Kōrnicki aufsztand
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
| Kōrnicki aufsztand | |
| Czas | 9/10 lipnia 1945 roku |
| Plac | Kōrnica, prudnicki krys |
| Prziczyna | niyzadowolynie ślōnskij ludności ze polskij władze państwowyj |
| Wynik | heresztowanie i prześladowanie uczestnikōw |
| Zajty boju | |
|---|---|
|
|
| Kōmandyry | |
|
Kazimierz Wrona (MO Prudnik) |
Flora Sacher |
| Siyły | |
|
10 milicyjōnōw ze Kōrnicy, |
50–200 ôsōb |
| Straty | |
|
10 rannych |
1 ranny |
Kōrnicki aufsztand to bōło wystōmpiynie ślōnskij ludności, co miyszkała w dziedzinie Kōrnica, tedy we prudnickim krysie, we Gōrnym Ślōnsku, przeciw polskim władzōm[1].
Zadek
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Czerwōnŏ Armijŏ wlazła do Kōrnicy w drōdze do Prudnika we czasie gōrnoślōnskij ôfensywy 19 marca 1945 roku. W dziedzinie trwoł tedy pogrzyb jednego z ônyj nojstarszych pōmiyszkiwŏczōw – Josepha Moritza, co mioł 83 lata, a ônego śmierć pōmiyszkiwŏcze ôdebrały za „kōniec niymieckij epoki”. Kej Sowiety zajōnły dziedzinã, we wiŏsce zaczły sie rauby, gwołty a deportacyje. Sowiety zastrzylyły piyńć bab, co brōniyły sie przed zgwołcyniym, a jedyn ze wojŏkōw, kej żōnglowoł granatōm, zabiōł szejś bajtli a siebie wele dōmu ôd familije Kasperkōw[2].
Strzōd pōmiyszkiwŏczōw Kōrnicy ôstały sie z wiynksza ino baby, grajziki, bajtle a wojynne inwalidy. Ukrywało sie we ônyj pŏrã wojŏkōw ze Wehrmachtu, co wrōciyły ze wojny abo uciykli ze sowieckich heresztōw. Jeden z małowielu modych chopōw we wiŏsce bōł Władysław – Polŏk, co trefiōł do Kōrnicy na przimusowe roboty a ôstoł we ônyj po przejściu frōntu, skirz tego, iże czuł sie we ônyj dobrze traktowany[2]. Pōmiyszkiwŏcze wierziły, iże Amerykany niy przizwolōm na włōnczynie Ślōnska do sowieckij cōuny wpływōw[3].
We maju 1945 roku, kej Trzeci Rajch kapitulowoł, reskyrowanie we Kōrnicy przejōnła polskŏ Milicyjŏ Ôbywatelskŏ. Dziesiyńć milicyjōnōw zamiyszkało poza cyntrum wiŏski, w dōma ôd bauera Antona Krolla, co jeszcze niy wrōciōł ze wojny, skōnd mogli ôbserwować ruch na drōdze ze Gogōwka do Krapkowicōw. Dōmowniki zmuszōne były zamiyszkać na fiśli. Polske władze uznŏwały pōmiyszkiwŏczōw Kōrnicy za „zgermanizowanych Polŏkôw”. Milicyjŏ zapewniała miyszkańcōm bezpieczyństwo i ôchrōnã przed raubami ôd Czerwōnyj Armije[2]. Nale po czasie milicyjōny zaczły przeszukować dōmy, sekwystrować statki, pōniżać cywilōw ôzprawiajōncych po niymiecku i deportować chopōw wrŏcajōncych z wojny do dōm. W pywnice stōdoły gospodarki ôd Krollōw milicyjōny urzōndziyly wiynziynie. Pōmiyszkiwŏcze durch bōły ôkradane ôd skupin raubiyrzōw spoza Ślōnska, a tyż ôd wojŏkōw Czerwōnyj Armije, co miyszkały we sōmsiednich dziedzinach[3]. Atmosfera we wiŏsce bōła napiyntŏ[4].
Bōj
[edytuj | edytuj zdrzōdło]We połednie 9 lipnia 1945 roku do dziedziny przibyło pŏrã chopōw z wozym a zamiarym zabraniŏ miyszkańcōm reszty statku. Prōbowały ôdebrać Paulowi Hupce ôstatnigo kōnia we Kōrnicy. Hupce prziszoł ze pōmocōm jydnorynki wojynny inwalid Franz Kusiek, dotynczŏs ukrywajōncy sie Franz Sacher a synek ôd miyjscowego rechtora Hans Frost. Pōmiyndzy raubiyrzami a miyszkańcami zaczła sie szarpaniyna. Jedyn ze pōmiyszkiwŏczōw zawołoł na pōmoc MO. Kej milicyjōny przibyły na plac, niy zajōnli sie raubiyrzami, ino Sacherym i Kusiekym. Zgorszyni pōmiyszkiwŏcze zaczły wyzywać milicyjōnōw ôkupantami i zaborcami, a we ôdpowiedzi ôstali mianowani szwabami a hitlerowcami. Raubiyrze uciykły w czasie tyj breweryje. Milicyjōny zawołały uzbrojōne posiyłki, a potym haresztowały Kusieka a Sachera, a wziōnły ônych do wiynziyniŏ we gospodarce ôd Krollōw[5].
Snerwowane pōmiyszkiwŏcze Kōrnicy ruszyły we strōnã posterōnku MO. Na czole tumu, co rachowoł kole 50 ôsōb a skłodoł sie przede wszyjskim z bab a pŏru chopōw (w tym Polŏka Władysława), stanyły Flora Sacher (siostra ôd haresztowanego Franza) a Hedwiga Sluzallek. Pŏrã bab weszło do budōnku, coby uwolnić heresztantōw. Miyszkańcy napadły polskich funkcjōnariuszōw drzewianymi balkami i sztachetami wyrwanymi ze ôgrodzyń. Jedyn ze milicyjōnōw ôddoł szus ze pistulyty, nale ôstoł ôbezwładniōny[5]. Uwolniōny Kusiek chcioł zabić siekyrōm rannego milicyjōna, nale Sluzallek go strzimała[4]. Sprane Polŏki zaczły uciykać we strōnã Gogōwka[6]. We tym samym czasie przed gospodarkã przijechało lastauto, co z niego wyszły ciyńzko uzbrojōne wojŏki Czerwōnyj Armije. Kej Sowiety ôbŏczyły leżōncych na ziymie spranych milicyjōnōw, zaczły sie śmiŏć, wsiadły do lastauta, odjechały, a wołały do Ślōnzŏkōw „dawaj, dawaj”[5].
Pōmiyszkiwŏcze znŏdły we posterōnku kastle ze flintami i amunicyjōm, kere zniszczyły. Starszy chop ściepnōł na dwōr wiszōncõ we ôknie polskõ fanã, a tum podŏrł ônōm we strzympy. Strzōd miyszkańcōw panowała euforyjŏ zwyciynstwa. Kościelny Vincent Nowak lŏtoł po wiŏsce a wołoł „Ôni już sam niy przidōm, ci se sam już wianci niy pokŏrzōm!”. Tajla miyszkańcōw, we ôbawie przed pōmstōm ôd Polŏkōw, skryła sie we wysokim ôbiylu na pobliskich polach a we sōmsiednich dziedzinach[6].
Kōmandyr milicyje we Prudniku, podlojtnant Kazimierz Wrona, we szpecyjŏlnym reporcie ô trefiyniach we Kōrnicy napisoł[4]:
| „ | Dnia 10 lipnia dostoł żech zameldowanie ôd kōmandyra posterōnku MO we Kōrnicy (Kornitz) plutonowego Gawrona Maksymiliana dalij pokŏzanyj treści: Wczoraj ô godzinie 13 niymieckŏ ludność we Kōrnicy we liczbie kole 200 napŏdła na nasz posterōnek, milicyjōnōw rozbroiyła, a potym sprała tak, iże pŏrã ôdniosło krwŏwe rany. (pol. Dnia 10 lipca otrzymałem zameldowanie od komendanta posterunku MO w Kórnicy (Kornitz) plutonowego Gawrona Maksymiliana następującej treści: Wczoraj o godz. 13 ludność niemiecka w Kórnicy w liczbie około 200 napadła na nasz posterunek, znajdujących się milicjantów rozbroiła, a następnie pobiła tak mocno, że paru odniosło krwawe rany.) |
” |
10 lipnia do Kōrnicy wkroczōł 30-ôsobowy a fest uzbrojōny ôddzioł milicyje i polskigo wojska ze Prudnika. Polŏki przeszukowały kożdy dōm we wsi. Groziyli Ślōnzŏkōm, przetrzimowanym przed siydzibōm milicyje i pod kościołym, iże rozstrzylajōm co dziesiōntego miyszkańca, eli zapowiedzialni za sryw niy bydōm chycyni. Mōndurowi zaczli zaś plōndrować prōzne gospodarki. Kościelny Nowak ôstoł postrzelōny w nogã kej prôbowoł uciyc. Pod kōniec dnia wojsko przetranszportowało 36 miyszkańcōw Kōrnicy na posterōnek milicyje we Gogōwku[6], kaj doszło do przesuchowań. Funkcjōnariusze biyły cywilōw żelaznymi pałkami. Milicyjōny zarzuciyły lŏ Władysława wyzdradã krŏju a nacyje. Pŏrã uwiynziōnych ôsōb wydolyło uciyc, na tyn bajszpil Elisabeth Sluzallek, co trzecigo dnia uwiynziyniŏ przeszła bez dziurã we ôgrodzyniu kej śmiatała dwōr, a uciykła bez park we Gogōwku, Leśnik i Błażejowice do familije we Zielinie[7].
Kōnsekwyncyje
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Przesuchowania niy miały pozytywnych rezultatōw. Miyszkańce Kōrnicy niy zdradziyły mian ôd ôsōb, co bōły zapowiedzialne za sryw. Jeszcze miesiōnc niyskorzij polske władze ôrganizowały we Kōrnicy nagonkã na ludzi i przesuchowania[7]. Kōmynda milicyje we Prudniku za ôsobã zapowiedzialnŏ za aufsztand uznała milicyjōna kōmyndy krysowyj we Glywicach Stefana Wszołka, co skirz tego, iże znoł miyjscowy teryn (ôd 1942 roku bōł przimusowym robotnikym we Kōrnicy), 9 lipnia przikludziōł do wiŏski sztyrech ruskich wojŏkōw. Za prowokatora napadu prudnickŏ milicyjŏ wyznaczyła Franza Sachera, co go we reporcie mianowali „dŏwny SS-owiec a podôficer ze niymieckigo wojska”. Podle ônych, Sacher „piyrszy z brōniōm w rynce doł hasło i pociōngnōł inkszych”[4].
Pŏrã tydni po zajściu, posterōnek milicyje bōł przeniesiōny z dōmu ôd Krollōw do cyntrum Kōrnicy, do dōm ôd familije Kasperkōw, co ôpuściyła wiŏskã. Buntownicze usposobiynie miyszkańcōw Kōrnicy prziczyniyło sie do tego, iże dugi czas polske byamtry nie ôpowŏżyli sie ôbjōńć cywilnyj administracyje dziedziny. Kōnsekwyncyjōm zachowaniŏ polskich przedstawicieli, uznanego ôd autochtōnōw za bezprawne a sadystyczne, bōła utrŏda zaufaniŏ Ślōnzŏkōw do polskigo krŏju i chyńci wywołaniŏ lojalności wobec Polski[7].
Trefiynia we Kōrnicy bōły inspiracyjōm lŏ barzij brutalnego buntu Ślōnzŏkōw we pobliskich Walcach, kaj tum miyjscowych uzbrojōny we kije a kopaczki ruszōł pod budōnek, kaj miyszkoł kerownik polskij szkoły, znoszōł antypolske ôkrziki i ôbrzucoł dōm kamyniami. Polske milicyjōny, co przibyły do Walcōw ze Prudnika, bōły pŏrã rŏzy ôstrzelane, a 2 ôsoby bōły zabite[4][8].
Przipisy
- ↑ Powstanie kórnickie, „Życie Głogówka”, 7, lipiec 2004.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Smarzly 2005 ↓, s. 35.
- ↑ 3,0 3,1 Smarzly 2005 ↓, s. 36.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Krzysztof Strauchmann, Bunt śląskich kobiet, Nasza Historia, 10 września 2022 [dostymp 2025-02-14] (polski).
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Smarzly 2005 ↓, s. 37.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Smarzly 2005 ↓, s. 38.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Smarzly 2005 ↓, s. 39.
- ↑ Smarzly 2021 ↓, s. 122.
Bibliografijŏ
[edytuj | edytuj zdrzōdło]- Andreas Smarzly. Pół dnia wolności – wypadki kórnickie latem 1945 roku. „Ziemia Prudnicka”, 2005. Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”.
- Andreas Smarzly. Der Körnitzer Aufstand 1945. „Schlesische Geschichtsblätter – Zeitschrift für Regionalgeschichte Schlesiens”. 47, 2021. Karlstadt.