Świyntŏ Hyjdla

Ze Wikipedia
(Pōnkniyntŏ ze Śwjynto Hyjdla)
Świyntŏ Hyjdla

Fragmynt dynkmalu, kery przedstawia Świyntõ Hyjdlã przi kościele świyntyj Hyjdli w Zŏbrzu
Miano i nazwisko Jadwiga ze Andechs-Meran
Data narodzyniŏ 1178–1180
Plac narodzyniŏ Andechs
Data śmierci 14/15 paździyrnika 1243
Plac śmierci Trzebnica
Małżyństwo ze Hajnel I Brodaty
Dzieci Bolko, Kōnrad, Hajnel, Neszka, Trudka, Władysław
Matka Neszka von Rochlitz
Ôjciec Bertold IV
Galeryjŏ zdjyńć a grafik we Wikimedia Commons
Podpis

Świyntŏ Hyjdla, mianowanŏ tyż Jadwiga Ślōnskŏ[1][uwaga 1] (miym. Hedwig von Andechs, Hedwig von Schlesien; nar. pōmiyndzy 1178 a 1180[uwaga 2][2][3] we Andechsie, um. 14 abo 15 paździyrnika 1243[2][4] we Trzebnicy) to była hercogina Ślōnska, co starała sie ô biydnych na Ślōnsku i społym ze swojim chopym Hajnlem I Brodatym fōndła moc kościołōw i klŏsztorōw. Świyntŏ Kościoła katolickigo, uwŏżanŏ za patrōnkã Ślōnska[5].

Biografijŏ[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Grōb świyntyj Hyjdli

Narodziyła sie i wychowała we zōmku Andechs na Bajerach. Była cerōm grŏfa Bertolda VI von Andechs i Neszki von Rochlitz ze familiji Wettynōw. Miała sztyrech bratōw, w tym Eckberta von Andechs-Meranien, biskupa Bambergu[6] a trzi szwestry, w tym Neszkã z Meran (ślubnõ Filipa II Augusta) i Trudkã z Meran (ślubnõ krōla madziarskigo Jyndreka II a matkã świyntyj Elzy Madziarskij)[7]. Trzeciŏ z jeji szwestr była przełożōnõ klŏsztōru benedyktynek we Kitzingen koło Würzburga, kandy Hyjdla ôstała wysłanŏ we modym wieku, kaj zdobyła bildōng[7][8].

We wieku 12 lŏt ôstała wydanŏ za ślōnskigo princa Hajnela I Brodatego. Wesele ôdbyło sie snŏdź w jeji familijnym zōmku Andechs[uwaga 3][3]. We 1202 roku Hajnel ôstoł princym cołkigo Ślōnska, a we 1233 ôstoł princym Wielkopolski. We 1229 roku Hajnel we wyniku wojaczki z Mazowszem ô ziymiã krakowskõ dostoł sie do niywoli. Z pōmocōm przibyła mu Hyjdla. We wyniku ôsprŏwek z Kōnradem Mazowieckim Hajnelowi ôstała swrōcōnŏ swoboda w pōmianach za zrzeczenie sie roszczyń do Małopolski[2]. Hyjdla narodziyła mu siedym bajtli: Bolka, Kōnrada, Hajnela, Neszkã, Trudkã i Władysława.

Społym z Hajnelem I byli barzo religijnymi ludźmi, we 1209 roku słożyli śluby czystoty, dbali ô rozrost Kościoła i byli fōndatorami mocka kościołōw, w tym klŏsztōru szwestr cysterek w Trzebnicy. Hyjdla chodziyła w habicie mniszki, z prymedytacyjōm spała na twardym lyżu, w czasie mrozy chodziyła po bosoku, a kożdy dziyń wypołnioła dugimi pŏciyrzami. Kej swrōcōno jeji napōmniynie, coby aby zimōm nosiyła strzewiki, posuchała i ôd tego czasu zwiōnzane strzewiki nosiyła przewieszone nasfol bez ramiã. Niy miała tyż umierōnku w uczestniczyniu we mszach. Bez to powstoło nawet łacińske pedzynie tykajōnce jeji pobożności – „una missa non est contenta ducissa” (jedna mszŏ niy ukōntyntuje hercoginy)[9]. Skirz herskigo zawiyrzyniŏ planowała przeznaczyć trzi swoje ynkelki na klŏsztorne panny i dwōch ynklōw na ksiynży. Antlich ino jedna ynkelka i dwōch ynklōw (Władysław wrocławski, Kōnrad I gogowski) społniyło jeji ôczekowaniŏ[9].

Kludziyła tyż działalność dobroczynnõ, zetrzała sie ô pōmoc niymocnym i chudobnym – zôrganizowała działalność wandrownego lazarytu dlŏ chudobnych, ôtworziła lazaryt dlŏ trōndowatych we Ślōnskij Środzie, dalszõ placōwkã lyczniczõ założyła w Trzebnicy.

Po śmierci ślubnego we 1238 zamiyszkała we trzebnickim klŏsztōrze, kludzōnym bez jeji cerã Trudkã. Hned zaangażyrowała sie we ôżywiynie życiŏ religijnego Ślōnska i przikludziyła do tamtejszych kościołōw duchowych z Miymiec. Spiyrała tyż przikludzanie miymieckich ôsadnikōw na ôwdy słabo zaludniōne rejōny zachodnij czynści Ślōnska, a tym samym spiyrała rozrost bauerstwa.

Upamiyntniynie[edytuj | edytuj zdrzōdło]

W czasie najazdu tatarskigo we 1241 roku Hyjdla schrōniyła sie na zōmku we Ôdrzańskim Krośnie, kandy najeźdźcy już niy dotrzeli. Ôd mocka lŏt w tym mieście ôrganizowany je turniyj rycerski „O Pierścień Księżnej Jadwigi” (Ô Piestrzyń Hercoginy Hyjdli) (porzōnd we wrześniu), a tyż trefiynie muzyczne pod mianym Festiwal Jadwigensis (porzōnd w paździyrniku).

We 2017 roku Sejmik Dolnoślōnskigo Wojewōdztwa nadoł jeji tytuł Hōnorowego Ôbywatela Dolnego Ślōnska Civi Honorario[10].

Fundacyje świyntyj[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Tradycyjŏ przipisuje hercoginie 20 kościelnych fundacyji. Jejich budowaniym zajmowali sie przikludzyni ze Renije baumajstry i rzeźbiŏrze[7]. Zdrzōdła wymiyniajōm m.in[8]:

  • klŏsztōr cysterek w Trzebnicy (1209),
  • lazaryt św. Ducha we Wrocławiu (1214),
  • klŏsztōr Augustianōw we Bobrzańskim Nowogrodzie (1217),
  • lazaryt dlŏ trōndowatych we Ślōnskij Środzie (1230),
  • pŏrãnŏście kościołōw farnych.

Uwagi[edytuj | edytuj zdrzōdło]

  1. Po prŏwdzie: Jadwiga ze Andechs-Meran.
  2. Podle niykerych zdrzōdeł we 1174.
  3. Niy je wykluczōne, iże mogło ôdbyć sie tyż we Wrocławiu abo Legnicy.

Przipisy

  1. Rafał Szyma, Lekcyjo: Nasz dōm – Gōrny Ślōnsk!, wachtyrz.eu, 28 grudnia 2020 [dostymp 2021-05-04] (ślōnski).
  2. 2,0 2,1 2,2 Jadwiga - Encyklopedia PWN - źródło wiarygodnej i rzetelnej wiedzy, encyklopedia.pwn.pl [dostymp 2021-05-04] (polski).
  3. 3,0 3,1 Święta Jadwiga Śląska, www.brewiarz.pl [dostymp 2021-05-04] (polski).
  4. St. Hedwig - Saints & Angels, Catholic Online [dostymp 2021-05-04] (angelski).
  5. Waldemar Cichoń, Świynto Hyjdla po bosoku, „Górnoślązak”, 1 (12), Związek Górnośląski, styczyń 2016, s. 27, ISSN 2391‒5331 (ślōnski).
  6. Berthold VI., www.manfred-hiebl.de [dostymp 2021-05-04].
  7. 7,0 7,1 7,2 Małgorzata Kaganiec, Święta Jadwiga – władczyni Śląska, Katowice: Muzeum Śląskie, 1994.
  8. 8,0 8,1 Johann Peter Kirsch, „St. Hedwig”. The Catholic Encyclopedia, t. 7, Nowy Jork: Robert Appleton Company, 1910.
  9. 9,0 9,1 Zygmunt Boras, Książęta piastowscy Śląska, Katowice: Wydawnictwo „Ślask”, 1974.
  10. Uchwała w sprawie przyznania tytułu Honorowego Obywatela Dolnego Śląska Civi Honorario Świętej Jadwidze Śląskiej