Ślůnsko godka: Porōwnanie wersyji

Ze Wikipedia
Usunięta treść Dodana treść
m Wycofano sprowjyńe užytkowńika Gnyp (godka). Autor přiwrůcůnej wersyji to Masti.
Gnyp (dyskusyjŏ | wkłŏd)
→‎Alfabyt ślůnskij godki: wywouany, widźany
Linijŏ 96: Linijŏ 96:
== Alfabyt ślůnskij godki ==
== Alfabyt ślůnskij godki ==
{{disambigR||[[Alfabyt ślůnski]]}}
{{disambigR||[[Alfabyt ślůnski]]}}
W [[Internec|Internecu]] popularny je nastympujůncy alfabyt<ref>[http://www.google.pl/search?q=%C5%9Bl%C5%AFnsko+godka&ie=utf-8&oe=utf-8&aq=t&rls=org.mozilla:pl:official&client=firefox-a Wyniki šnupańo "ślůnsko godka"].</ref>:
W [[Internec|Internecu]] wywouany je nastympujůncy alfabyt<ref>[http://www.google.pl/search?q=%C5%9Bl%C5%AFnsko+godka&ie=utf-8&oe=utf-8&aq=t&rls=org.mozilla:pl:official&client=firefox-a Wyniki šnupańo "ślůnsko godka"].</ref>:


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
Linijŏ 134: Linijŏ 134:
|}
|}


Atoli ten warjant škryflańo je užywany nojčyńśći, istńijům tyž inkše šrajbůngi, zawjerajůnce np. '''v''', '''ú''', '''ũ''' a '''ô'''. Pojawjajům śe uůne atoli sporadyčńy. Uogůlńy, godka ślůnsko može być škryflono 10 alfabytůma, myńi lebo barźi populornymi.<ref>http://www.dyktando.org/?id=ortografia</ref>
Atoli ten warjant škryflańo je užywany nojčyńśći, istńejům tyž inkše šrajbůngi, zawjerajůnce np. '''v''', '''ú''', '''ũ''' a '''ô'''. Pojawjajům śe uůne atoli sporadyčńy. Uogůlńy, godka ślůnsko može być škryflono 10 alfabytůma, co sům goři lebo lepi widźany.<ref>http://www.dyktando.org/?id=ortografia</ref>


== Djalykty ==
== Djalykty ==

Wersyjŏ ze dnia 13:19, 12 czy 2008

{{{mjano uoryginolne}}}
Uobšar Ślůnsk (we grańicach Polski a Čechůw), Ńymcy, USA
Ličba godojůncych ~1 250 tyś.
Status uoficyjolny
Godka uřyndowo ńy uznowony
ISO/FDIS 639-3 szl
We Wikipedyji
Uobejzdrzij tyż: godka, godki śwjata


Ślůnsko godka (ńykedy uokreślano bez jei užytkowńikůw: pů našymu)– godka, podug keryj godajům rdzynne ludźe Gůrnygo Ślůnska a reliktowo tajla ludnośći Dolnygo Ślůnska. W Narodowym Spiśe Powšychnym w 2002 roku půnod 56 tyśyncy uosůb zadeklarowouo ślůnski kej godka důmowa[1], atoli sům rachowańa, aže uobecńy užywo jei ůngyfer 1,25 miljůna uosůb. Tajla s ńich přebywo za grańicůma Ślůnska - w Ńymcach, Čechach a USA. Godka ślůnsko zaličo śe do grupy lechickej godek zachodńosuowjańskich. Nojbližše jei godki to polsko, kašubsko, godki uůžycke (gůrno- a dolno-) uoroz tyž česko a suowacko. Mowa ślůnsko mjyńi śe uod inkšych godek suowńictwym, fůnetykům a uortůgrafjům. W polskij literatuře naukowyj důminuje půglůnd, co etnolekt ślůnski je zespouem gwar abo djalyktůw/poddjalyktůw w ramach polskij godki.

Fůnolůgijo

Spůuguoski

Systym spůuguoskowy předstawjo śe fest podańy na polsko godka:

  Dwuwargowe Wargowo-
zymbowe
Zymbowe Zadźůnsuowo Přodkowo-
půdńybjynne
Mjynko-
půdńybjynne
Zwarte p b   t d     k g
Zwarto-
ščelinowe
    ʦ ʣ ʧ ʤ ʨ ʥ  
Ščelinowe   f v s z ʃ ʒ ɕ ʑ x
Nosowe m   n   ɲ ŋ
Půuuodymkńynte w   l r j  

Historyjo

Prawdopodobńy pjyrše zdańy we ślůnskij godce

Pjyršym hanšriftym, we kerym uznowo śe, aže užyto je ślůnsko godka, to Kśynga Henrykowsko[2]. Pado tam suawne zdańe dai ut ia pobrusa a ti poziwai, kere uoznočo dej, dyć jo pobruša, a ty se dychńij (pol: daj, niech ja pomielę, a ty odpocznij). Ze wzglyndu na bližše podańy zdańa na ślůnsko godka, pojawiu śe problym, eli je to blank ślůnski abo polski, eli može středńowječny mišůng tych godek.

Pů roz pjyršy mjano ligwa Sleziana (ślůnsko godka) ukazowo śe we krůńice jydnygo žagańskygo kloštora, mjanowanyj Catalogus abbatum Saganensium a kero zostouo naškryflono we XIV wjeku (mjyndzy 1392 a 1422). Je to dowůd na to, iže juž wtedy ślůnski mjou jake růžńice uod polskigo.

Ślůnski dźiśej

We uobecnych časach uobserwowo śe zubožeńy godki pod ajnflusym polskij.[3] Ńykere kůnstrukcyje gramatyčne charakterystyčne lo ślůnskigo zastympowo śe uogůlnopolskimi, np. mjast Być komuś na ileś rokůw godo śe čynsto Mjeć ileś lot. Ńystety regjůnalno godka Ślůnsko traktowo śe tyž kej godka ludźi bez ausbildůngu a ńykulturalnych.[4]

Choć ślůnsko godka ńy mo statusu uoficyjolnygo w žodnym kraju, kaj je užywano, dźynki internecowi přežywo terozki prowdźiwy renesans. Wykořistywano je tyž w ryklamach. [5]

Suowńictwo

Na kštoutowańy śe suowńictwa godki mjouy ajnflus zapožyčyńo s godek: polskij, českij (a račej morawskigo, fůnkcjůnujůncygo dawńij kej uodrymbno godka), ńymjeckij (tajli s germańskigo djalektu ślůnskigo, ńiž standardowygo ńymjeckigo) a tyž suowackij. W godce tyi přewažo zdřůduosuůw suowjański. Značno tajla wyražyń bližša je račej godce staropolskij, a kůnkretńy sůmśedńim djalektům wjelgopolskymu i mouopolskymu a godce dolnouůžyckij, gůrnouůžyckij i morawskij, kej wspůučesnej standardowyj polščyźńy.

Na počůntku styčńo začůn fungować ferajn Pro Loquela Silesiana, kery dowo se za cyl pjastowańy a průmowańy ślůnskij godki. Pojstřůd jego zauožyćelůw je m.in. Bogdan Kallus, autor "Słownika gůrnoślůnskij godki", Mirosław Syniawa, kery we 2007 roku narychtowou tekst internecowego dyktanda we ślůnskij godce, i Rafał Adamus, ekonůmista ze Chořowa.[6]

Alfabyt ślůnskij godki

Dej pozōr tyż: Alfabyt ślůnski.

W Internecu wywouany je nastympujůncy alfabyt[7]:

Aa Bb Cc Ćć Čč Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Ńń Oo Pp Rr Řř Ss Śś Šš Tt Uu Ůů Ww Yy Zz Źź Žž

Atoli ten warjant škryflańo je užywany nojčyńśći, istńejům tyž inkše šrajbůngi, zawjerajůnce np. v, ú, ũ a ô. Pojawjajům śe uůne atoli sporadyčńy. Uogůlńy, godka ślůnsko može być škryflono 10 alfabytůma, co sům goři lebo lepi widźany.[8]

Djalykty

Godka ślůnsko ńy mo jydnoko we wšyskych tajlach Gůrnygo Ślůnska. Inakšy godo śe wele Ćešyna, inakšy – wele Uopola. To, co je mjanowone u užytkowńikůw ślůnskigo djalyktůma, bez ńykerych godkoznowcůw polskich uokreślo śe kej gwary etnolektu ślůnskigo. Wspůučeśńy do śe wyrůžńić 7 uodmjon godki ślůnskij: ćešyńsko, gliwicko, jabuůnkowsko, klučborsko, ńymodlińsko, průdńicko a uopolsko.[9]

Kodyfikacyjo a godka literacko

Uobecńy trwajům prace nod utwořyńym ślůnskij godki literackej. Užywany we Internecu warjant ślůnskij godki je uoparty guůwńy na djalyktach, w kerych śe godo w rejůńy Katowic a Gliwic. Uod lot 30. XX w. istńije juž ślůnsko mikrogodka literacko – lašsko, ustandaryzowany bez frydeckigo pisařa Erwina Goja, znůnygo kej Óndra Łysohorsky, nale zostou uoparty na baźe půgrańičnej ślůnsko-morawskej gwary gůrno-ostrawskij, wjync ńy je do zespouů djalektůw ślůnskych reprezyntatywny.

Bibljoteka Kůngresu USA 18 lipca 2007 wpisoua ślůnskům godke w rejer godek śwjata[10]. Ślůnsko godka zostoua tyž zarejerowana w Mjyndzynarodowyj Uorgańizacyji Jynzykowyj, gdźe přidźelůno jei kod ISO: "szl"[11]. Bůuy to pjyrše kroki ńyzbyndne do stwořyńo m.in. ślůnskij Wikipedyji.

Připisy

  1. Podug Narodowygo Spisu Powšychnygo ze 2002 roku 56 tyśyncy Ślůnzokůw (40 tyśyncy s wojewůdztwa ślůnskigo) zadeklarowouo aže w důmu posůguje śe godkům ślůnskům.
  2. http://slunskoeka.pyrsk.com/gysichta.html#02.
  3. http://www.gornyslonsk.republika.pl/slgskg.html
  4. http://zdaryna.nowiny.pyrsk.com/zpuna3.php?tymat=0
  5. http://forum.gazeta.pl/forum/72,2.html?f=34281&w=76959439
  6. (pl)"Silesiana: Śląska mowa nie dla idiotów" Gazeta Wyborcza, 25 lutego 2008.
  7. Wyniki šnupańo "ślůnsko godka".
  8. http://www.dyktando.org/?id=ortografia
  9. http://slunskoeka.pyrsk.com/farby.html
  10. (pl) "Język śląski jest językiem obcym" – Dziennik Polska-Europa-Świat, 28 lipca 2007.
  11. SIL International, Documentation for ISO 639 identifier: szl.

Zoboč tyž

Linki zewnyntřne

Słowjańske godki
Wschodńe starowschodńosłowjańsko † | ruteńsko † (bjołorusko, polesko, ruśińsko, ůkrajińsko) | rusko
Zachodńe czesko | dolnosorbsko | gůrnosorbsko | kaszubsko | knaan † | morawsko | polsko | połabsko † | słowacko | słowińsko | ślůnsko
Połedńowe bůłgarsko | cerkewnosłowjańsko | macedůńsko | serbsko-chorwacko † (bośńacko, chorwacko, Hradsko, czornogůrsko, serbsko) | słoweńsko, prekmursko | staro-cerkewno-słowjańsko †
Inksze protosłowjańsko † | mjyndzysłowjańsko | slovio
martwe