Kot ôd Schrödingera
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
Kot ôd Schrödingera – we kwantowyj mechanice znōmy myślowy eksperymynt (myślowe prōbowaniy) ze hipotetycznym kotym.
We 1935 roku Erwin Schrödinger ôpublikowoł we trzech tajlach przeziyrny artikel Terŏźnŏ sytuacyjŏ we kwantowyj mechanice, w kerym pokŏzoł swoje myślyniy (myślowy eksperymynt). Tak to narodziył sie we tym samym czasie żywy i umrzity kot ôd Schrödingera.
Eksperymynt ze kotym ôd Schrödingera to je jedyn z mocy idyjōw przekłŏdaniŏ świata obiektōw nano (we atōmowyj skali) do świata makroskopowygo.
Ôpis eksperymyntu
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Schrödinger wymyślył maszinã, kerŏ działŏ na kota zawartygo we szachtli z jadym (btp. z jadliwym gazym). Do dicht zawartyj szachtle wrażōmy: żywygo kota, zdrzōdło prōmiyniowaniŏ, kere emituje strzednio jedyn tajlik na godzinã i detektōr prōmiyniowaniŏ (btp. rachowŏcz ôd Geigera), kery we mōmyncie dozdrzyniŏ tajlika puszczŏ jadliwy gaz. Po zawarciu szachtle i doczkaniu jednyj godziny mōmy prŏwdopodobność 50 procynt, co kot je umrzity i telã samo, co durch żyje. Tak pedziołby zdrowy usōndek. Eli trefi sie radioaktywny rozpad i rachowŏcz go dozdrzi, maszina puści jad i kot umrzi. Eli rozpad sie niy trefi, zwiyrz ôstanie przi żywie.
Ze ôpisu kwantowyj mechaniki wyłazi ale co inkszego - przed ôdewrzyniym szachtle kot je i umrzity, i żywy. Jako kwantowy obiekt je ôn we tym samym czasie we kŏżdym z możebnych stanōw (tm. superpozycyji). Dziepiyr ôdewrzyniy szachtle i wejrzyniy do postrzodka redukuje ukłŏd do jednygo stanu - prziłazi załōmaniy funkcyje wele ôd kota, i dziepiyr we mōmyncie cichtowaniŏ kot przijimŏ jedyn, kōnkretny stan. Wtedy tyż mōmy ino dwa możebne stany - kot je umrzity abo żywy.
Podle reguł tm. kopynhaskij interpretacyje, do mōmyntu przekludzyniŏ mierzyniŏ, tzn. zweryfikowaniŏ, co stało sie ze kotym, stan ôd niygo je fundamyntalnie niyôsztrychowany - kot je we tym samym czasie żywy i umrzity. Fizyki gŏdajōm ô superpōnowanym stanie żywygo i umrzitygo kota. Dziepyr mierzyniy rozsōndzi ôd niygo los. Superpozycyjŏ stanōw je wszeôbecnŏ we świecie mikroskopowych obiektōw.
Prōbowaniy wadzi sie ze zdrowym usōndkym, a je tak skuli tego, co niyma ôno możebne do przekludzynŏ we makroskopowym świecie. Przedmioty dostympne do cichtowaniŏ we naszyj skali skłŏdajōm sie z obiektōw, kere zależōm ôd praw kwantowyj mechaniki. Skuli ale wielości tych obiektōw, ôd nich stany ustrzedniajōm sie i niy zwŏlajōm cichtować kwantowych efektōw.
Literatura
[edytuj | edytuj zdrzōdło]- John Gribbin, W poszukiwaniu kota Schrödingera: realizm w fizyce kwantowej, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 1997, ISBN 83-7150-312-1.
- M. Kalinski, Aharonov-Bohm oscillations in a hydrogen atom in a radiation field through electron self-interference, Phys. Rev. A 57, 2239-2242 (1996).
- Tadeusz Pabjan, Zasada komplementarności a filozofia, Postępy Fizyki tom 62 zeszyt 1 z 2011 roku.
