Ślůnsko godka: Porōwnanie wersyji

Ze Wikipedia
Usunięta treść Dodana treść
Timpul (dyskusyjŏ | wkłŏd)
Gnyp (dyskusyjŏ | wkłŏd)
Linijŏ 140: Linijŏ 140:


== Kodyfikacyjo a godka literacko ==
== Kodyfikacyjo a godka literacko ==
Uobecńy trwajům prace nod utwořyńym ślůnskij godki literackej. Užywany we [[Internec|Internecu]] warjant ślůnskij godki je uoparty guůwńy na djalyktach, w kerych śe godo w rejůńy [[Katowice|Katowic]] a [[Gliwice|Gliwic]]. Uod [[Lata 30. XX wjeku|lot 30. XX w.]] istńije juž ślůnsko mikrogodka literacko – [[Lašsko godka|lašsko]], ustandaryzowany bez frydeckigo pisořa Erwina Goja, wywouanygo kej [[Óndra Łysohorsky|Óndra Łysohorsky]], nale zostou uoparty na baźe půgrańičnej ślůnsko-morawskej gwary gůrno-ostrawskij, wjync ńy je do zespouů djalektůw ślůnskych reprezyntatywny.
Uobecńy trwajům prace nade utwořyńym ślůnskij godki literackej. Užywany we [[Internec|Internecu]] warjant ślůnskij godki je uoparty guůwńy na djalyktach, w kerych śe godo w rejůńy [[Katowice|Katowic]] a [[Gliwice|Gliwic]]. Uod [[Lata 30. XX wjeku|lot 30. XX w.]] istńije juž ślůnsko mikrogodka literacko – [[Lašsko godka|lašsko]], ustandaryzowany bez frydeckigo pisořa Erwina Goja, wywouanygo kej [[Óndra Łysohorsky|Óndra Łysohorsky]], nale zostou uoparty na baźe půgrańičnej ślůnsko-morawskej gwary gůrno-ostrawskij, wjync ńy je do zespouů djalektůw ślůnskych reprezyntatywny.


[[Bibljoteka Kůngresu USA|Bibljoteka Kůngresu USA]] [[18 lipca|18 lipca]] [[2007|2007]] wpisoua ślůnskům godke w rejer godek śwjata<ref>(pl) "[http://www.dziennik.pl/Default.aspx?TabId=14&ShowArticleId=54602 Język śląski jest językiem obcym]" – Dziennik Polska-Europa-Świat, 28 lipca 2007.</ref>. Ślůnsko godka zostoua tyž zarejerowana w Mjyndzynarodowyj Uorgańizacyji Jynzykowyj, gdźe přidźelůno jei kod [[Mjyndzynarodowa Uorgańizacyjo Normalizacyjno|ISO]]: "szl"<ref>[http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=szl SIL International, Documentation for ISO 639 identifier: szl].</ref>. Bůuy to pjyrše kroki ńyzbyndne do stwořyńo m.in. [[ślůnsko Wikipedyjo|ślůnskij Wikipedyji]].
[[Bibljoteka Kůngresu USA|Bibljoteka Kůngresu USA]] [[18 lipca|18 lipca]] [[2007|2007]] wepisou ślůnsko godka w rejyster godek śwjata<ref>(pl) "[http://www.dziennik.pl/Default.aspx?TabId=14&ShowArticleId=54602 Język śląski jest językiem obcym]" – Dziennik Polska-Europa-Świat, 28 lipca 2007.</ref>. Ślůnsko godka zostoua tyž zarejyrowano w Mjyndzynarodowyj Uorgańizacyji Jynzykowyj, kaj přidźelůno uůnyj kod [[Mjyndzynarodowa Uorgańizacyjo Normalizacyjno|ISO]]: "szl"<ref>[http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=szl SIL International, Documentation for ISO 639 identifier: szl].</ref>. Bůuy to pjyrše kroki ńyzbyndne do stwořyńo m.in. [[ślůnsko Wikipedyjo|ślůnskij Wikipedyji]].


== Připisy ==
== Připisy ==

Wersyjŏ ze dnia 13:31, 12 czy 2008

{{{mjano uoryginolne}}}
Uobšar Ślůnsk (we grańicach Polski a Čechůw), Ńymcy, USA
Ličba godojůncych ~1 250 tyś.
Status uoficyjolny
Godka uřyndowo ńy uznowony
ISO/FDIS 639-3 szl
We Wikipedyji
Uobejzdrzij tyż: godka, godki śwjata


Ślůnsko godka (ńykedy uokreślano bez jei užytkowńikůw: pů našymu)– godka, podug keryj godajům rdzynne ludźe Gůrnygo Ślůnska a reliktowo tajla ludnośći Dolnygo Ślůnska. W Narodowym Spiśe Powšychnym w 2002 roku půnod 56 tyśyncy uosůb zadeklarowouo ślůnski kej godka důmowa[1], atoli sům rachowańa, aže uobecńy užywo jei ůngyfer 1,25 miljůna uosůb. Tajla s ńich přebywo za grańicůma Ślůnska - w Ńymcach, Čechach a USA. Godka ślůnsko zaličo śe do grupy lechickej godek zachodńosuowjańskich. Nojbližše jei godki to polsko, kašubsko, godki uůžycke (gůrno- a dolno-) uoroz tyž česko a suowacko. Mowa ślůnsko mjyńi śe uod inkšych godek suowńictwym, fůnetykům a uortůgrafjům. W polskij literatuře naukowyj důminuje půglůnd, co etnolekt ślůnski je zespouem gwar abo djalyktůw/poddjalyktůw w ramach polskij godki.

Fůnolůgijo

Spůuguoski

Systym spůuguoskowy předstawjo śe fest podańy na polsko godka:

  Dwuwargowe Wargowo-
zymbowe
Zymbowe Zadźůnsuowo Přodkowo-
půdńybjynne
Mjynko-
půdńybjynne
Zwarte p b   t d     k g
Zwarto-
ščelinowe
    ʦ ʣ ʧ ʤ ʨ ʥ  
Ščelinowe   f v s z ʃ ʒ ɕ ʑ x
Nosowe m   n   ɲ ŋ
Půuuodymkńynte w   l r j  

Historyjo

Prawdopodobńy pjyrše zdańy we ślůnskij godce

Pjyršym hanšriftym, we kerym uznowo śe, aže užyto je ślůnsko godka, to Kśynga Henrykowsko[2]. Pado tam suawne zdańe dai ut ia pobrusa a ti poziwai, kere uoznočo dej, dyć jo pobruša, a ty se dychńij (pol: daj, niech ja pomielę, a ty odpocznij). Ze wzglyndu na bližše podańy zdańa na ślůnsko godka, pojawiu śe problym, eli je to blank ślůnski abo polski, eli može středńowječny mišůng tych godek.

Pů roz pjyršy mjano ligwa Sleziana (ślůnsko godka) ukazowo śe we krůńice jydnygo žagańskygo kloštora, mjanowanyj Catalogus abbatum Saganensium a kero zostouo naškryflono we XIV wjeku (mjyndzy 1392 a 1422). Je to dowůd na to, iže juž wtedy ślůnski mjou jake růžńice uod polskigo.

Ślůnski dźiśej

We uobecnych časach uobserwowo śe zubožeńy godki pod ajnflusym polskij.[3] Ńykere kůnstrukcyje gramatyčne charakterystyčne lo ślůnskigo zastympowo śe uogůlnopolskimi, np. mjast Być komuś na ileś rokůw godo śe čynsto Mjeć ileś lot. Ńystety regjůnalno godka Ślůnsko traktowo śe tyž kej godka ludźi bez ausbildůngu a ńykulturalnych.[4]

Choć ślůnsko godka ńy mo statusu uoficyjolnygo w žodnym kraju, kaj je užywano, dźynki internecowi přežywo terozki prowdźiwy renesans. Wykořistywano je tyž w ryklamach. [5]

Suowńictwo

Na kštoutowańy śe suowńictwa godki mjouy ajnflus zapožyčyńo s godek: polskij, českij (a račej morawskigo, fůnkcjůnujůncygo dawńij kej uodrymbno godka), ńymjeckij (tajli s germańskigo djalektu ślůnskigo, ńiž standardowygo ńymjeckigo) a tyž suowackij. W godce tyi přewažo zdřůduosuůw suowjański. Značno tajla wyražyń bližša je račej godce staropolskij, a kůnkretńy sůmśedńim djalektům wjelgopolskymu i mouopolskymu a godce dolnouůžyckij, gůrnouůžyckij i morawskij, kej wspůučesnej standardowyj polščyźńy.

Na počůntku styčńo začůn fungować ferajn Pro Loquela Silesiana, kery dowo se za cyl pjastowańy a průmowańy ślůnskij godki. Pojstřůd jego zauožyćelůw je m.in. Bogdan Kallus, autor "Słownika gůrnoślůnskij godki", Mirosław Syniawa, kery we 2007 roku narychtowou tekst internecowego dyktanda we ślůnskij godce, i Rafał Adamus, ekonůmista ze Chořowa.[6]

Alfabyt ślůnskij godki

Dej pozōr tyż: Alfabyt ślůnski.

W Internecu wywouany je nastympujůncy alfabyt[7]:

Aa Bb Cc Ćć Čč Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Ńń Oo Pp Rr Řř Ss Śś Šš Tt Uu Ůů Ww Yy Zz Źź Žž

Atoli ten warjant škryflańo je užywany nojčyńśći, istńijům tyž inkše šrajbůngi, zawjyrajůnce np. v, ú, ũ a ô. Pojawjajům śe uůne atoli sporadyčńy. Uogůlńy, godka ślůnsko može być škryflono 10 alfabytůma, co sům gořij lebo lepij widźane.[8]

Djalykty

Godka ślůnsko ńy mo jydnoko we wšyskych tajlach Gůrnygo Ślůnska. Inakšy godo śe wele Ćešyna, inakšy – wele Uopola. To, co je mjanowone u užytkowńikůw ślůnskigo djalyktůma, bez ńykerych godkoznowcůw polskich uokreślo śe kej gwary etnolektu ślůnskigo. Wspůučeśńy do śe wyrůžńić 7 uodmjon godki ślůnskij: ćešyńsko, gliwicko, jabuůnkowsko, klučborsko, ńymodlińsko, průdńicko a uopolsko.[9]

Kodyfikacyjo a godka literacko

Uobecńy trwajům prace nade utwořyńym ślůnskij godki literackej. Užywany we Internecu warjant ślůnskij godki je uoparty guůwńy na djalyktach, w kerych śe godo w rejůńy Katowic a Gliwic. Uod lot 30. XX w. istńije juž ślůnsko mikrogodka literacko – lašsko, ustandaryzowany bez frydeckigo pisořa Erwina Goja, wywouanygo kej Óndra Łysohorsky, nale zostou uoparty na baźe půgrańičnej ślůnsko-morawskej gwary gůrno-ostrawskij, wjync ńy je do zespouů djalektůw ślůnskych reprezyntatywny.

Bibljoteka Kůngresu USA 18 lipca 2007 wepisou ślůnsko godka w rejyster godek śwjata[10]. Ślůnsko godka zostoua tyž zarejyrowano w Mjyndzynarodowyj Uorgańizacyji Jynzykowyj, kaj přidźelůno uůnyj kod ISO: "szl"[11]. Bůuy to pjyrše kroki ńyzbyndne do stwořyńo m.in. ślůnskij Wikipedyji.

Připisy

  1. Podug Narodowygo Spisu Powšychnygo ze 2002 roku 56 tyśyncy Ślůnzokůw (40 tyśyncy s wojewůdztwa ślůnskigo) zadeklarowouo aže w důmu posůguje śe godkům ślůnskům.
  2. http://slunskoeka.pyrsk.com/gysichta.html#02.
  3. http://www.gornyslonsk.republika.pl/slgskg.html
  4. http://zdaryna.nowiny.pyrsk.com/zpuna3.php?tymat=0
  5. http://forum.gazeta.pl/forum/72,2.html?f=34281&w=76959439
  6. (pl)"Silesiana: Śląska mowa nie dla idiotów" Gazeta Wyborcza, 25 lutego 2008.
  7. Wyniki šnupańo "ślůnsko godka".
  8. http://www.dyktando.org/?id=ortografia
  9. http://slunskoeka.pyrsk.com/farby.html
  10. (pl) "Język śląski jest językiem obcym" – Dziennik Polska-Europa-Świat, 28 lipca 2007.
  11. SIL International, Documentation for ISO 639 identifier: szl.

Zoboč tyž

Linki zewnyntřne

Słowjańske godki
Wschodńe starowschodńosłowjańsko † | ruteńsko † (bjołorusko, polesko, ruśińsko, ůkrajińsko) | rusko
Zachodńe czesko | dolnosorbsko | gůrnosorbsko | kaszubsko | knaan † | morawsko | polsko | połabsko † | słowacko | słowińsko | ślůnsko
Połedńowe bůłgarsko | cerkewnosłowjańsko | macedůńsko | serbsko-chorwacko † (bośńacko, chorwacko, Hradsko, czornogůrsko, serbsko) | słoweńsko, prekmursko | staro-cerkewno-słowjańsko †
Inksze protosłowjańsko † | mjyndzysłowjańsko | slovio
martwe