Świyntŏ Hyjdla

	Świyntŏ Hyjdla
	; Fragmynt dynkmalu, kery przedstawia Świyntõ Hyjdlã przi kościele świyntyj Hyjdli w Zŏbrzu
Miano i nazwisko	Jadwiga ze Andechs-Meran
Data narodzyniŏ	1178–1180
Plac narodzyniŏ	Andechs
Data śmierci	14/15 paździyrnika 1243
Plac śmierci	Trzebnica
Małżyństwo ze	Hajnel I Brodaty
Dzieci	Bolko, Kōnrad, Hajnel, Neszka, Trudka, Władysław
Matka	Neszka von Rochlitz
Ôjciec	Bertold IV
	Galeryjŏ zdjyńć a grafik we Wikimedia Commons
	Podpis;

Świyntŏ Hyjdla, mianowanŏ tyż Jadwiga Ślōnskŏ^[1]^{[uwaga 1]} (miym. Hedwig von Andechs, Hedwig von Schlesien; nar. pōmiyndzy 1178 a 1180^{[uwaga 2]}^[2]^[3] we Andechsie, um. 14 abo 15 paździyrnika 1243^[2]^[4] we Trzebnicy) to bōła hercogina Ślōnska, co starała sie ô biydnych na Ślōnsku i społym ze swojim chopym Hajnlem I Brodatym fōndła moc kościołōw i klŏsztorōw. Świyntŏ Kościoła katolickigo, uwŏżanŏ za patrōnkã Ślōnska^[5].

Biografijŏ

Narodziyła sie a wychowała we zōmku Andechs na Bajerach. Była cerōm grŏfa Bertolda VI von Andechs i Neszki von Rochlitz ze familiji Wettynōw. Miała sztyrech bratōw, w tym Eckberta von Andechs-Meranien, biskupa Bambergu^[6] a trzi szwestry, w tym Neszkã z Meran (ślubnõ Filipa II Augusta) i Trudkã z Meran (ślubnõ krōla madziarskigo Jyndreka II a matkã świyntyj Elzy Madziarskij)^[7]. Trzeciŏ z jeji szwestr była przełożōnõ klŏsztōru benedyktynek we Kitzingen koło Würzburga, kandy Hyjdla ôstała wysłanŏ we modym wieku, kaj zdobyła bildōng^[7]^[8].

We wieku 12 lŏt ôstała wydanŏ za ślōnskigo princa Hajnela I Brodatego. Wesele ôdbyło sie snŏdź w jeji familijnym zōmku Andechs^{[uwaga 3]}^[3]. We 1202 roku Hajnel ôstoł princym cołkigo Ślōnska, a we 1233 ôstoł princym Wielkopolski. We 1229 roku Hajnel we wyniku wojaczki z Mazowszem ô ziymiã krakowskõ dostoł sie do niywoli. Z pōmocōm przibyła mu Hyjdla. We wyniku ôsprŏwek z Kōnradem Mazowieckim Hajnelowi ôstała swrōcōnŏ swoboda w pōmianach za zrzeczenie sie roszczyń do Małopolski^[2]. Hyjdla narodziyła mu siedym bajtli: Bolka, Kōnrada, Hajnela, Neszkã, Trudkã i Władysława.

Społym z Hajnelem I byli barzo religijnymi ludźmi, we 1209 roku słożyli śluby czystoty, dbali ô rozrost Kościoła i byli fōndatorami mocka kościołōw, w tym klŏsztōru szwestr cysterek w Trzebnicy. Hyjdla chodziyła w habicie mniszki, z prymedytacyjōm spała na twardym lyżu, w czasie mrozy chodziyła po bosoku, a kożdy dziyń wypołnioła dugimi pŏciyrzami. Kej swrōcōno jeji napōmniynie, coby aby zimōm nosiyła strzewiki, posuchała i ôd tego czasu zwiōnzane strzewiki nosiyła przewieszone nasfol bez ramiã. Niy miała tyż umierōnku w uczestniczyniu we mszach. Bez to powstoło nawet łacińske pedzynie tykajōnce jeji pobożności – „una missa non est contenta ducissa” (jedna mszŏ niy ukōntyntuje hercoginy)^[9]. Skirz herskigo zawiyrzyniŏ planowała przeznaczyć trzi swoje ynkelki na klŏsztorne panny i dwōch ynklōw na ksiynży. Antlich ino jedna ynkelka i dwōch ynklōw (Władysław wrocławski, Kōnrad I gogowski) społniyło jeji ôczekowaniŏ^[9].

Kludziyła tyż działalność dobroczynnõ, zetrzała sie ô pōmoc niymocnym i chudobnym – zôrganizowała działalność wandrownego lazarytu dlŏ chudobnych, ôtworziła lazaryt dlŏ trōndowatych we Ślōnskij Środzie, dalszõ placōwkã lyczniczõ założyła w Trzebnicy.

Po śmierci ślubnego we 1238 zamiyszkała we trzebnickim klŏsztōrze, kludzōnym bez jeji cerã Trudkã. Hned zaangażyrowała sie we ôżywiynie życiŏ religijnego Ślōnska i przikludziyła do tamtejszych kościołōw duchowych z Miymiec. Spiyrała tyż przikludzanie miymieckich ôsadnikōw na ôwdy słabo zaludniōne rejōny zachodnij czynści Ślōnska, a tym samym spiyrała rozrost bauerstwa.

Upamiyntniynie

W czasie najazdu tatarskigo we 1241 roku Hyjdla schrōniyła sie na zōmku we Ôdrzańskim Krośnie, kandy najeźdźcy już niy dotrzeli. Ôd mocka lŏt w tym mieście ôrganizowany je turniyj rycerski „O Pierścień Księżnej Jadwigi” (Ô Piestrzyń Hercoginy Hyjdli) (porzōnd we wrześniu), a tyż trefiynie muzyczne pod mianym Festiwal Jadwigensis (porzōnd w paździyrniku).

We 1852 Ślōnzŏki założyli we Teksasie miasto Saint Hedwig (śl. tōm. Świyntŏ Hyjdla). We 2017 roku Sejmik Dolnoślōnskigo Wojewōdztwa nadoł Hyjdli tytuł Hōnorowego Ôbywatela Dolnego Ślōnska Civi Honorario^[10].

Fōndacyje świyntyj

Tradycyjŏ przipisuje hercogini 20 kościelnych fōndacyji. Jejich budowaniym zajmowali sie przikludzyni ze Renije baumajstry i rzeźbiŏrze^[7]. Zdrzōdła wymiyniajōm m.in^[8]:

klŏsztōr cysterek w Trzebnicy (1209),
lazaryt św. Ducha we Wrocławiu (1214),
klŏsztōr Augustianōw we Bobrzańskim Nowogrodzie (1217),
lazaryt dlŏ trōndowatych we Ślōnskij Środzie (1230),
pŏrãnŏście kościołōw farnych.

Klŏsztōr cysterek w Trzebnicy
Klŏsztōr Augustianōw we Bobrzańskim Nowogrodzie

Uwagi

↑ Po prŏwdzie: Jadwiga ze Andechs-Meran.
↑ Podle niykerych zdrzōdeł we 1174.
↑ Niy je wykluczōne, iże mogło ôdbyć sie tyż we Wrocławiu abo Legnicy.

Przipisy

↑ RafałR. Szyma RafałR., Lekcyjo: Nasz dōm – Gōrny Ślōnsk!, wachtyrz.eu, 28 grudnia 2020 [dostymp 2021-05-04] (ślōnski).
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Jadwiga - Encyklopedia PWN - źródło wiarygodnej i rzetelnej wiedzy, encyklopedia.pwn.pl [dostymp 2021-05-04] (polski).
↑ ^3,0 ^3,1 Święta Jadwiga Śląska, www.brewiarz.pl [dostymp 2021-05-04] (polski).
↑ St. Hedwig - Saints & Angels, Catholic Online [dostymp 2021-05-04] (angelski).
↑ WaldemarW. Cichoń WaldemarW., Świynto Hyjdla po bosoku, „Górnoślązak”, 1 (12), Związek Górnośląski, styczyń 2016, s. 27, ISSN 2391‒5331 (ślōnski).
↑ Berthold VI., www.manfred-hiebl.de [dostymp 2021-05-04] .
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 MałgorzataM. Kaganiec MałgorzataM., Święta Jadwiga – władczyni Śląska, Katowice: Muzeum Śląskie, 1994 .
↑ ^8,0 ^8,1 Johann PeterJ.P. Kirsch Johann PeterJ.P., „St. Hedwig”. The Catholic Encyclopedia, t. 7, Nowy Jork: Robert Appleton Company, 1910 .
↑ ^9,0 ^9,1 ZygmuntZ. Boras ZygmuntZ., Książęta piastowscy Śląska, Katowice: Wydawnictwo „Ślask”, 1974 .
↑ Uchwała w sprawie przyznania tytułu Honorowego Obywatela Dolnego Śląska Civi Honorario Świętej Jadwidze Śląskiej

[2] Po prŏwdzie: Jadwiga ze Andechs-Meran.

[3] Podle niykerych zdrzōdeł we 1174.

[11] Niy je wykluczōne, iże mogło ôdbyć sie tyż we Wrocławiu abo Legnicy.

[1] RafałR. Szyma RafałR., Lekcyjo: Nasz dōm – Gōrny Ślōnsk!, wachtyrz.eu, 28 grudnia 2020 [dostymp 2021-05-04] (ślōnski).

[pwn-4] 2,0 ^2,1 ^2,2 Jadwiga - Encyklopedia PWN - źródło wiarygodnej i rzetelnej wiedzy, encyklopedia.pwn.pl [dostymp 2021-05-04] (polski).

[brewiarz-5] 3,0 ^3,1 Święta Jadwiga Śląska, www.brewiarz.pl [dostymp 2021-05-04] (polski).

[6] St. Hedwig - Saints & Angels, Catholic Online [dostymp 2021-05-04] (angelski).

[7] WaldemarW. Cichoń WaldemarW., Świynto Hyjdla po bosoku, „Górnoślązak”, 1 (12), Związek Górnośląski, styczyń 2016, s. 27, ISSN 2391‒5331 (ślōnski).

[8] Berthold VI., www.manfred-hiebl.de [dostymp 2021-05-04] .

[kaganiec-9] 7,0 ^7,1 ^7,2 MałgorzataM. Kaganiec MałgorzataM., Święta Jadwiga – władczyni Śląska, Katowice: Muzeum Śląskie, 1994 .

[kirsch-10] 8,0 ^8,1 Johann PeterJ.P. Kirsch Johann PeterJ.P., „St. Hedwig”. The Catholic Encyclopedia, t. 7, Nowy Jork: Robert Appleton Company, 1910 .

[boras-12] 9,0 ^9,1 ZygmuntZ. Boras ZygmuntZ., Książęta piastowscy Śląska, Katowice: Wydawnictwo „Ślask”, 1974 .

[13] Uchwała w sprawie przyznania tytułu Honorowego Obywatela Dolnego Śląska Civi Honorario Świętej Jadwidze Śląskiej

[1]

[uwaga 1]

[uwaga 2]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[uwaga 3]

[9]

[10]