Ślůnsko godka: Porōwnanie wersyji
→Alfabyt ślůnskij godki: wywouany, widźany |
|||
Linijŏ 140: | Linijŏ 140: | ||
== Kodyfikacyjo a godka literacko == |
== Kodyfikacyjo a godka literacko == |
||
Uobecńy trwajům prace nod utwořyńym ślůnskij godki literackej. Užywany we [[Internec|Internecu]] warjant ślůnskij godki je uoparty guůwńy na djalyktach, w kerych śe godo w rejůńy [[Katowice|Katowic]] a [[Gliwice|Gliwic]]. Uod [[Lata 30. XX wjeku|lot 30. XX w.]] istńije juž ślůnsko mikrogodka literacko – [[Lašsko godka|lašsko]], ustandaryzowany bez frydeckigo |
Uobecńy trwajům prace nod utwořyńym ślůnskij godki literackej. Užywany we [[Internec|Internecu]] warjant ślůnskij godki je uoparty guůwńy na djalyktach, w kerych śe godo w rejůńy [[Katowice|Katowic]] a [[Gliwice|Gliwic]]. Uod [[Lata 30. XX wjeku|lot 30. XX w.]] istńije juž ślůnsko mikrogodka literacko – [[Lašsko godka|lašsko]], ustandaryzowany bez frydeckigo pisořa Erwina Goja, znůnygo kej [[Óndra Łysohorsky|Óndra Łysohorsky]], nale zostou uoparty na baźe půgrańičnej ślůnsko-morawskej gwary gůrno-ostrawskij, wjync ńy je do zespouů djalektůw ślůnskych reprezyntatywny. |
||
[[Bibljoteka Kůngresu USA|Bibljoteka Kůngresu USA]] [[18 lipca|18 lipca]] [[2007|2007]] wpisoua ślůnskům godke w rejer godek śwjata<ref>(pl) "[http://www.dziennik.pl/Default.aspx?TabId=14&ShowArticleId=54602 Język śląski jest językiem obcym]" – Dziennik Polska-Europa-Świat, 28 lipca 2007.</ref>. Ślůnsko godka zostoua tyž zarejerowana w Mjyndzynarodowyj Uorgańizacyji Jynzykowyj, gdźe přidźelůno jei kod [[Mjyndzynarodowa Uorgańizacyjo Normalizacyjno|ISO]]: "szl"<ref>[http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=szl SIL International, Documentation for ISO 639 identifier: szl].</ref>. Bůuy to pjyrše kroki ńyzbyndne do stwořyńo m.in. [[ślůnsko Wikipedyjo|ślůnskij Wikipedyji]]. |
[[Bibljoteka Kůngresu USA|Bibljoteka Kůngresu USA]] [[18 lipca|18 lipca]] [[2007|2007]] wpisoua ślůnskům godke w rejer godek śwjata<ref>(pl) "[http://www.dziennik.pl/Default.aspx?TabId=14&ShowArticleId=54602 Język śląski jest językiem obcym]" – Dziennik Polska-Europa-Świat, 28 lipca 2007.</ref>. Ślůnsko godka zostoua tyž zarejerowana w Mjyndzynarodowyj Uorgańizacyji Jynzykowyj, gdźe přidźelůno jei kod [[Mjyndzynarodowa Uorgańizacyjo Normalizacyjno|ISO]]: "szl"<ref>[http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=szl SIL International, Documentation for ISO 639 identifier: szl].</ref>. Bůuy to pjyrše kroki ńyzbyndne do stwořyńo m.in. [[ślůnsko Wikipedyjo|ślůnskij Wikipedyji]]. |
Wersyjŏ ze dnia 14:21, 12 czy 2008
{{{mjano uoryginolne}}} | |
Uobšar | Ślůnsk (we grańicach Polski a Čechůw), Ńymcy, USA |
Ličba godojůncych | ~1 250 tyś. |
Status uoficyjolny | |
Godka uřyndowo | ńy uznowony |
ISO/FDIS 639-3 | szl |
We Wikipedyji | |
Uobejzdrzij tyż: godka, godki śwjata
|
Ślůnsko godka (ńykedy uokreślano bez jei užytkowńikůw: pů našymu)– godka, podug keryj godajům rdzynne ludźe Gůrnygo Ślůnska a reliktowo tajla ludnośći Dolnygo Ślůnska. W Narodowym Spiśe Powšychnym w 2002 roku půnod 56 tyśyncy uosůb zadeklarowouo ślůnski kej godka důmowa[1], atoli sům rachowańa, aže uobecńy užywo jei ůngyfer 1,25 miljůna uosůb. Tajla s ńich přebywo za grańicůma Ślůnska - w Ńymcach, Čechach a USA. Godka ślůnsko zaličo śe do grupy lechickej godek zachodńosuowjańskich. Nojbližše jei godki to polsko, kašubsko, godki uůžycke (gůrno- a dolno-) uoroz tyž česko a suowacko. Mowa ślůnsko mjyńi śe uod inkšych godek suowńictwym, fůnetykům a uortůgrafjům. W polskij literatuře naukowyj důminuje půglůnd, co etnolekt ślůnski je zespouem gwar abo djalyktůw/poddjalyktůw w ramach polskij godki.
Fůnolůgijo
Spůuguoski
Systym spůuguoskowy předstawjo śe fest podańy na polsko godka:
Historyjo
Pjyršym hanšriftym, we kerym uznowo śe, aže užyto je ślůnsko godka, to Kśynga Henrykowsko[2]. Pado tam suawne zdańe dai ut ia pobrusa a ti poziwai, kere uoznočo dej, dyć jo pobruša, a ty se dychńij (pol: daj, niech ja pomielę, a ty odpocznij). Ze wzglyndu na bližše podańy zdańa na ślůnsko godka, pojawiu śe problym, eli je to blank ślůnski abo polski, eli može středńowječny mišůng tych godek.
Pů roz pjyršy mjano ligwa Sleziana (ślůnsko godka) ukazowo śe we krůńice jydnygo žagańskygo kloštora, mjanowanyj Catalogus abbatum Saganensium a kero zostouo naškryflono we XIV wjeku (mjyndzy 1392 a 1422). Je to dowůd na to, iže juž wtedy ślůnski mjou jake růžńice uod polskigo.
Ślůnski dźiśej
We uobecnych časach uobserwowo śe zubožeńy godki pod ajnflusym polskij.[3] Ńykere kůnstrukcyje gramatyčne charakterystyčne lo ślůnskigo zastympowo śe uogůlnopolskimi, np. mjast Być komuś na ileś rokůw godo śe čynsto Mjeć ileś lot. Ńystety regjůnalno godka Ślůnsko traktowo śe tyž kej godka ludźi bez ausbildůngu a ńykulturalnych.[4]
Choć ślůnsko godka ńy mo statusu uoficyjolnygo w žodnym kraju, kaj je užywano, dźynki internecowi přežywo terozki prowdźiwy renesans. Wykořistywano je tyž w ryklamach. [5]
Suowńictwo
Na kštoutowańy śe suowńictwa godki mjouy ajnflus zapožyčyńo s godek: polskij, českij (a račej morawskigo, fůnkcjůnujůncygo dawńij kej uodrymbno godka), ńymjeckij (tajli s germańskigo djalektu ślůnskigo, ńiž standardowygo ńymjeckigo) a tyž suowackij. W godce tyi přewažo zdřůduosuůw suowjański. Značno tajla wyražyń bližša je račej godce staropolskij, a kůnkretńy sůmśedńim djalektům wjelgopolskymu i mouopolskymu a godce dolnouůžyckij, gůrnouůžyckij i morawskij, kej wspůučesnej standardowyj polščyźńy.
Na počůntku styčńo začůn fungować ferajn Pro Loquela Silesiana, kery dowo se za cyl pjastowańy a průmowańy ślůnskij godki. Pojstřůd jego zauožyćelůw je m.in. Bogdan Kallus, autor "Słownika gůrnoślůnskij godki", Mirosław Syniawa, kery we 2007 roku narychtowou tekst internecowego dyktanda we ślůnskij godce, i Rafał Adamus, ekonůmista ze Chořowa.[6]
Alfabyt ślůnskij godki
W Internecu wywouany je nastympujůncy alfabyt[7]:
Aa | Bb | Cc | Ćć | Čč | Dd | Ee | Ff | Gg | Hh | Ii | Jj | Kk | Ll | Mm | Nn | Ńń | Oo | Pp | Rr | Řř | Ss | Śś | Šš | Tt | Uu | Ůů | Ww | Yy | Zz | Źź | Žž |
Atoli ten warjant škryflańo je užywany nojčyńśći, istńejům tyž inkše šrajbůngi, zawjerajůnce np. v, ú, ũ a ô. Pojawjajům śe uůne atoli sporadyčńy. Uogůlńy, godka ślůnsko može być škryflono 10 alfabytůma, co sům goři lebo lepi widźany.[8]
Djalykty
Godka ślůnsko ńy mo jydnoko we wšyskych tajlach Gůrnygo Ślůnska. Inakšy godo śe wele Ćešyna, inakšy – wele Uopola. To, co je mjanowone u užytkowńikůw ślůnskigo djalyktůma, bez ńykerych godkoznowcůw polskich uokreślo śe kej gwary etnolektu ślůnskigo. Wspůučeśńy do śe wyrůžńić 7 uodmjon godki ślůnskij: ćešyńsko, gliwicko, jabuůnkowsko, klučborsko, ńymodlińsko, průdńicko a uopolsko.[9]
Kodyfikacyjo a godka literacko
Uobecńy trwajům prace nod utwořyńym ślůnskij godki literackej. Užywany we Internecu warjant ślůnskij godki je uoparty guůwńy na djalyktach, w kerych śe godo w rejůńy Katowic a Gliwic. Uod lot 30. XX w. istńije juž ślůnsko mikrogodka literacko – lašsko, ustandaryzowany bez frydeckigo pisořa Erwina Goja, znůnygo kej Óndra Łysohorsky, nale zostou uoparty na baźe půgrańičnej ślůnsko-morawskej gwary gůrno-ostrawskij, wjync ńy je do zespouů djalektůw ślůnskych reprezyntatywny.
Bibljoteka Kůngresu USA 18 lipca 2007 wpisoua ślůnskům godke w rejer godek śwjata[10]. Ślůnsko godka zostoua tyž zarejerowana w Mjyndzynarodowyj Uorgańizacyji Jynzykowyj, gdźe přidźelůno jei kod ISO: "szl"[11]. Bůuy to pjyrše kroki ńyzbyndne do stwořyńo m.in. ślůnskij Wikipedyji.
Připisy
- ↑ Podug Narodowygo Spisu Powšychnygo ze 2002 roku 56 tyśyncy Ślůnzokůw (40 tyśyncy s wojewůdztwa ślůnskigo) zadeklarowouo aže w důmu posůguje śe godkům ślůnskům.
- ↑ http://slunskoeka.pyrsk.com/gysichta.html#02.
- ↑ http://www.gornyslonsk.republika.pl/slgskg.html
- ↑ http://zdaryna.nowiny.pyrsk.com/zpuna3.php?tymat=0
- ↑ http://forum.gazeta.pl/forum/72,2.html?f=34281&w=76959439
- ↑ (pl)"Silesiana: Śląska mowa nie dla idiotów" Gazeta Wyborcza, 25 lutego 2008.
- ↑ Wyniki šnupańo "ślůnsko godka".
- ↑ http://www.dyktando.org/?id=ortografia
- ↑ http://slunskoeka.pyrsk.com/farby.html
- ↑ (pl) "Język śląski jest językiem obcym" – Dziennik Polska-Europa-Świat, 28 lipca 2007.
- ↑ SIL International, Documentation for ISO 639 identifier: szl.
Zoboč tyž
Linki zewnyntřne
- Pů našymu – djalykt ślůnski kodyfikowůny
- Ślůnske Nowiny – pjyršy ślůnski serwis informacyjny
- Ślůnsko Eka – dykcjůnoř atp.
- Portal "Pro Loquela Silesiana"
Słowjańske godki | |||
Wschodńe | starowschodńosłowjańsko † | ruteńsko † (bjołorusko, polesko, ruśińsko, ůkrajińsko) | rusko | ||
Zachodńe | czesko | dolnosorbsko | gůrnosorbsko | kaszubsko | knaan † | morawsko | polsko | połabsko † | słowacko | słowińsko | ślůnsko | ||
Połedńowe | bůłgarsko | cerkewnosłowjańsko | macedůńsko | serbsko-chorwacko † (bośńacko, chorwacko, Hradsko, czornogůrsko, serbsko) | słoweńsko, prekmursko | staro-cerkewno-słowjańsko † | ||
Inksze | protosłowjańsko † | mjyndzysłowjańsko | slovio | ||
† martwe |