Kornwalijo

Kornawalijo (ang. Cornwall IPA: /ˈkɔrnwɔːl/; kor. Kernow IPA: /ˈkɛ(r)nɔʊ/ abo /ˈkɛ(ɹ)nɔʊ/) – gyszichtowo-geograficzny kraj, a tyż nojbarzi na zachůd położůne hrabstwo Ynglandu. Je uůno położůne na Kornwalijskim Půłwyspje, na zachůd uod rzyki Tamar. Ferwaltůngowe cyntrům a tyż jedźine mjasto uo katedralnym (city) sztatuśe je Truro. Wjyrch Kornwalije (do kupy ze wyspůma Scilly je 3 563 km². Gynstość zaludńyńo hrabstwa je 144 ludźi na km².

Kornawlijczyki to je jedyn ze sześću celtyckich norodůw. Ńykere ś ńich uodporujům uobecnymu politycznymu sztatusowi regijůnu a fantujům uo wjynkszo autůnůmijo.

Ferwaltůngowy tajlůng

Kornawlijo tajluje śe na 7 dystryktůw. Tyn tajlůng ukozuje karta.

(1) – Penwith, ferwaltůngowe cyntrům – Penzance
(2) – Kerrier, ferwaltůngowe cyntrům – Camborne
(3) – Carrick, ferwaltůngowe cyntrům – Truro
(4) – Restormel, ferwaltůngowe cyntrům – St Austell
(5) – Caradon, ferwaltůngowe cyntrům – Liskeard
(6) – North Cornwall, ferwaltůngowe cyntrům – Bodmin a Wadebridge
(7) – Scilly, unitary authority

Mjano

Mjano Kornawlije (Kernow) wźyno śe uod celtyckigo plymjyńa, kere kejśik pomjyszkiwało teroźno Kornwalijo, a kere Rzimjany zmjanowali Cornovii. Uůne słowo wźyno śe uod jeszcze wcześńijszygo mjana plymjyńa Brytůw - Corneu. Celtycki zdrzyń cern abo łacińske mjano cornu - uoba uoznoczajům winkel abo půłwysep^[1] - mogům pokozować, co mjano uodnośi śe do kształtu Kornwalije ^[2]. Podańy na to używane uod ůng. 700r. p.n.e. mjano Cornubia uoznaczo ludźůw winkla^[3] a nawjůnzuje do kształtu půłwyspa.

We VI a VII stoleću mjano bůło pomjyńane skiż ewolucyje staroangelskij godki^[4]. Anglosasy dodali przirostek -wealas (auslyndery), kery we przikuplowańu do jednyj ze nowszych form stworził mjano Corn-weales^[5].

Symbole

Fana

Fana Kornwalije (fana św. Pirana) to je czorny prostokůnt ze bjołym krziżym, kery je prostopadły do podstow a bokůw. Powjarka godo, co tworzićel fany, śwjytny Pirůn (patrůn kornwalijskich grubjorzůw cyny) stworził ja, kej widźoł erc cyne, kery rozpuszczoł śe we uogńu. Jeji pochodzyńy ńyma ale do kůńca ustalůne. Terozki je coroz czyńści używano, choćoż dali je powożano za nacjonalistyczny symbol.

Fana ta jest podano na fana św. Dawida.

Patrůny

Patrůnym Kornwalije je śwjynty Piran, kery je tyż patrůnym grubjorzůw cyny. Je uo ńim kupa kornwalijskych powjarkůw^[6]. Kornwalijczyki fajrujům uůnygo dźyń 5 merca^[6].

Krům tygo roz za kedy godo śe, co patrůny Kornwalije to tyż św. Petroc a św. Michał. Nale tyn pjyrszy czyńśći kojarzůny ze sztadym Padstow a drugi ze gurům St Michael's Mount.

Korńijsko godka

Korńijsko godka przinoleży do skupiny celtyckich godkůw a je fest spokrewńůno ze walijskům a bretůńskům, myńi ze irlandzkům, szkockům gaelickům a manx. Korńijski fůngowoł jako godka społecznośći do kůńca XVIII stolećo. We 1904 wydany uostoł "Porynczńik korńijskij godki", kery napisoł Henry Jenner. Podszukůnki ze 2002 pokozały, iże po korńijsku poradźi godać do porzůndku wele 300 perzůnůw, a 3 000 poradźi po korńijsku jyn trocha pogodać^[7]. We Wjelgij Brytańiji ńy mo uůna uokreślůnygo prownygo sztatusu, nale uczům jeji we 12 kornwalijskich podstawowych szulach. Używo śe ji na przileżytość religijnych a śwjeckich śwjůnt^[8]. We 2002 korńijski uostoł uoficjalńy uznany za godka norodowyj myńszośći we Wjelgij Brytańije^[9], a we 2005 lokalny regjyrůnek dostoł pjyńůndze uod cyntralnygo rejyrůnku na jeji průmocyjo a uochrůna^[10]. Sztandardowo forma godki przijyli we 2008^[11]. Dwa człůnki brytyjskigo parlamyntu: Andrew George, deputowany ze St Ives a Dan Rogerson, kery reprezyntowoł Půłnocno Kornwalijo, złożyli parlamyntarno prziśynga po kornijsku.

Dymografijo

We Kornwaliji pomjyszkuje 513 527 perzůnůw^[12], co dowo 144 ludźe na km². Bestoż pod zglyndym gynstośći zaludńyńo Kornwalijo je 41 na 47 hrabstwůw Ynglandu. Strzedńi stoleće je 42roki. Kornwalijo mo zatela wysoki wzrost populacyje - 11,2% we dźyśyńćoleću 80. a 5,3% we dźyśyńćoleću 90. co dowo ji zaś pjůnty plac pojstrzůd hrabstwůw^[13].

Regijůn tyn ńy ma zaludńony růwno. Połedńowo tajla Kornwalije je wjyncyj zaludńono kej půłnocno, zaś wschodńo wjyncyj kej zachodńo.

Nojmyńszo gynstość mo půłnocne wybrzeże a Wyspy Scilly. Jedźińy dystrykt Restormel je mo gynstość zaludńyńo wjynkszo ańiżeli cołki regijůn South West England.

	Wjelość ludźi	Wjyrch	Gynstość
Kornwalijo	524 300	3547	148
Caradon	83 300	664	125
Carrick	91 300	458	199
Kerrier	98 000	474	207
North Cornwall	85,3	1195	71
Penwith	64 400	304	212
Restormel	101 900	452	225
Wyspy Scilly	2 100	16	131
South West England	5 124 100	23 837	131
Yngland	50 762 900	130 281	390

Podug uůńskigo wszechuobecnygo wykozu (2001) nowjyncyj we Kornwaliji je Ynglanderůw, zaś Kornwalijczykůw je ino 7%. Godo śe, iże wele 50% mo richtig celtycke korzyńe.

Klimat

Kornwalijo je rozlygowano na nojbarzi wysůńůnyj na połedńe tajli Wjelgij Brytańije, skuli czygo jeji klimat je ćopły a słůneczny. Źimy sům łagodne a śńyg ślatuje fest rzodko. (krům wyżki we postrzodkowyj tajli Kornwalijskigo Půłwyspa). Strzedńo roczno tymperatura je mjyndzy 9,8 a 12°C. We Kornwaliji je moc łagodnych zachodńich wjatrůw uod Atlantyckigo Uoceanu a je sam trocha deszczůw, nale myńi kej we inkszych tajlach zachodńigo wybrzyżo Wjelgij Brytańije. Rocznych uopadůw je kole 1100mm^[15].

Przipisy

[1] Cornwall – Online Etymology Dictionary (en)

[2] Cornwall (en)

[3] Michael Newton: Cornish (Cornwall)

[4] Cornubia (en)

[5] Cornubia – Corniu – Cerniw (en)

[St._Piran's_Day-6] 6,0 ^6,1 St. Piran's Day

[7] The Cornish language in education in the UK

[8] European Comission: Cornish in United Kingdom

[9] Cornish gains official recognition

[10] Cash boost for Cornish language

[11] An Outline of the Standard Written Form of Cornish

[12] Population Change in England by County 1981-2000

[13] 200 years of the Census in Cornwall and the Isles of Scilly

[14] Cornwall and the Isles of Scilly: Total Population

[15] Average rainfalls

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]