Chorzůw

Ze Wikipedia

Spůłrzyndne: 50°18' N 18°57' EGeůgrafja

Chorzůw / Kynighuta
Herb Fana
Wapyn Chorzowa Fana Chorzowa
Wojewůdztwo ślůnske
Mjejske prawa 1868
Prezydynt mjasta Andrzej Kotala
(e-brif)
Rozlygowańy 33,5 km²
Położyńy 50° 18' N
18° 57' E
Wjelość mjyszkańcůw (2021)
 - wjelość
 - gynstość
 - aglomeracyjo

103 221
3128 os./km²
2 441 000 Konurbacyjo katowicko
Numeracyjno zona + (48) 032
Rejestracyjno tabula SH
Położyńy na karće Polski
Chorzůw / Kynighuta
Chorzůw / Kynighuta
Chorzůw / Kynighuta
Kamracke mjasta Italijo Termoli
Madźary Ózd
Czesko Rypublika Zlín
Mjymcy Iserlohn
Francyjo Creil
Mjejski urzůnd
ul. Rynek 1
41-500 Chorzůw / Kynighuta
tel. (+48 032) 241 12 61; faks (+48 032) 241 24 59
(e-brif)
Galeryjo uobrozkůw we Wikimedia Commons
Internecowo zajta mjasta

Chorzůw[1] (historyczne ślůnske mjana: Krůlewsko Huta[2], pol.: do 1934 Królewska Huta, póżniej Chorzów, mjym.: Königshütte) je mjasto we Polsce, położůne we Gůrnym Ślůnsku, we ślůnskim wojewůdztwje, we cyntrům Gůrnoślůnskigo Industryjnygo Uokryngu, wożny lokalny gospodarczy a kulturalny postrzodek. Je mjastym na prawach krysu.

Geografijo[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Położyńy Chorzowa we ślůnskij kůnurbacyji.

Chorzůw leży na Bytůńsko-Katowickij Płaskij Wyżyńe, kero je tajlům Ślůnskij Wyżyny. Bez Chorzůw przepływo rzyka Rawa, kero je fest zamaraszůno. Sůmśaduje ze Katowicůma, Rudům, Śwjyntochlowicůma, Śymjanowicůma, Pjekarůma a ze Bytůńym.

Znůmy je mjyndzy inkszymi ze Wojewůdzkigo Parku Kultury a Dychu a szportowygo klubu Ruch Chorzów. Je sam tyż Tyjater Rozrywki rozlygowany we downym Hotelu Redyn.

Gyszichta Chorzowa[edytuj | edytuj zdrzōdło]

  • 24 czyrwńa 1257 - spisano akt, kery dozwoloł budować wjeś Chareu Bożogrobcům ze Mjechowa. Spisoł go fyszt Władysław Opolski
  • 1778 - uoddekńyńćy złożůw wůngla we Chorzowje
  • 1790 - zaczyno śe fedrůnek na půźńejszyj Gůrze Redyna
  • 1791 - drugo gruba we Chorzowje - "Prinz Carl von Hessen", kerům we roku 1800 smjanowano "Königsgrube"
  • 1799 - hrabja Friedrich Wilhelm von Reden doł mjano Königshütte (Krůlewsko Huta) nowo uotwartymu postrzodkowi metalurgije
  • 1809 - powstoł lazaryt przi teroźńij hulicy Strzelców Bytomskich
  • 1853 - postawjůno dynkmal uod hrabjego von Redena przi byću włodcy Prusůw Friderika Wilhelma IV Hohenzollerna
  • 1864 - pośwjyńcyńy pjyrszygo kośćoła powołańo śwjyntyj Barbary
  • 1868 - Königshütte dostowo mjejske prawa, Chorzůw dali ńy je mjastym
  • 1868 - utworzyńy pjyrszego banhowu we mjeśće - Königshütte Mitte, eli dźiśdńowe Chorzów Miasto
  • 1872 - zadecydowali, coby zbudować huta we Hajdukach, kere wuůnczas ńy noleżały do Königshütte
  • 1903 - gůrne a dolne Hajduki połůnczůno a smjanowano Bismarckhütte
  • 1921 - znůmy plebiscit, mjyszkańce Krůlewskij Huty uopedźeli śe we 75% za noleżyńym dů Mjymcůw, a mjyszkańce becyrkowych wśůw we 60% za tym, coby Ślůnsk noleżoł do Polski
  • 1 lipńa 1934 - do Krůlewskij Huty włůnczůno wśe Chorzůw, Maćejkowice a Nowe Hajduki. Powstałe mjasto smjanowano Chorzůw.
  • 1939 - do Chorzowa włůnczůno Wjelke Hajduki. Wybuch drugij śwjatowej wojny, Chorzůw bez walki wkuplowano do III Rajchu.
  • 1945 - Czyrwjůno Armijo włůnczyli Chorzůw do Polski, wjelge prześedlańy Ślůnzokůw, masowo imigracyjo goroli, wywůz ślůnskich bergmanůw do ZSRR, na radźecke gruby
  • 1951 - rozpoczyńćy budowy Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku
  • 2006 - budowlano katastofa na teryńe Międzynarodowych Targów Katowickich, umrziło 65 persůnůw.

Zwykowy a ferwaltůngowy tajlůng[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Uode downa Chorzůw je tajlowany na:

  • Chorzůw Mjasto, inakszy Krůlewsko Huta, terozki je to Cyntrům
  • Drugi Chorzůw
  • Krajcok, inakszy Chorzůw Stary - nojstarszo tajla mjasta
  • Bismarkhuta[3] (Hajduki, inakszy Chorzůw Batory)
  • Maćejkowice[4] (leżům kole Krajcoka)
  • Klymzowjec[5] (zidlůng coroz czyńśći wrachowowany do Cyntrům)
  • Pńoki
  • Gůrne Łagewńiki
  • Szarloćińec

Uoficjalńy, Chorzůw tajlowany je na sztyry dźelńice:

  • Centrum
  • Chorzów II
  • Chorzów Stary
  • Chorzów Batory

Do żodnyj ze dźelńicůw Chořůwa ńe wrachowuje śe Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku, nale leży uůn na teryńe mjasta.

Gospodarka[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Uostatki Huty Kościuszko

Industryjo[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Gyszichta mjasta je skuplowano fest blisko ze rozwojym bergmaństwa, hutńictwa, ynergetiki a chymije. Teroz wszyske gruby we Chorzowje sům ale pozawjyrane, dźołańy hutůw tyż je uograńiczůne. We mjeśće fůngujům atoli dali Azotowe Zakłady a Elektroćepłowńa ELCHO. Chorzůw mo tyż znůme zakłady KONSTAL, kere produkujům bany.

Handel[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Głownym handlowym cyntrům Chorzowa je hulica Wolności.

Transport[edytuj | edytuj zdrzōdło]

We Chorzowje je dobrze rozwińůno śeć banowygo a autobusowygo ruchu. Krům tygo sům sam trzi banhowy - Chorzów Miasto, Chorzów Batory a Chorzów Stary. Wele mjasta bjygńe tyż autobana A4.

Przipisy

  1. Ślůnske mjano za: Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958. We tym dykcjůnorzu mjano uostało uoddane bez zapis xožůf.
  2. Ślůnske mjano za: Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958. We tym dykcjůnorzu mjano uostało uoddane bez zapis krůlefskou̯ xuta.
  3. Ślůnske mjano za: Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958. We tym dykcjůnorzu mjano uostało uoddane bez zapis b́ismark.
  4. Ślůnske mjano za: Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958. We tym dykcjůnorzu mjano uostało uoddane bez zapis maćei̯kov́icy.
  5. Ślůnske mjano za: Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958. We tym dykcjůnorzu mjano uostało uoddane bez zapis klymzov́ec.