Ślůnsko godka: Porōwnanie wersyji

Ze Wikipedia
Usunięta treść Dodana treść
Gnyp (dyskusyjŏ | wkłŏd)
Gnyp (dyskusyjŏ | wkłŏd)
Linijŏ 88: Linijŏ 88:
W teroźńich časach zabočyć śe do chudoba i pomjyrańy šlůnzki godki pod ajnflusym [[polsko godka|polski]].<ref>http://www.gornyslonsk.republika.pl/slgskg.html</ref> Ńykjere gramatikowe kůnstrukcyje karakterne lo šlůnzkigo, mjyńo śe na wšechuobecny polski, ntp. mjast ''Być na wjelaś rokůw alt'' godo śe čynsto ''Mjeć ileś lot''. Škoda, co šlůnzko godka regijůnalno mo śe tyž u ńykjerych, kej godka ludźi bez ausbildůnga a ńyuoklanych.<ref>http://zdaryna.nowiny.pyrsk.com/zpuna3.php?tymat=0</ref>
W teroźńich časach zabočyć śe do chudoba i pomjyrańy šlůnzki godki pod ajnflusym [[polsko godka|polski]].<ref>http://www.gornyslonsk.republika.pl/slgskg.html</ref> Ńykjere gramatikowe kůnstrukcyje karakterne lo šlůnzkigo, mjyńo śe na wšechuobecny polski, ntp. mjast ''Być na wjelaś rokůw alt'' godo śe čynsto ''Mjeć ileś lot''. Škoda, co šlůnzko godka regijůnalno mo śe tyž u ńykjerych, kej godka ludźi bez ausbildůnga a ńyuoklanych.<ref>http://zdaryna.nowiny.pyrsk.com/zpuna3.php?tymat=0</ref>


Choća šlůnzko godka, kaj je w užyću, ńikaj ńy mo uoficyjalnygo statusa, to dźynka [[internec]]owi terozki po prowdźe uodžywo. Brano je tyž do [[ryklama|ryklamůw]]. <ref>http://forum.gazeta.pl/forum/72,2.html?f=34281&w=76959439</ref>
Choća šlůnzko godka, kaj je w užyću, ńikaj ńy mo uoficyjalnygo statusa, to dźynka [[internec]]owi po prowdźe terozki uodžywo. Brano je tyž do [[ryklama|ryklamůw]]. <ref>http://forum.gazeta.pl/forum/72,2.html?f=34281&w=76959439</ref>


== Suowńictwo ==
== Suowńictwo ==

Wersyjŏ ze dnia 12:47, 13 czy 2008

{{{mjano uoryginolne}}}
Uobšar Ślůnsk (we grańicach Polski a Čechůw), Ńymcy, USA
Ličba godojůncych ~1,25 mln
Status uoficyjolny
Godka uřyndowo ńy uznowony
ISO/FDIS 639-3 szl
We Wikipedyji
Uobejzdrzij tyż: godka, godki śwjata


Ślůnsko godka (ńykedy uokreślano bez jei užytkowńikůw: pů našymu)– godka, podug keryj godajům rdzynne ludźe Gůrnygo Ślůnska a reliktowo tajla ludnośći Dolnygo Ślůnska. W Narodowym Spiśe Powšychnym w 2002 roku půnod 56 tyśyncy uosůb zadeklarowouo ślůnski kej godka důmowa[1], atoli sům rachowańa, aže uobecńy užywo jei ůngyfer 1,25 miljůna uosůb. Tajla s ńich přebywo za grańicůma Ślůnska - w Ńymcach, Čechach a USA. Godka ślůnsko zaličo śe do grupy lechickej godek zachodńosuowjańskich. Nojbližše jei godki to polsko, kašubsko, godki uůžycke (gůrno- a dolno-) uoroz tyž česko a suowacko. Mowa ślůnsko mjyńi śe uod inkšych godek suowńictwym, fůnetykům a uortůgrafjům. W polskij literatuře naukowyj důminuje půglůnd, co etnolekt ślůnski je zespouem gwar abo djalyktůw/poddjalyktůw w ramach polskij godki.

Fůnolůgijo

Spůuguoski

Systym spůuguoskowy předstawjo śe fest podańy na polsko godka:

  Dwuwargowe Wargowo-
zymbowe
Zymbowe Zadźůnsuowo Přodkowo-
půdńybjynne
Mjynko-
půdńybjynne
Zwarte p b   t d     k g
Zwarto-
ščelinowe
    ʦ ʣ ʧ ʤ ʨ ʥ  
Ščelinowe   f v s z ʃ ʒ ɕ ʑ x
Nosowe m   n   ɲ ŋ
Půuuodymkńynte w   l r j  

Historyjo

Bezmaś pjyršy zac we šlůnzki godce

Pjyršym hanšriftym, na kjery śe přistowo, iže w ńym šlůnzko godka wźůnto uostaua, je Kśynga Henrykowsko (Hańcowy Festbuch)[2]. Padze tam wywouany zac dai ut ia pobrusa a ti poziwai, kjery uoznočo dej, dyć jo pobruša, a ty se dychńij (pol: daj, niech ja pomielę, a ty odpocznij). Bezto, co tyn zac barźi podany je na šlůnzsko godka, pokozaua śe starość, eli je to blank šlůnzky abo polsky, a južći středńowječny miš-maš tych godek.

Za pjyrše, mjano ligwa Sleziana (šlůnzko godka) překozauo śe we chrůńice jydnygo žagańskygo kloštora, mjanowany Catalogus abbatum Saganensium a kjero uostaua naškryflano za XIV wjeka (pojščůd rokůma 1392 a 1422). Je to bewajs na to, iže juž wtynčos šlůnzky mjou jaky dyfyryncyje uode polskygo.

Ślůnski dźiśej

W teroźńich časach zabočyć śe do chudoba i pomjyrańy šlůnzki godki pod ajnflusym polski.[3] Ńykjere gramatikowe kůnstrukcyje karakterne lo šlůnzkigo, mjyńo śe na wšechuobecny polski, ntp. mjast Być na wjelaś rokůw alt godo śe čynsto Mjeć ileś lot. Škoda, co šlůnzko godka regijůnalno mo śe tyž u ńykjerych, kej godka ludźi bez ausbildůnga a ńyuoklanych.[4]

Choća šlůnzko godka, kaj je w užyću, ńikaj ńy mo uoficyjalnygo statusa, to dźynka internecowi po prowdźe terozki uodžywo. Brano je tyž do ryklamůw. [5]

Suowńictwo

Na kštoutowańy śe suowńictwa godki mjouy ajnflus zapožyčyńo s godek: polskij, českij (a račej morawskigo, fůnkcjůnujůncygo dawńij kej uodrymbno godka), ńymjeckij (tajli s germańskigo djalektu ślůnskigo, ńiž standardowygo ńymjeckigo) a tyž suowackij. W godce tyi přewažo zdřůduosuůw suowjański. Značno tajla wyražyń bližša je račej godce staropolskij, a kůnkretńy sůmśedńim djalektům wjelgopolskymu i mouopolskymu a godce dolnouůžyckij, gůrnouůžyckij i morawskij, kej wspůučesnej standardowyj polščyźńy.

Na počůntku styčńo začůn fungować ferajn Pro Loquela Silesiana, kery dowo se za cyl pjastowańy a průmowańy ślůnskij godki. Pojstřůd jego zauožyćelůw je m.in. Bogdan Kallus, autor "Słownika gůrnoślůnskij godki", Mirosław Syniawa, kery we 2007 roku narychtowou tekst internecowego dyktanda we ślůnskij godce, i Rafał Adamus, ekonůmista ze Chořowa.[6]

Alfabyt ślůnskij godki

Dej pozōr tyż: Alfabyt ślůnski.

W Internecu wywouany je nastympujůncy alfabyt[7]:

Aa Bb Cc Ćć Čč Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Ńń Oo Pp Rr Řř Ss Śś Šš Tt Uu Ůů Ww Yy Zz Źź Žž

Atoli ten warjant škryflańo je užywany nojčyńśći, istńijům tyž inkše šrajbůngi, zawjyrajůnce np. v, ú, ũ a ô. Pojawjajům śe uůne atoli sporadyčńy. Uogůlńy, godka ślůnsko može być škryflono 10 alfabytůma, co sům gořij lebo lepij widźane.[8]

Djalykty

Godka ślůnsko ńy mo jydnoko we wšyskych tajlach Gůrnygo Ślůnska. Inakšy godo śe wele Ćešyna, inakšy – wele Uopola. To, co je mjanowone u užytkowńikůw ślůnskigo djalyktůma, bez ńykerych godkoznowcůw polskich uokreślo śe kej gwary etnolektu ślůnskigo. Wspůučeśńy do śe wyrůžńić 7 uodmjon godki ślůnskij: ćešyńsko, gliwicko, jabuůnkowsko, klučborsko, ńymodlińsko, průdńicko a uopolsko.[9]

Kodyfikacyjo a godka literacko

Terozki trwo robota nade wytwořyńym ślůnskij literackij godki. Užywany we Internecu warjant ślůnskij godki je uoparty zauobyč na djalyktach, we kerych śe godo w becyrku Katowic a Gliwic. Uod lot 30. XX w. istńije juž ślůnsko mikrogodka literacko – lašsko, ustandaryzowany bez frydeckigo pisořa Erwina Goja, wywouanygo kej Óndra Łysohorsky, nale zostou uoparty na baźe půgrańičnej ślůnsko-morawskej gwary gůrno-ostrawskij, wjync ńy je do zespouů djalektůw ślůnskych reprezyntatywny.

Bibljoteka Kůngresu USA 18 lipca 2007 wepisou ślůnsko godka w rejyster godek śwjata[10]. Ślůnsko godka zostoua tyž zarejyrowano w Mjyndzynarodowyj Uorgańizacyji Jynzykowyj, kaj přidźelůno uůnyj kod ISO: "szl"[11]. Bůuy to pjyrše kroki ńyzbyndne do stwořyńo m.in. ślůnskij Wikipedyje.

Připisy

  1. Podug Narodowygo Spisu Powšychnygo ze 2002 roku 56 tyśyncy Ślůnzokůw (40 tyśyncy s wojewůdztwa ślůnskigo) zadeklarowouo aže w důmu posůguje śe godkům ślůnskům.
  2. http://slunskoeka.pyrsk.com/gysichta.html#02.
  3. http://www.gornyslonsk.republika.pl/slgskg.html
  4. http://zdaryna.nowiny.pyrsk.com/zpuna3.php?tymat=0
  5. http://forum.gazeta.pl/forum/72,2.html?f=34281&w=76959439
  6. (pl)"Silesiana: Śląska mowa nie dla idiotów" Gazeta Wyborcza, 25 lutego 2008.
  7. Wyniki šnupańo "ślůnsko godka".
  8. http://www.dyktando.org/?id=ortografia
  9. http://slunskoeka.pyrsk.com/farby.html
  10. (pl) "Język śląski jest językiem obcym" – Dziennik Polska-Europa-Świat, 28 lipca 2007.
  11. SIL International, Documentation for ISO 639 identifier: szl.

Zoboč tyž

Linki zewnyntřne

Słowjańske godki
Wschodńe starowschodńosłowjańsko † | ruteńsko † (bjołorusko, polesko, ruśińsko, ůkrajińsko) | rusko
Zachodńe czesko | dolnosorbsko | gůrnosorbsko | kaszubsko | knaan † | morawsko | polsko | połabsko † | słowacko | słowińsko | ślůnsko
Połedńowe bůłgarsko | cerkewnosłowjańsko | macedůńsko | serbsko-chorwacko † (bośńacko, chorwacko, Hradsko, czornogůrsko, serbsko) | słoweńsko, prekmursko | staro-cerkewno-słowjańsko †
Inksze protosłowjańsko † | mjyndzysłowjańsko | slovio
martwe