Rōndo gyn. Jerzygo Ziętka we Katowicach

Artikel bōł napisany w rōmkach projektu «Miesiōnc na tymat».

Rōndo bez noc

Rōndo gyn. Jerzygo Ziętka we Katowicach (pol. Rondo gen. Jerzego Ziętka w Katowicach) – srogi drōgowy knoutel, kery znojduje sie we cyntrōm Katowic. Umożliwio ruch na ôsi pōłnoc–połednie (po aleji W. Korfantygo) a swobodny tranzytowy ruch na ôsi schōd–zachōd (krajowo drōga nr 79, Drōgowo Strzednicowo Trasa). Na platformie rondo je postawiōno szklōnno kopuła, w keryj znojduje sie miyndzy inkszymi galeryjo Akadymije Piyknych Sztuk we Katowicach, mianowano «Rōndym Sztuki».

Stare rōndo

Rōndo we 1979. roku

Do 50. lot XX storoczo na placu teroźnego rōnda bōła ôbyczno krojcōwka. Skuli ôzwoju motoryzacyje i swiynkszynio liczby autokōw to czynsto gynerowało sztauy, tōż trwały dyskusyje na tymat przebudowy knoutla. Ze dwōch projektōw, kere propōnowały abo dwupoziōmowo bezkolizyjno krojcōwka, abo jednopoziōmowe rondo, bōł ôbrany tyn drugi. Decyzyjo podjōn sprowca Wojewōdzkij Norodowyj Rady Jerzy Ziętek skuli problymōw ze technologijami, kere drōnżōły by tōnele, ôsobliwie na terynach ze hawiyrskimi szkodami.

Rōndo cuzamyn ze podziymiami bōło ôddane do użytku 20. lipnia 1965. roku. We podziymiach zaplanowane bōły m.in. sklep ze luksusowōm galanteryjōm, ze parfinami, ze suwynirami, baksztuba, kafyj, kwiociarnia, pōnkt Totolotka, kioski Ruchu, sztyry ustympy a ôziym telefōnicznych budkōw.

Połno przebudowa rōnda ôdbōła sie w latach 2000.–2006.

Architektura

Rōndo wczos rekōnsztrukcyje (2006)

Przebudowa rōnda kosztowała poraset milijōnōw złotych. We grudniu 2006. roku bōł ôddany dwōchnawowy tōnel, dziynka kerymu szofery mogōm jechać bezkolizyjnie po DTŚ bez cyntrōm Katowic. Wjozd do miasta umożliwiajōm dwie serwisowe drōgi, co znojdujōm sie na stropach tōnelōw. Rōndo mo tyż fōnkcyjo przesiodkowego cyntrōm skuli przistankōw dlo bankōw, kere sōm dostosowane do ôbsugi niypołnosprawnych pasażyrōw.

Rōndo mo trzi poziōmy. Na nojniższym (-1, techniczny poziōm) znojdujōm sie masziny co nadzorujōm robota drōgowego tōnelu a jedyn ze kioskōw. Na parterowym poziōmie ("0", wystawowy poziōm) znojdje sie galeryjo «Rōndo Sztuki»), kiosk a Cyntrōm Utrzimanio Tōnelu. Na wiyrchnim poziōmie ("+1", gastrōnōmiczno-wystawowy poziōm) sōm klub a restauracyjo «Krôlestwo» a jedna ze galeryjōw ASP. We kopule fōngujōm windy dostosowane do niypołnosprawnych gości.

Tōnel

Jedna ze nawōw tōnelu

We grudniu 2006. roku bōł ôddany do użytku tōnel ô dugości 657 (pōłnocno nawa) a 650 (połedniowo nawa) myjtrōw. We ôbuch nawach szyrokość jezdnie mo 11 myjtrōw, a wysokość tōnelu wynosi 6,4 myjtra. Cuzamyn tōnel mo 6 pasōw ruchu. Tōnel mo take paramyjtry: rubość stropu – 1,02 m, rubość szczelinowych ścian – 0,8 m, liczba lampōw, co ôzświytlajōm tōnel – 510, liczba wyntylatorōw – 28, liczba ôbrotowych kamerōw – 10, liczba kamerōw, co mōniturujōm ruch w tōnelu – 37, liczba fotoradarōw – 8, liczba łōncznic, co kludzōm do i ze tōnelu – 4, trwałość ścieralnyj warstwy jezdnie – 100 lot. 11 lot po ôtwarciu tōnelu (21. września 2017) smianowano go «Katowskim Tōnelym».

We tōnelu je płatne ôgraniczyniy wartkości jazdy do 70 km/h. We 2024. roku władze Katowic sztaunowały nad wkludzyniym systymu ôdcinkowego pōmiaru wartkości.

Kopuła

Fragmynt kopuły na Rōńdzie

Kopuła, co przikrywo połowa platforma rōnda, we nojwyższym pōnkcie siōngo bezmała 14 m. Jeji powiyrzchnia to 1,2 tauz. m², kubatura wynosi 6 tauz. m³. Z poczōntku powstała sztalowo kōnsztrukcyjo – ze rułōw o srogim przekroju bōły zmōntowane srogi a mały łuk, a potym – z myńszych rułōw – gitrowe łuki. Po miesiōncu zaczło sie przikrywaniy kōnsztrukcyje modro-siwymi szybami i blachōm ô strzybnyj farbie. Budowla je trzipoziōmowo. Zachody Klary idzie podziwiać ze widokowego tarasu, kery znojduje sie na piyrszym sztoku, a schody – ze balkōnu po drugij strōnie. Ôkładziny ze egzotycznego drzewa pokrywajōm zole tarasu i słody ôd zachodnij strōny. Architekturōm wnōntrza kopuły zajyna sie katowsko Akadymijo Piyknych Sztuk. Ôna ôtrzimała tyż we dziyrżawa dwa sztoki budōnku. We 2009. roku kopuła ôstała ôświytlōno ôd 115 diodowych lampōw. Jejich farba zoleży ôd tymperatury a pory roku.

Publiczny transzport

Banka 0 na przistanku

Na rōńdzie we ôsi pōłnoc-połednie znojduje sie przistanek «Katowice Rondo», ôbsugowany ôd Ślōnskich Sztrasbankōw. Zatrzimujōm sie na nim lynije ô nōmerach: 0, 6, 11, 13, 16, 19, 46, co dowo samstōnd dojazd do inkszych dziylnicōw Katowic (Brynōw, Dōmb, Wołnowiec, Tauzyn, Zołynże), jak tyż do Bytōmia, Chorzowa, Rudy, Siymianowic i Świyntochlowic. Przistanek je dostosowany do ôbsugi niypołnosprawnych pasażyrōw.

Niydaleko ôd Rōnda znojdujōm sie busowe przistanki «Katowice Aleja Korfantego» a «Katowice Strefa Kultury NOSPR», z kerych idzie dojechać miyndzy inkszymi do Byńdzina, Chrzanowa, Gōrniczyj Dōmbrowy, Jaworzna, Myslowic, Siewierza, Siymianowic, Sosnowca a Tychōw.

Patrōn

Dynkmal Jerzygo Ziętka we Katowicach, poraset myjtrōw ôd Rōnda

Rōndo, kere dugo fōngowało jako «Katowske Rōndo» (pol. rondo Katowickie), ôtrzimało miano Jerzygo Ziętka bez ukwoła Rady Miasta Katowice we 1991. roku. Jerzy Ziętek bōł ślōnskim wojewodōm (1945), sprowcōm prezydyjōm Wojewōdzkij Norodowyj Rady we Katowicach (1964–1973) i katowskim wojewodōm (1973–1975).

Kej we 2016. roku bōł przijynty «Dekōmunizacyjny gezec», pokozały sie głosy, iże dekōmunizacyje podlygo tyż postać Jerzygo Ziętka. Politikery PiS-u planowali dać rōndu miano Lech Kaczyński, a Marek Nowara ze Ruchu Autōnōmije Ślōnska doł forszlag Richarda Holtzego. We ôbronie dotynczasowego miana wystōmpiōł miyndzy inkszymi prezidynt Katowic Marcin Krupa. Yntlich miano ôstało bez smiany.

Bibliografijo

• Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, red. Ewa Chojecka, wyd. Muzeum Śląskie, Katowice 2004, ISBN 83-87455-77-6, s. 452.
• Katowice − Informator, red. S. Adamczyk, wyd. Urząd Miasta w Katowicach, Katowice 1993, s. 26.
• Katowice 1865–1945. Zarys rozwoju miasta., red. J. Szaflarski, Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, Wydawnictwo "Śląsk", Katowice 1978, s. 26.