Merkury

Ze Wikipedia
Tyn artikel je ô planeće. Dej pozōr tyż: inksze artikle uo tym mjańe.
Merkury ☿
Naćiś uobrozek, coby powjynkszyć
Naćiś uobrozek, coby powjynkszyć

Zdjyńće Merkurygo zuůnaczůne bez sůnda Mariner 10.
Uodkryće
Uodkrywca starożytne Babilůńczyki
Data uoddykńyńćo Znůny we starożytnośći
Strzedńe uoddalyńy uod Słůńca 57 909 176 km
0,38709893 j.a.
Uobwůd uorbity 0,360×1012m
2,406 j.a.
Mimostrzůd 0,20563069
Peryheljům 46 001 272 km
0,30749951  j.a.
Apheljům 69 817 079 km
0,46669835  j.a.
Rok gwjozdowy 87,96935 dńi
(0,240847 rokůw)
Synodyczny uokres uobjygu 115,88 d[1]
Strzedńo wartkość uorbitalno 47,87 km/s[1]
Maks. wartkość uorbitalno 58,98 km/s
Miń. wartkość uorbitalno 38,86 km/s
Nachylyńy uorbity wzglyndym ekliptyki 7,00487°
(3,38° wzglyndem růwńika słůnycznygo])
kśynżyce brak
Charakterystyka fizyczno
Szyrzka růwńikowo 4879,4 km
(0,383 Źymje)
Plac 7,5×107 km²
(0,147 Źymje)
Uobjyntość 6,1×1010 km³
(0,056 Źymje)
Masa 3,3302×1023 kg
Gynstość 5,427 g/cm³
grawitacyjny szwůng na růwńiku 3,701 m/s2
(0,376 g)
Gibkość ućeczki 4,3 km/s
Gibkość wynikajůnco ze zwyrtńyńo 10,892 km/h (na růwńiku)
Uokres zwyrtńyńćo 58d 15h 26m
Deklinacyjo 61,45°
Nachyleńy růwńika
wzglyndym
płaszczyzny uorbity
0,027°[2]
Albedo 0,10 - 0,12
strzedńo temp.: Dźeń 623K 350 (°C)
strzedńo temp.: Noc 73K (-200°C)
Temp. powjyrzchńe*
min. strzed. maks.
100 K 442,5 K 700 K
Skłod atmosfery[1]
Ciśńyńe atmosferyczne 10−12 h Pa
Tlyn 42,0%
Sůd 29,0%
Wodůr 22,0%
Hel 6,0%
Potas 0,5%
inksze: argon,
Dwutlynek wůngla,
woda, azot,
ksenon, krypton,
neon
0,5%

Merkury – to je pjyrszo podug uodlygośći uod Słůńca planeta we Słůnecznym Ukłodźe. Tak kej Wynus, Źymja a Mars je to planeta skalisto, nojmyńszo podle masy a wjelgośći ze planet Słůnecznygo Ukłodu. Merkury je jydnům ze pjyńću planet, kere do śe uobejdrzić gołymi ślypjůma. Ńy je ajnfachowo do uobserwacyje, skuli tygo co kej planeta wewnyntrzno lo źymskigo uobserwatora je dycki kole Słůńca. Merkury je widoczny ino przed wschodym abo po zachodźe Słůńca.

Plac rozlygowańo Merkurygo je fest podany na plac Mjeśůnczka: je sam kupa kraterůw, ńy mo atmosfery a kśynżyca. Temperatura powjyrzchńi waho śe uod −183 °C do 427 °C. Merkury mo sroge żylazowe jůndro kere dowo magnetyczne pole lajchtsze uod pola Źymje.[3]. Wjelgość jůndra powoduje, aże Merkury mo jydnům ze najwjynkszych gynstośći ze planet Słůnecznygo Ukłodu[4] (kapka wjynkszo mo Źymja).

Pjyrsze udokůmyntowane uobserwacyje Merkurygo sům ze pjyrszygo tyśůnclećo p. Chr. Do IV stolećo p. Chr. grecke gwjoźdźorze uważały, co sům dwa ćoła ńybjeske: pjyrsze widźalne ino przed wschodym Słůńco (mjanowali je Apollo), druge widźalne ino po zachodźe Słůńco (mjanowali je Hermes)[5]. Bez gibki ruch planety Rzymjany mjanowali jům Merkury. Astrůnůmiczny zimbol planety to stylizowano wersyjo kaducyjusza Hermesa[6].

Sztrůktura Merkurygo:
1. skorupa — 100-300 km rubo
2. mantel — 600 km ruby
3. jůndro — 1800 km průmjyń

We porůwnańu ze inkszymi planetůma Ůkładu Słůnecznygo, uo Merkurym wjymy ino kapka. Skuli problymůw natury techńicznyj, zbadały go ino dwje sůndy. Pjyrszo - Mariner 10 - zmajstrowoła we lotach 1974-75 karty 45% powjyrzchńe. Ńyskorzi, sůnda Messenger 14 styczńa 2008 zmajstrowoła kolejne 30% powjyrzchńe planety. Messenger bůł kole Merkurego zaś 6 paźdźerńika 2008 a trzeći roz 29 wrześńa 2009. Wuůnaczas bůło sfotografowane 98% placu planety, nale przi felernym śwjetle. We marcu 2011 sůnda wlozła na uorbita coby zbajstlować cołko karta planety. 30 kwjetńa 2015 Messenger zakończůł swojo misyjo[7].

Przipisy

  1. 1,0 1,1 1,2 Mercury Fact Sheet
  2. Margot L.J.; Peale, S. J.; Jurgens, R. F.; Slade, M. A.; Holin, I. V. Large Longitude Libration of Mercury Reveals a Molten Core
  3. Mercury magnetic field
  4. Background Science
  5. The Voyage of Mariner 10 — Mission to Venus and Mercury Dunne, J. A.
  6. Astronomy: A Textbook John Charles Duncan
  7. Stało się.Messenger zakończył swój „żywot”. Roztrzaskał się o Merkurego