Pokŏż zdrzōdło Ôpole

{{NowOrt}}
{{Plac infoszachtla
 |miano = Ôpole
 |inksze miano = 
 |miano dopołniŏcz = Ôpola
 |ôbrŏzek = Opole 0001.7 - widok na Stare Miasto.jpg
 |ôpis ôbrŏzka = Stare Miasto we Ôpolu
 |wapyn_ôbrŏzek = POL Opole COA.svg
 |fana_ôbrŏzek = POL Opole flag.svg
 |geografijŏ = ja
 |krŏj = {{Państwo|POL}}
 |historycznŏ krajina = {{Państwo|Gōrny Ślōnsk}}
 |administracyjnŏ jednotka 1 zorta = [[Wojewůdztwo|Wojewōdztwo]]
 |administracyjnŏ jednotka 1 miano = [[Ôpolske wojewōdztwo|ôpolske]]
 |administracyjnŏ jednotka 1 fana = POL województwo opolskie flag.svg
 |administracyjnŏ jednotka 2 zorta = [[Krys]]
 |administracyjnŏ jednotka 2 miano = ''grodzki''
 |administracyjnŏ jednotka 2 fana = 
 |wysokość = 176
 |spōłrzyndne = 50°40′6.64″ N 17°55′20.46″ E
 |karta = ja |kartazoom = 9
 |społeczyństwo = ja
 |nastōnie = X stolecie
 |prziwileje miasta = przed 1217
 |wielość pōmiyszkiwŏczōw = 126 755 (2021)
 |tyngość zaludniyniŏ = 850
 |skłŏd nacyjny = [[Poloki|Polŏki]], [[Miymce|Niymce]], [[Ślōnzŏki]]
 |administracyjŏ = ja
 |wiyrchnia = 148,99
 |ôsoba zarzōndzajōncŏ zorta = [[Prezydynt mjasta|Prezydynt]]
 |ôsoba zarzōndzajōncŏ = [[Arkadiusz Wiśniewski]] (2024)
 |amt miasta = Rynek – Ratusz<br />45-015 Opole
 |kerōnkowŏ nōmera = (+48) 77
 |pocztowy kod = 45-001 do 45-910
 |ôznaczynie aut = OP
 |transzport = ja
 |transzport pole 1 lewo = [[Drōgi krŏjowe]]
 |transzport pole 1 = [[Plik:DK45-PL.svg|32px|link=Drōga krŏjowŏ 45]] [[Plik:DK46-PL.svg|32px|link=Drōga krŏjowŏ 46]] [[Plik:DK94-PL.svg|32px|link=Drōga krŏjowŏ 94]]
 |transzport pole 2 lewo = [[Drōgi wojewōdzke]]
 |transzport pole 2 = [[Plik:DW414-PL.svg|32px|link=Drōga wojewōdzkŏ 414]] [[Plik:DW423-PL.svg|32px|link=Drōga wojewōdzkŏ 423]] [[Plik:DW435-PL.svg|32px|link=Drōga wojewōdzkŏ 435]] [[Plik:DW454-PL.svg|32px|link=Drōga wojewōdzkŏ 454]] [[Plik:DW459-PL.svg|32px|link=Drōga wojewōdzkŏ 459]]
 |commons = Category:Opole
 |internetowŏ zajta = http://www.opole.pl/
}}
'''Ôpole''' ({{W gŏdce|lat|Oppelia, Oppolia, Opulia}}, {{W gŏdce|pol|Opole}}, {{W gŏdce|deu|Oppeln}}, {{W gŏdce|sli|Uppeln}}) to je [[stolica]] [[Gōrny Ślōnsk|Gōrnego Ślōnska]], [[miasto]] na prawach krysu we połedniowo-zachodnij [[Polska|Polsce]], siydziba władz [[Uopolske wojewůdztwo|ôpolskigo wojewōdztwa]] i [[ôpolski krys|ôpolskigo krysu]], cyntrum i nojsrogsze miasto tm. [[Uopolski Ślůnsk|Ôpolskigo Ślōnska]]. Dziesiōnte co do wielości populacyje miasto we Gōrnym Ślōnsku a dwudzieste siōdme w Polsce (128 012 miyszkańcōw w czyrwniu 2020 roku<ref name="populacja2020">{{Cytuj |tytuł = Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny |data dostępu = 2020-05-20 |opublikowany = demografia.stat.gov.pl |url = http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx}}</ref>). Pod zglyndym wiyrchnie ôdpednio trzicie i piytnŏste (149 km²).

Położōne we Postrzodkowyj Ojropie, na [[Ślōnskŏ Niżyna|Ślōnskij Niżynie]], we [[Wrocławskŏ Pradolina|Wrocławskij Pradolinie]] i [[Ôpolskŏ Rōwnia|Ôpolskij Rōwni]], nad rzykōm [[Ôdra|Ôdrōm]], w delce kol. 40&nbsp;km ôd [[polsko-czeskŏ granica|polsko-czeskij granicy]].

Je to jedno ze nojstarszych miast we terŏźnyj Polsce, lokowane na prawie magdeburskim przed 1217 ôd [[Kazimiyrz I. ôpolski|Kazimiyrza I. Ôpolskigo]], praynkla ôd [[Bolko III. Krziwousty|Bolka III. Krziwoustego]]. W czasach strzedniowieku i renesansu Ôpole bōło cyntrum handlu dziynki ônego położyniu na pŏru handlowych sztrekach. Miasto bōło stolicōm [[Uopolsko-raciborske kśůnżynstwo|ôpolsko-raciborskigo ksiynstwa]]. Gibkŏ rozbudowa miasta bōła tyż sprawiōnŏ nastōniym [[Rejyncyjŏ Ôpole|rejyncyje Ôpole]] we 1816. Piyrszŏ bana łōnczōncŏ Ôpole z [[Brzeg|Brzygym]] i [[Wrocław|Wrŏcłōwiym]] ôstała ôdewrzōnŏ we 1845, a piyrsze produkcyjne werki powstoły we 1859 roku, co fest prziczyniyło sie do znaczyniŏ regiōnalnego miasta. We ôkresie [[Polskŏ Republika Ludowŏ|PRL]] prziszoł nŏrywny rozrost Ôpola. W tym czasie ludność wzrosła bez trzikrotnie. Ôd 28 czyrwnia 1950 miasto je stolicōm ôpolskigo wojewōdztwa<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19500280255 Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa.]</ref> i ônego ôstrzodkym ekōnōmicznym, naukowym, kulturalnym i administracyjnym. Ôd 1999 siydziba władz ziymskigo ôpolskigo krysu. Ôpole społym ze ôpolskim krysym i [[Krapkowski krys|krapkowskim krysym]] tworzi [[Aglomeracyjŏ ôpolskŏ|aglomeracyjõ ôpolskõ]], kaj miyszkŏ 315 tysiyncy ôsōb<ref>[http://umwo.opole.pl/docs/07_system_osadniczy.pdf 7. System osadniczy] [http://umwo.opole.pl/serwis/index.php?id=3179 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego 2010] (Uchwała Nr XLVIII/505/2010 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 września 2010 r.).</ref><ref name="populacja2020" />.

Erbowizna miasta ôbyjmuje hned wszyjske kultury Postrzodkowyj Ojropy, w tym lata reskyrowaniŏ ôd Polski, Czech, [[Krōlestwo Prus|Prus]] i [[Mjymcy|Miymiec]]. We ôkolicy Ôpola durch miyszkŏ moc [[Ślůnzoki|Ślōnzŏkōw]] i [[Miymce|Miymcōw]]; nale w samym mieście Ślōnzŏki stanowiōm ino 4% populacyje (na 2011 rok)<ref>{{Cytuj |autōr = Krzysztof Ogiolda |tytuł = Ślązacy na Śląsku wszędzie są mniejszością |data = 2013-07-31 |data dostympu = 2021-03-14 |ôpublikowany = Nowa Trybuna Opolska |url = https://nto.pl/slazacy-na-slasku-wszedzie-sa-mniejszoscia/ar/4571767 |jynzyk = pl}}</ref>.

Ôpole je ofyn mianowane „Polskōm Wynecyjōm”<ref>{{Cytuj |tytuł = Studia w Opolu. Polska Wenecja może zaoferować Wam nie tylko wspaniałe widoki, ale także cudowną atmosferę. |data dostympu = 2021-05-11 |ôpublikowany = Studiowac.pl - wyszukiwarka uczelni i katalog kierunków studiów, matura z polskiego, poradniki maturalne |url = https://studiowac.pl/2235/studia-w-opolu-polska-wenecja-moze-zaoferowac-wam-nie-tylko-wspaniale-widoki-ale-takze-cudowna-atmosfere/}}</ref> skuli malowniczego Starego Miasta a tyż pŏru kanałōw i mostōw, co łōnczōm tajle miasta.

== Geografijŏ ==
Ôpole leży we pōłnocno-zachodnij tajli Gōrnego Ślōnska, cyntralnyj tajli ôpolskigo wojywōdztwa a je ôbtoczōne ôpolskim krysym<ref>{{Cytuj |tytuł = Portal Jednostek Samorządu Terytorialnego Związek Powiatów Polskich |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = zpp.pl |url = https://zpp.pl/index.php/powiat/1661}}</ref><ref name="opracowanieekofizjograficzne">{{Cytuj |tytuł = Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe dla Miasta Opola |data = 2005 |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = bip.um.opole.pl |url = https://www.bip.um.opole.pl/download/file/ekofizjografia/ekofizjografia_ogolna/Ekofizjografia.pdf |jynzyk = pl}}</ref>. Miasto mŏ wiyrchniã 149 km². Przed prziłōnczyniym do ônego pobliskich dziedzin we 2017 roku bōło to 97 km²<ref>{{Cytuj |tytuł = GUS - Bank Danych Lokalnych |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = bdl.stat.gov.pl |url = https://bdl.stat.gov.pl/BDL/metadane/cechy/1410}}</ref><ref>{{Cytuj |autōr = Dariusz Rajchel |tytuł = SYTUACJA DEMOGRAFICZNA MIASTA OPOLA PRZED ZMIANĄ I PO ZMIANIE GRANIC ADMINISTRACYJNYCH |cajtōng = Eunomia – Rozwój Zrównoważony – Sustainable Development |data = 2018 |data dostympu = 2021-06-21 |issn = 1897-2349 |numer = 1(94) |s = 177–192 |url = http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-f4b7885d-369e-409b-9ba2-7af25347cc59 |jynzyk = pl}}</ref>. Gminy sōmsiednie dlŏ Ôpola to Chrzōnstowice, Dōmbrowa, Dobrzyń Wielgi, Kōmprachcice, Łubniany, Prōszkōw, Tarnōw Ôpolski i Turawa<ref>{{Cytuj |tytuł = Miasto Gmina Powiat Opole: urzędy, instytucje i statystyki - Informator REGIOsetu |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = www.regioset.pl |url = http://www.regioset.pl/gazeta.php?choice=1467}}</ref>. Fizycznie i geograficznie wiynkszość miasta przinŏleży do [[Wrocławskŏ Pradolina|Wrocławskij Pradoliny]], ônego zachodni kraniec do [[Niymodlińskŏ Rōwnia|Niymodlińskij Rōwnie]], a weschodni kraniec do [[Ôpolskŏ Rōwnia|Rōwnie Ôpolskij]]. Wysokość ziymie we Ôpolu je ôd 147 do 178 m n.p.m<ref name="opracowanieekofizjograficzne" />. Miasto je położōne na ôbōch krajach rzyki [[Uodra|Ôdry]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Opole w liczbach 2007 |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = Śląska Biblioteka Cyfrowan |url = https://sbc.org.pl/Content/91647/227_opole_w_liczbach_uso-2007.pdf}}</ref>. Lasy zajmujōm kole 10,3% wiyrchnie Ôpola<ref name="opracowanieekofizjograficzne" />. We Ôpolu a ôkolicy gŏdŏ sie we [[Uopolski djalekt|ôpolskim dialekcie]] [[Ślůnsko godka|ślōnskij gŏdki]].

=== Natura ===
[[Plik:Opole Odra jaz DSC 3675.jpg|thumb|left|Jaz dlŏ Ôdry na wyspie Bolko]]
Na Ôdrze we ôkolicach Ôpola je pŏrã wysp, z kerych nojwŏżniyjszymi sōm [[Wyspa Pasieka|Pasieka]] i [[Wyspa Bolko|Bolko]]<ref>{{Cytuj |autōr = Jonny Blair |tytuł = The Best Things to See and Do in Opole, Poland |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = Culture Trip |url = https://theculturetrip.com/europe/poland/articles/the-best-things-to-see-and-do-in-opole-poland/}}</ref>. Na przestrzyństwie miasta wystympuje szejś lokalnie chrōniōnych zort [[Grziby|grzibōw]] a 23 lokalnie chrōniōne zorty [[Źeliny|roślin]]<ref name="opracowanieekofizjograficzne" /><ref>{{Cytuj |tytuł = Opole 2.0 |data = 2014-01-09 |data dostępu = 2021-06-21 |opublikowany = web.archive.org |url = http://web.archive.org/web/20140109150706/http://www.opole.pl/miasto/artykuly/5097-94-Article-Grzyby#paragraph3344}}</ref>. Spostrzōd wodnych behaltrōw, na terynie Ôpola do nojsrogszych przinŏleżōm behaltry poeksploatacyjne: ''Bolko'' i ''Kamionka'', bydōnce na Nowyj Wsi Krōlewskij, ''Kamionka Piast'' we ôkolicy hulic Armije Krajowyj i Tadeusza Rejtana, a tyż ''Silesia'' przi hulicy Luboszyckij. Niywielge wodne behaltry wystympujōm tyż na Wyspie Bolko, na weschōd ôd Groszowic i na terynie Zakrzowa. Na wyspie Pasieka je za to ''Stawek Barlickiego''<ref>{{Cytuj |tytuł = Mapa Ôpola na maps.opolskie.pl |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = web.archive.org |url = http://web.archive.org/web/20150929050626/http://maps.opolskie.pl/ogis/light.aspx?gpw=e2705d8e-ec2a-4799-8ba8-28a3c97c4cb6}}</ref>.

=== Klimat ===
Strzedniŏ rocznŏ tymperatura we Ôpolu we ôkresie ôbserwacyje 1980–2010, mierziōnŏ na szteli ôbserwacyje pogody Ôpole, wyniosła strzednio kole 9,1°C, co bōło nojwyższõ strzedniõ w cołkij Polsce w tym ôkresie ôbserwacyje<ref>{{Cytuj |autōr = Joanna Krużel, Agnieszka Ziernicka-Wojtaszek |tytuł = Diversity of Air Temperature in Poland in the Years 1971-2010 |data = 2016 |url = https://www.researchgate.net/publication/309586920_Diversity_of_Air_Temperature_in_Poland_in_the_Years_1971-2010 |jynzyk = en}}</ref>. Strzednie roczne ôpady dlŏ Ôpola wynosiyły kole 600 milimetrōw. Strzedniŏ tymperatura we lipniu (nojcieplyjszym miesiōncu) wynosiyła 17°C a -0,9°C we styczniu (nojzimyńszym miesiōncu). Nojwilgotniyjszym miesiōńcem bōł lipiyń (91 mm), a nojmynij deszczowym luty (28 mm). Strzedniŏ dugość sezōnu wegetacyje wynosiyła 235 dni. Zima termicznŏ (strzedniŏ tymperatura pod 0°C) we Ôpolu zaczynŏ sie strzednio 16 grudnia a kōńczy 8 lutego. Lato termalne (strzedniŏ tymperatura powyżyj 10°C) poczynŏ sie 20 kwietnia a kōńczy 12 paździyrnika<ref>{{Cytuj |tytuł = Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = www.infraeco.pl |url = http://www.infraeco.pl/pl/art/a_17963.htm?plik=1949 |jynzyk = pl}}</ref>. We ôkresie ôbserwacyje 1996–2017 we Ôpolu bōło strzednio kole 71 dni śniega. We ôkresie ôbserwacyje 1961–1980 strzedni zgłōmb śniyżnego dekla wynosiyła 21 cyntymetrōw, a nojsrogszy zmierzōny zgłōmb śniega we historyji miasta to 53 cyntymetry we 1963 roku<ref name="opracowanieekofizjograficzne" />.

{{Strzedniŏ tymperatura a ôpady
|location = Ôpola
|Jan_Hi_°C = 1.9
|Feb_Hi_°C = 3.5
|Mar_Hi_°C = 8.1
|Apr_Hi_°C = 15.9
|May_Hi_°C = 20.6
|Jun_Hi_°C = 23.5
|Jul_Hi_°C = 25.5
|Aug_Hi_°C = 25.2
|Sep_Hi_°C = 19.9
|Oct_Hi_°C = 14.3
|Nov_Hi_°C = 8.8
|Dec_Hi_°C = 3.0
|Year_Hi_°C = 14.2

|Jan_Lo_°C = -3.9
|Feb_Lo_°C = -3.2
|Mar_Lo_°C = -0.3
|Apr_Lo_°C = 3.9
|May_Lo_°C = 8.8
|Jun_Lo_°C = 12.1
|Jul_Lo_°C = 14.2
|Aug_Lo_°C = 13.8
|Sep_Lo_°C = 9.1
|Oct_Lo_°C = 5.7
|Nov_Lo_°C = 2.3
|Dec_Lo_°C = -2.4
|Year_Lo_°C = 5.0

|Jan_MEAN_°C = -1.0
|Feb_MEAN_°C = 0.0
|Mar_MEAN_°C = 3.6
|Apr_MEAN_°C = 9.8
|May_MEAN_°C = 14.6
|Jun_MEAN_°C = 17.7
|Jul_MEAN_°C = 19.6
|Aug_MEAN_°C = 19.3
|Sep_MEAN_°C = 14.2
|Oct_MEAN_°C = 9.7
|Nov_MEAN_°C = 5.4
|Dec_MEAN_°C = 0.3
|Year_MEAN_°C = 9.4

|Jan_Precip_mm = 34
|Feb_Precip_mm = 30
|Mar_Precip_mm = 31
|Apr_Precip_mm = 38
|May_Precip_mm = 67
|Jun_Precip_mm = 76
|Jul_Precip_mm = 83
|Aug_Precip_mm = 80
|Sep_Precip_mm = 50
|Oct_Precip_mm = 41
|Nov_Precip_mm = 42
|Dec_Precip_mm = 39
|Year_Precip_mm = 51

|Jan_Precip_days = 20.3
|Feb_Precip_days = 17.5
|Mar_Precip_days = 17.1
|Apr_Precip_days = 11.1
|May_Precip_days = 12.9
|Jun_Precip_days = 12.2
|Jul_Precip_days = 14.4
|Aug_Precip_days = 10.3
|Sep_Precip_days = 11.7
|Oct_Precip_days = 13.2
|Nov_Precip_days = 15.4
|Dec_Precip_days = 19.5
|Year_Precip_days = 175.6

|Jan_Hum= 84.8
|Feb_Hum= 81.7
|Mar_Hum= 76.1
|Apr_Hum= 68.6
|May_Hum= 70.9
|Jun_Hum= 71.3
|Jul_Hum= 72.1
|Aug_Hum= 73.4
|Sep_Hum= 77.7
|Oct_Hum= 81.9
|Nov_Hum= 84.8
|Dec_Hum= 86.4
|Year_Hum= 77.5

|source =<ref>{{cytuj strōnã |url = http://web.archive.org/web/20160415071413/http://climatebase.ru/station/12530/from2000/?lang=en |tytuł = climatebase.ru |jynzyk = en |data dostympu = 2021-02-15}}</ref>
|accessdate = 2021-02-15
}}

=== Tajlōng ===
[[Plik:Opole Subdivisions-PL.svg|thumb|Potajlowanie Ôpola na 2020 rok]]
Ôd 2019 roku Ôpole je potajlowane na 13 dzielnic (w nŏwiasach tajlōng na przestrzyństwa podle tajlōngu dzielnic 2017–2019)<ref>{{Cytuj |autōr = Patryk Śróda |tytuł = Dzielnice Opola (Kadencja: 2019-2024) |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = www.bip.um.opole.pl |url = https://www.bip.um.opole.pl/?id=44657}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Nowe dzielnice Opola |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = opole.pl |url = https://www.opole.pl/sites/default/files/field_attachment/2020-09/Nowe%20Dzielnice%20Opola%20Informator.pdf |jynzyk = pl}}</ref>:
{{Kolōmnowy ukłŏd|szyrokość = 500px|
* Dzielnica I (Borki, Brzezie, Czarnowąsy, Świerkle)
* Dzielnica II (Krzanowice, Wróblin, Zakrzów)
* Dzielnica III (Chabry)
* Dzielnica IV (Armii Krajowej)
* Dzielnica V (Gosławice, Malinka)
* Dzielnica VI (Grudzice, Kolonia Gosławicka, Malina)
* Dzielnica VII (Groszowice, Grotowice, Nowa Wieś Królewska)
* Dzielnica VIII (Śródmieście)
* Dzielnica IX (Stare Miasto)
* Dzielnica X (Nadodrze)
* Dzielnica XI (Zaodrze)
* Dzielnica XII (Bierkowice, Półwieś, Sławice, Wrzoski)
* Dzielnica XIII (Chmielowice, Szczepanowice-Wójtowa Wieś, Winów, Żerkowice)
}}

== Historyjŏ ==
[[Plik:Opole, rokonstrukcja grodu X-XII w.jpg|thumb|Rekōnstrukcyjŏ ôpolskigo grodu ze X–XII stoleciŏ]]
Piyrsze szlaki ludzi na terynie dzisiyjszego miasta sōm z niyskoryj epoki kamynia. W dŏwnych czasach, na żyznych krajach rzyki Ôdry, zmiynnie utożsamiały sie etniczne skupiny [[Lugii]] a [[Silingi]] ([[Wandale]]). Szła sam [[bernsztajnowŏ sztreka]]. We 6. stoleciu naszyj ery na te teryny przibyli [[Słowjany|Słowiany]]. Na Ôstrōwku (pōłnocny kraniec wyspy Pasieka) powstoł grōd ôbrōnny [[Ôpolany (plymiã)|Ôpolanōw]], co byli jednym ze sztyrech słowiańskich plymiōn ślōnskich, ô kerych we 845 roku pisoł [[Bajerski Geograf]]. Słowo „ôpole” ([[Polsko godka|pol]]. „opole”, [[Łaćina|łac]]. „vicinia”) ôdnosiyło sie do zorty starosłowiańskij terytorialnyj spōlnoty: przōdzij samoregyrowań skłŏdajōncych sie co nojwyżyj z pŏru zidlōngōw, a niyskorzij jednotek administracyjnych niższych ôd [[Kasztelanijŏ|kasztelaniji]].
[[Plik:Bolko I i Bolko II tumba.jpg|thumb|left|Grōb Bolka I i Bolka II we kościele Świyntyj Trōjcy we Ôpolu]]
We 1172 roku ôd [[Ksiynstwo Ślōnska|Ksiynstwa Ślōnska]] ôstoł ôddzielōny ukłŏd ôpolski, co dało zaczōntek dlŏ procesu tajlowaniŏ Ślōnska na [[Ślōnske ksiynstwa|małe, samodzielne ksiynstwa]]. Piyrszym mōnarchōm na Ôpolu bōł [[Jarosław ôpolski]]. Za panowaniŏ princa [[Bolko II ôpolski|Bolka II]] we 1327 roku Ôpole stało sie lennym dlŏ krōly czeskich a bullōm dlŏ [[Karol IV Luksymburski|Karola IV]]. 7 kwietnia 1348 Ôpole ôstało włōnczōne do Korōny Czeskigo Krōlestwa. Do 1532 roku reskyrowała w nim ôpolskŏ tajla rodu [[Piasty|Piastōw]]. Jeji ôstatni przedstŏwiciel, [[Jōn II Dobry]], wydolōł zaś połōnczyć sroge teryny, kere ôpadły ôd ksiynstwa we 13. i 14. stoleciu, to je [[Bytům|Bytōm]], [[Glywicy|Glywice]], [[Kandrzin-Koźle|Koźle]], [[Racibōrz]] a [[Toszek]] (już we 1460 roku wrōciyły [[Ńymodlin|Niymodlin]] a [[Wielge Strzelce]]). i zjednoczōł srogõ tajlã ziymie, dlŏ kerych ôd we 15. stoleciu przijōnło sie ôkryślynie „Gōrny Ślōnsk” (''Silesia Superior''). Jōn umrził bez bajtli, a ksiynstwo, zwane terŏźnie [[Uopolsko-raciborske kśůnżynstwo|ôpolsko-raciborskim]], stało sie włŏsnościōm czeskich krōly ze dynastyji [[Habsburgi|Habsburgōw]]. Ôni jy czynsto dŏwali za lenno, bp. we 1623 roku dlŏ [[Madźary|madziarskigo]] krōla [[Gábor Bethlen|Gábora Bethlena]], a we latach 1645–1665 dlŏ szwedzko-polskij dynastyji [[Wazy|Wazōw]]. Zōmek we Ôpolu bōł położōny na placu pierwotnego słowiańskigo grodziska na Ôstrōwku.
[[Plik:Oppeln 1535.jpg|thumb|left|Ôpole we 1535 roku podle [[Wilhelm Gottlieb Korn|Wilhelma Gottlieba Korna]] – nojstarszy znany ôbrŏz miasta]]
Na prawym kraju Młynōwki, kerŏ aże do wielgigo potopu we 1600 roku bōło bazowym korytym Ôdry<ref>{{Cytuj |autōr = Andrzej Stawarz |rozdzioł = Nad Odrą – walory rozwoju społeczno-kulturowego Opola |tytuł = Miasto po obu brzegach rzeki – różne oblicza kultury |data = 2007 |isbn = 978-83-87516-69-7 |miyjsce = Warszawa |wydŏwca = Polskie Towarzystwo Etnologii Miasta, Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, Muzeum Niepodległości w Warszawie |s = 322 |url = https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/6660/Durka_J_Nad_Odra_walory_rozwoju_Opola.pdf?sequence=1&isAllowed=y}}</ref>, princ [[Kazimiyrz I ôpolski|Kazimiyrz I]] lokowōł miasto na prawie flamandzkim (kol. roku 1211–1217)<ref name="omelexikon">{{Cytuj |tytuł = Oppeln/Opole |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = ome-lexikon.uni-oldenburg.de |url = https://ome-lexikon.uni-oldenburg.de/orte/oppeln-opole}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Historia miasta. Jak to z lokacją było |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = opole.wyborcza.pl |url = https://opole.wyborcza.pl/opole/1,35086,2670415.html?disableRedirects=true}}</ref>, kerym ôsadniki ze [[Świynte Cysŏrstwo Rzimske|Świyntego Cysŏrstwa Rzimskigo]] zamiyszkowali teryny w rōmach miymieckij kolōnizacyje weschodnij. We dniu 6 czyrwnia 1327 roku lokacyjŏ miasta ôstała prziwrōcōnŏ na prawie strzednik, a we 1410 roku (spōminka ô 1352 roku)<ref name="zajaczkowska">{{Cytuj |autōr = Urszula Zajączkowska |tytuł = Opole. Miasto z różnych perspektyw |data = 2017 |isbn = 978-83-87401-04-7 |miyjsce = Opole |wydŏwca = Urząd Miasta Opola |s = 7–13 |url = https://www.opole.pl/sites/default/files/field_attachment/2020-01/Opole-miasto-z-r%C3%B3%C5%BCnych-perspektyw%20PL.pdf}}</ref> podle prawa magdeburskigo<ref name="omelexikon" /><ref name="sekowski">{{Cytuj |autōr = Roman Sękowski |tytuł = Opole: rozwój przestrzenny miasta do końca XVII wieku (szkice i wypisy źródłowe) |data = 2013 |data dostympu = 2021-06-21 |url = https://obc.opole.pl/dlibra/publication/6220/edition/5299 |jynzyk = pl}}</ref>. Ôd 1230 roku istniōł ôpolski archidiakōnat, jedyn z sztyrech we wrocławskij dyjecezyji<ref>{{Cytuj |tytuł = 6. Okres wielkich biskupów (1169-1301) |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = www.archidiecezja.wroc.pl |url = http://www.archidiecezja.wroc.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=16:6-okres-wielkich-biskupow-1169-1301&catid=6:historia&Itemid=15}}</ref>. Nojniyskorzij we 1239 roku biskup [[Tōmasz I (biskup wrocławski)|Tōmasz I]] uzdoł kolegiackõ kapitułã Świyntego Krziża – zbudowany dlŏ nij we 1295 roku gotycki kościōł je terŏźnie [[Tum Podwyższenia Świyntego Krziża we Ôpolu|ôpolskim tumym]]<ref name="sekowski" />. We 1563 roku ôstała wysiedlŏnŏ ludność [[Żydy|żydowskŏ]], a zaczła wrŏcać sam dopiyro w drugij pōłowie XVIII stoleciŏ<ref>https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/o/66-opole/99-historia-spolecznosci/137794-historia-spolecznosci</ref>. W latach 1615 i 1739 Ôpole zniszczyły wielge ôgnie<ref name="zajaczkowska" />.
[[Plik:Oppeln 1818.jpg|thumb|left|Plan miasta z 1818 roku]]
Po [[I ślōnskŏ wojaczka|I ślōnskij wojaczce]] we 1742 roku prziszło potajlowanie Ślōnska a Ôpole dostało sie w rynce Prus. Utworzōny ôstoł ôpolski krys (''Landkreis Oppeln''), a we czasie reformã administracyjnyj ze 1815 roku, we ôbrymbie pruskij [[prowincyjŏ Ślōnsk|prowincyje Ślōnsk]] ôstały utworzōne trzi rejōny regyrōnkowe (tm. rejyncyje), w tym [[Rejyncyjŏ Ôpole|rejōn ôpolski]] (''Regierungsbezirk Oppeln''), co ôbyjmowoł cołkõ weschodniõ tajlã Ślōnska. Umocniyło to pozycyjõ Ôpola na „stolice Gōrnego Ślōnska”, kery ludzie zaczli utożsamiać z terytorium rejencyje. Bōła to tajla kōntrole dŏwkowyj we [[Prudnik|Prudniku]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Historia Powiatu Prudnickiego - Starostwo Powiatowe w Prudniku |data = 2020-11-16 |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20201116133028/http://www.powiatprudnicki.pl/powiatprudnicki-historiapowiatu.html}}</ref>.
[[Plik:Hotel "Deutsches Haus" Krakowska Street Opole.jpg|thumb|Niybydōncŏ już zabudowa hulice Krakowskij]]
Po napoczyńciu niszczyniŏ murōw miasta we 1822 roku Ôpole zaczło sie rozwijać na połednie i weschōd. We 1843 roku dostoło połōnczynie banowe ze [[Wrocław|Wrocławym]], dwa lata niyskorzij ze gōrnoślōnskõ aglomeracyjōm wōnglowōm, a hned potym ze [[Bogumin|Boguminym]]. Produkcyjŏ cymyntu stała sie nojwŏżniyjszõ branżōm - piyrszŏ cymyntownia ''Portland Zementwerke'' ôstała założōnŏ we 1857 roku bez Friedricha Wilhelma Grundmanna, a bōła to trzeciŏ tyj zorty fyrma we Ojropie a piōntŏ na świecie<ref>{{Cytuj |tytuł = Historia białego złota - jak Opole cementem stało |data = 2017-09-02 |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = plus.nto.pl |url = https://plus.nto.pl/historia-bialego-zlota-jak-opole-cementem-stalo/ar/12438642 |jynzyk = pl}}</ref>. We 1891 roku ôficjalnõ tajlōm miasta stała sie wyspa Pasieka, kaj bōła już dzielnica miyszkalnŏ ''Wilhelmsthal''. Ôd 1899 roku Ôpole tworziło samodzielny krys miastowy. We tym samym roku prziłōnczōnŏ ôstała do niego wieś Sakrau (Zakrzōw), kaj we 1913 roku ôstał ôddany do użytku moderny port na Ôdrze, co zastōmpiyło port na Młynōwce ze 1886 roku<ref name="zajaczkowska" />. We 1910 roku Ôpole miało 33 907 miyszkańcōw, z czego 80,0% gŏdało po [[Mjymjecko godka|miymiecku]], a 15,8% po [[Polsko godka|polsku]] abo [[Ślōnskŏ gŏdka|ślōnsku]]. Przewŏżali katoliki (76,5%), zawiyrzynie protestancke wyznŏwało 21,8%, 528 Żydy stanowiyli 1,6% ludności. Do wojskowego garnizōnu przinŏleżało 1788 ôsōb, to znaczy 5,3%<ref>{{Cytuj |autōr = Prussia (Kingdom) Statistisches Landesamt |tytuł = Gemeindelexikon für die regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln: Auf grund der ergebnisse der volkszählung vom. 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher quellen bearbeitet vom Königlich Preussischen Statistischen Landesamte |data = 1912 |data dostympu = 2021-06-21 |wydŏwca = verlag des Königlichen Statistischen Landesamts |url = https://books.google.de/books?id=tJdPhIkLJ7AC&pg=RA5-PA56 |jynzyk = de}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Oppeln |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = treemagic.org |url = https://treemagic.org/rademacher/www.verwaltungsgeschichte.de/oppeln.html}}</ref>.
[[Plik:Zamek 1930.JPG|thumb|Niszczynie zōmku (1930)]]
Po I światowyj wojaczce Ôpole stało sie stolicōm ôsobnyj [[Prowincyjŏ Gōrny Ślōnsk|prowincyje Gōrny Ślōnsk]], kerŏ zaś ôstała we 1938 roku połōnczōnŏ ze [[Prowincyjŏ Dolny Ślōnsk|Prowincyjōm Dolny Ślōnsk]] w jednã. Ôstała zaś utworzōnŏ dwa lata niyskorzij, ale już ze siydzibōm w [[Katowicy|Katowicach]]. We 1921 we [[Absztimōng na Gōrnym Ślōnsku|absztimōngu na Gōrnym Ślōnsku]] 94,7% welmanōw ôpedziało sie za ôstaniym w Miymcach<ref>{{Cytuj |tytuł = Landsmannschaft der Oberschlesier in Karlsruhe |data = 2013-10-04 |data dostympu = 2021-06-22 |ôpublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20131004222120/http://home.arcor.de/oberschlesien-ka/abstimmung/oppeln.htm}}</ref>. Srogõ ingeryncyjōm we wyglōnd historycznego cyntrum było zburzenie w latach 1928–1930 zōmku ksiōnżyncego na wyspie Pasieka. Na ônego placu powstoła siydziba administracyje prowincyje (terŏźnie amt wojewody). We 1935 roku ôstała napoczyntŏ budowa kanału melioracyjnego, trzecigo sztucznego koryta Ôdry, kere stopniowo utworziło nowõ wyspã, na keryj znŏdło sie historyczne przedmieście Nadôdrze (miym. ''Odervorstadt''). We 1936 roku do Ôpola ôstały prziłōnczōne wsie Pōłwieś (Halbendorf) a Szczepōnowice (Szczepanowitz).

We paździyrniku 1944 roku Ôpole bōło ôgłoszōne festōngym i miało stŏć sie jednym ze festōngōw miymieckij ôbrōny wzduż Ôdry. Antlich do bataliji pod Ôpolym niy doszło. Wojska miymiecke, kere niy dostały ôbiecanych jŏdeł, wycŏfały sie na lewy kraj Ôdry przed Armijōm Czyrwōnōm, a kōmandyr ôbrōny Friedrich-Albrecht Graf von Pfeil popołniōł samobōjstwo<ref>{{Cytuj |tytuł = Festung Oppeln padło po kilku godzinach. Jak to się stało? |data dostympu = 2021-06-22 |ôpublikowany = opole.wyborcza.pl |url = https://opole.wyborcza.pl/opole/1,35086,17304323,Festung_Oppeln_padlo_po_kilku_godzinach__Jak_to_sie.html?disableRedirects=true}}</ref>. Dzielnice na prawym kraju ôstały zajynte we nocy na 24 stycznia 1945 roku, potym frōnt sie zastawiōł, a Armijŏ Czyrwōnŏ przeszła bez rzykã miyndzy 15 a 19 marca<ref>{{Cytuj |autōr =  |tytuł = Czerwony świt 1945 r. Walki sowiecko-niemieckie na Śląsku Opolskim* i ich ofiary [nasz temat] |data dostympu = 2021-06-22 |ôpublikowany = Niezależna Gazeta Obywatelska |url = https://ngopole.pl/2015/06/07/czerwony-swit-1945-r-walki-sowiecko-niemieckie-na-slasku-opolskim-i-ich-ofiary/ |jynzyk = pl}}</ref><ref name="zajaczkowska" />. We wyniku bojōw a amerykōńskich bōmbardyrowań we grudniu 1944 roku, ale tyż rabowaniŏ miasta bez sowieckich wojŏkōw we piyrszych tydniach po wojaczce, zniszczyniu uległo 25% budōnkōw<ref>{{Cytuj |autōr =  |tytuł = Zniszczenia wojenne w zabudowie miast i wsi według stanu w dniu 1 V 1945 r. |data = 1967 |data dostympu = 2021-06-22 |wydŏwca = Główny Urząd Statystyczny Departament Statystyki Terenowej |url = http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/plain-content?id=17609}}</ref>. W czasie ôdbudowã zniszczałego historycznego cyntrum w latach 50. zastosowane ôstały ideologiczne prawidła - nowe dōmy naôbkoło rynku naschwŏl bōły stylizowane na barokowõ formã „sprzed panowaniŏ pruskigo”<ref>{{Cytuj |autōr = Maria Lubocka-Hoffmann |tytuł = Powojenna odbudowa miast w Polsce a retrowersja Starego Miasta w Elblągu |cajtōng = Ochrona Zabytków |data = 2019 |issn = 0029-8247 |s = 35–71 |url = https://ochronazabytkow.nid.pl/wp-content/uploads/2020/10/OZ_1-2019_02_Lubocka-Hoffmann.pdf}}</ref>.

24 marca 1945 roku do Ôpola przibyli piyrsi przedstŏwiciele polskij administracyje<ref>{{Cytuj |autōr =  |tytuł = Opole w 1945 roku. Dziś rocznica przybycia przedstawicieli polskich władz do miasta |data = 2018-03-24 |data dostympu = 2021-06-22 |ôpublikowany = Opole Nasze Miasto |url = https://opole.naszemiasto.pl/opole-w-1945-roku-dzis-rocznica-przybycia-przedstawicieli/ar/c4-4581498 |jynzyk = pl}}</ref>. Na szkryfōnkach granicznych po II światowyj wojaczce na kōnferyncyjach we Jałcie i Poczdamie Ôpole ôstało prziłōnczōne do Polski. Przikludzyni sam ôstali [[Poloki|Polŏki]] ze [[Krysy Weschodnie|Krysōw Weschodnich]]. Miymce i Ślōnzŏki mogli sam po przejściu tm. weryfikacyje nŏrodnyj i słożyniu przisiyngi wierności polskimu nŏrodowi i państwu<ref>{{Cytuj |autōr = Paweł Kacprzak |tytuł = Weryfikacja narodowościowa ludności rodzimej i rehabilitacja tzw. „volksdeutschów” w latach 1945-1949 |cajtōng = Czasopismo Prawno-Historyczne |data = 2011 |s = 149–164 |url = http://repozytorium.amu.edu.pl:8080/bitstream/10593/2215/1/Kacprzak.pdf}}</ref>. We ôkolicznych wsiach przinŏleżōncych do ôpolskigo wojewōdztwa myńszość miymieckŏ je herskŏ, a moc tych gmin je ôficjalnie dwugŏdkowych. Ôpole, cyntrum regiōnu miynszanego etnicznie, je wŏżnym ôstrzodkym dlŏ działalności kulturalnyj i politycznyj myńszości miymieckij w Polsce, a tyż miymieckogŏdkowych mydiōw (''[[Schlesisches Wochenblatt]]'', ''[[Schlesien Aktuell]]''). Konsulat Republiki Federalny Miymiec dzioło w mieście ôd 1992 roku. 0,7% ludności zadeklarowało przinŏleżność do [[Ślōnsko nacyjŏ|ślōnskij nacyji]], a we 2011 roku – 3,7%<ref>{{Cytuj |tytuł = TAB. 4. DEKLARACJE NARODOWOŚCIOWE W GMINACH W 2002 ROKU |data = 2002 |wydŏwca = Główny Urząd Statystyczny |url = https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultstronaopisowa/5743/1/1/nsp2002_tabl4.xls}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Narodowość śląska w powiatach wg GUS |data dostympu = 2021-06-22 |ôpublikowany = Stowarzyszenie Osób Narodowości Śląskiej |url = http://slonzoki.org/2013/07/narodowosc-slaska-w-powiatach-wg-gus/221/}}</ref>.
[[Plik:Opole_-_Pomnik_pamięci_boju_o_województwo_01.jpg|thumb|left|upright|Dynkmal poświyncōny „walce ô włŏsne wojewōdztwo” we 1998 roku na Placu Swobody]]
Ôd 1950 roku Ôpole je siydzibōm ôpolskigo wojewōdztwa, terŏźnie nojmyńszego polskigo wojewōdztwa<ref>{{Cytuj |tytuł = Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = isap.sejm.gov.pl |url = http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19750160091}}</ref>. Miasto stopniowo wchłōniało sōmsiednie wsie: we 1955 roku Nowŏ Wieś Krōlewskŏ, we 1961 Kolōnijŏ Gosławickŏ, we 1965 Groszowice, we 1974 Gosławice, we 1975 Bierkowice, Grotowice, Grudzice, Malina, Wōjtowŏ Wieś i Wrōblin. Decyzyjŏ ô prziłōnczyniu dziewiyńciu wsi we 2016 roku przeciw woli miyjscowyj ludności wywołała sroge kōntrowersyje i moc protestōw. Ôwdy ôstały prziłōnczōne wsie: Borki, Czŏrnowōnsy, Chmylowice, Krzanowice, Sławice, Świyrkle, Winōw, Wrzoski, Żerkowice; a tyż tajle gmin Brzezie, Mały Dobrzyń i Karczōw<ref>{{Cytuj |autōr = Dagmara Kociuba |tytuł = Zmiany granic administracyjnych miast w Polsce – efekty przestrzenne i społeczno-ekonomiczne |cajtōng = Studia Miejskie |data = 2019 |data dostympu = 2021-06-22 |issn = 2543-5302 |wolumin = 33 |s = 99–113 |doi = 10.25167/sm.1253 |url = https://czasopisma.uni.opole.pl/index.php/sm/article/view/1253 |jynzyk = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Mieszkańcy okolicznych wsi nie chcą przyłączenia do Opola. Zapowiadają walkę "do końca" |data = 2016-08-15 |data dostympu = 2021-06-22 |ôpublikowany = serwisy.gazetaprawna.pl |url = https://serwisy.gazetaprawna.pl/samorzad/artykuly/967244,mieszkancy-okolicznych-wsi-nie-chca-przylaczenia-do-opola.html |jynzyk = pl}}</ref>. Jednym z bazowych cwekōw było dostanie dlŏ miasta kōmpleksu elektrykownie Ôpole wybudowanego w latach 1993–1997 pōmiyndzy wsiami Borki, Brzezie, Mały Dobrzyń a Czŏrnowōnsy, jak tyż ôbtŏczajōncyj jōm cōuny<ref>{{Cytuj |tytuł = Zaborcy i złodzieje. Tak o władzach Opola mówią mieszkańcy wsi, które zostały przyłączone do miasta |data dostympu = 2021-06-22 |ôpublikowany = gazetapl |url = https://weekend.gazeta.pl/weekend/7,152121,23868333,zaborcy-i-zlodzieje-tak-o-wladzach-opola-mowia-mieszkancy-wsi.html |jynzyk = pl}}</ref>. Nojsrogsze miyszkalne ôsiedla powstoły w latach 70. i 80. na pōłnocnym weschodzie (ôsiedle Armije Krajowyj, ôsiedle Chabry, ôsiedle Malinka) i we zachodnij tajli miasta na tm. ôsiedlu Zaôdrze.

Ôpole słynie ze Krajowego Festiwalu Polskij Śpiywki (''Krajowy Festiwal Piosenki Polskiej''), co je jednym ze nojpopularniyjszych festiwalōw muzycznych w Polsce, kery ôd 1963 roku ôdbywŏ sie corocznie we Amfityjatrze Tysiōncleciŏ na wyspie Pasieka. Miasto zyskało miano „stolica polskij śpiywki”<ref>{{Cytuj |tytuł = "Opole Stolicą Polskiej Piosenki" od 1963 roku |data dostympu = 2021-06-22 |ôpublikowany = PolskieRadio.pl |url = https://polskieradio.pl/art156_2534917}}</ref>. W 2007 roku kole amfityjatru powstoło Muzeum Polskij Śpiywki. Uniwerzytet Ôpolski ôstoł założōny w 1994 roku. Dwa lata niyskorzij na bazie Wyższyj Szkoły Inżyniyrskij powstoła Politechnika Ôpolskŏ. Dzielnice miasta na lewym kraju pōniosły sroge straty w czasie wielgigo potopu w lipniu 1997 roku (tm. potop tysiōncleciŏ)<ref>{{Cytuj |tytuł = Powódź 1997. Jak wielka woda zalewała Opole [ARCHIWALNE WIDEO] |data dostympu = 2021-06-22 |ôpublikowany = gazetapl |url = https://opole.wyborcza.pl/opole/7,35086,20377651,powodz-1997-jak-wielka-woda-zalewala-opole-archiwalne-wideo.html |jynzyk = pl}}</ref> (potop pokrōł wodōm 70% miasta)<ref>{{Cytuj |tytuł = Opole Travel and Tourist Guide – Poland Travel Guide |data = 2018-09-12 |data dostympu = 2021-06-21 |ôpublikowany = web.archive.org |url = http://web.archive.org/web/20180912165903/http://polandtravelguide.org/opole-travel-and-tourist-guide/}}</ref>.

== Ludność ==
[[Plik:Piramida wieku Opole.png|thumb|Piramida wieku miyszkańcōw Ôpola we 2014 roku]]
Dwudzieste siōdme pod wzglyndym populacyje miasto we Polsce – ôficjalnie 128 208 miyszkańcōw, piytnŏste pod wzglyndym wiyrchnie – 148,99 km²<ref>{{Cytuj |autōr =  |tytuł = Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny |data =  |data dostympu = 2021-01-23 |ôpublikowany = demografia.stat.gov.pl |url = http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx |jynzyk = pl}}</ref>.

Na kōniec 2019 roku we Ôpolu miyszkało 128 035 ôsōb<ref>{{Cytuj |tytuł = Ludność w gminach bez miast na prawach powiatu i w miastach na prawach powiatu wg płci |data dostympu = 2021-06-26 |ôpublikowany = bdl.stat.gov.pl |url = https://bdl.stat.gov.pl/BDL/metadane/cechy/2914}}</ref>. We wykazie ze 2011 roku postrzōd ludności miasta ôkrōm Polŏkōw znŏdła sie myńszość [[Miymce|miymieckŏ]] (1,9%), [[Rōmy|rōmskŏ]] (0,2%) a [[Ukrajińce|ukrajińskŏ]] (0,1%)<ref>{{Cytuj |autōr =  |tytuł = Mniejszości narodowe i etniczne oraz społeczność posługująca się językiem kaszubskim wg powiatów w 2011 r. |data dostympu = 2021-06-26 |ôpublikowany = Mniejszości Narodowe i Etniczne |url = http://mniejszosci.narodowe.mswia.gov.pl/mne/mniejszosci/wyniki-narodowego-spis/7990,Mniejszosci-narodowe-i-etniczne-oraz-spolecznosc-poslugujaca-sie-jezykiem-kaszub.html#%C5%9Awi%C4%99tokrzyskie |jynzyk = pl}}</ref>. Numer ludności ślatuje systymatycznie ôd zaczōntku 21. stoleciŏ, z wyjōntkym 2017 roku, kedy we wyniku prziłōnczyniŏ pobliskich wsi wielość miyszkańcōw dźwigła sie ô blisko 10 tysiyncy ôsōb<ref>{{Cytuj |tytuł = Polish cities begin to fight for fleeing residents |data = 2016-08-03 |data dostympu = 2021-06-26 |ôpublikowany = Obserwator Finansowy: ekonomia, debata, Polska, świat |url = https://www.obserwatorfinansowy.pl/in-english/new-trends/polish-cities-begin-to-fight-for-fleeing-residents/ |jynzyk = en}}</ref>. Przewiduje sie, iże do 2050 roku populacyjŏ miasta śleci do 90 600 miyszkańcōw<ref name="polskawliczbach">{{Cytuj |tytuł = Opole (opolskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, regon, atrakcje, kody pocztowe, wypadki drogowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia |data dostympu = 2021-06-26 |ôpublikowany = Polska w liczbach |url = https://www.polskawliczbach.pl/Opole |jynzyk = pl}}</ref>.

Na kōniec 2019 roku 52,9% ludności miasta stanowiyły baby, a 47,9% chopy. Ôsoby, co miały mynij aniżeli 18 lŏt, to 16,2% populacyje, ôsoby we produkcyjnym wieku 58,5%, a ôsoby we pynzyjowym wieku 25,4%. Strzedniŏ wieku ludności wynosiyła 44,1 lŏt<ref name="polskawliczbach" />. We 2019 roku skŏźnik narodzyń, tak jak i śmiertelność w mieście wynosiyły kole 10,33 ôsōb na 1000 miyszkańcōw<ref>{{Cytuj |tytuł = Ruch naturalny ludności (dane półroczne) |data dostympu = 2021-06-26 |ôpublikowany = bdl.stat.gov.pl |url = https://bdl.stat.gov.pl/BDL/metadane/cechy/2458}}</ref>. Nojczyńściyjszymi prziczynami zgōnōw we 2018 roku bōły doległości układu krōnżyniŏ (prziczyna 35,4% zgōnōw), nowotwory (31,4%) jak tyż doległości układu dychowego (6,2%)<ref name="polskawliczbach" />.

{| class="wikitable"
!Ôpis
! colspan="2"| Cołkość
! colspan="2"| Baby
! colspan="2"| Chopy
|-
|jednotka
|ôsōb
|%
|ôsōb
|%
|ôsōb
|%
|-
|populacyjŏ
|128208
|100
|67773
|52,8
|60262
|47,2
|-
|tyngość zaludniyniŏ
(miyszk./km²)
| colspan="2"| 861
| colspan="2"| 456
| colspan="2"| 405
|}

=== Historycznŏ populacyjŏ ===
{|
| valign="top" |
{| class="wikitable"
! style="background:#efefef;" | Rok
! style="background:#efefef;" | Populacyjŏ
|-
| 1533 || align="right" | 1,420
|-
| 1691 || align="right" | 1,191
|-
| 1700 || align="right" | 1,150
|-
| 1746 || align="right" | 1,161
|-
| 1750 || align="right" | 2,450
|-
| 1787 || align="right" | 2,802
|-
| 1800 || align="right" | 3,073
|-
| 1816 || align="right" | 4,050
|-
| 1819 || align="right" | 4,896
|-
| 1825 || align="right" | 5,987
|-
| 1834 || align="right" | 6,496
|}
| valign="top" |
{| class="wikitable"
! style="background:#efefef;" | Rok
! style="background:#efefef;" | Populacyjŏ
|-
| 1850 || align="right" | 8,280
|-
| 1858 || align="right" | 8,877
|-
| 1875 || align="right" | 12,694
|-
| 1890 || align="right" | 19,000
|-
| 1905 || align="right" | 30,112
|-
| 1910 || align="right" | 33,907
|-
| 1924 || align="right" | 43,000
|-
| 1932 || align="right" | 45,532
|-
| 1936 || align="right" | 50,561
|-
| 17 mŏj 1939 || align="right" | 50,540
|-
| 24 marzec 1945 || align="right" | 170
|}
| valign="top" |
{| class="wikitable"
! style="background:#efefef;" | Rok
! style="background:#efefef;" | Populacyjŏ
|-
| lipiyń 1945 || align="right" | 13,000
|-
| 1946 || align="right" | 40,000
|-
| 1950 || align="right" | 50,300
|-
| 1956 || align="right" | 56,400
|-
| 1960 || align="right" | 63,500
|-
| 1965 || align="right" | 70,000
|-
| 1971 || align="right" | 87,800
|-
| 1973 || align="right" | 92,600
|-
| 31 grudnia 1989 || align="right" | 127,653
|-
| 1992 || align="right" | 129,552
|-
| 2002 || align="right" | 129,946
|-
| 30 czyrwnia 2004 || align="right" | 125,992
|}
|}

; Wykŏz wielości miyszkańcōw Ôpola we danych latach
<timeline>
ImageSize = width:660 height:300
PlotArea = left:50 right:20 top:25 bottom:30
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
  id:linegrey2 value:gray(0.9)
  id:linegrey value:gray(0.7)
  id:cobar value:rgb(0.2,0.7,0.8)
  id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:140000
ScaleMajor = unit:year increment:10000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:5000 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
  color:cobar width:19 align:left
  bar:1533 from:0 till:1420
  bar:1691 from:0 till:1191
  bar:1750 from:0 till:2450
  bar:1800 from:0 till:3073
  bar:1825 from:0 till:5987
  bar:1850 from:0 till:8280
  bar:1875 from:0 till:12694
  bar:1905 from:0 till:30112
  bar:1924 from:0 till:43000
  bar:1939 from:0 till:52997
  bar:1946 from:0 till:27666
  bar:1960 from:0 till:63500
  bar:1975 from:0 till:105998
  bar:1990 from:0 till:128429
  bar:1999 color:cobar2 from:0 till:130969
  bar:2010 from:0 till:122656
  bar:2014 from:0 till:119574
  bar:2017 from:0 till:128140
PlotData=
  textcolor:black fontsize:S
  bar:1533 at: 1420 text: 1.420 shift:(-11,5)
  bar:1691 at: 1191 text: 1.191 shift:(-11,5)
  bar:1750 at: 2450 text: 2.450 shift:(-11,5)
  bar:1800 at: 3073 text: 3.073 shift:(-11,5)
  bar:1825 at: 5987 text: 5.987 shift:(-11,5)
  bar:1850 at: 8280 text: 8.280 shift:(-11,5)
  bar:1875 at: 12694 text: 12.694 shift:(-14,5)
  bar:1905 at: 30112 text: 30.112 shift:(-14,5)
  bar:1924 at: 43000 text: 43.000 shift:(-14,5)
  bar:1939 at: 52997 text: 52.997 shift:(-14,5)
  bar:1946 at: 27666 text: 27.666 shift:(-14,5)
  bar:1960 at: 63500 text: 63.500 shift:(-14,5)
  bar:1975 at: 105998 text: 105.998 shift:(-17,5)
  bar:1990 at: 128429 text: 128.429 shift:(-17,5)
  bar:1999 at: 130969 text: 130.969 shift:(-14,5)
  bar:2010 at: 122656 text: 122.656 shift:(-14,5)
  bar:2014 at: 130574 text: 119.574 shift:(-14,5)
  bar:2017 at: 128140 text: 128140 shift:(-10,5)
</timeline>

== Zabytki a turystyczne atrakcyje ==
[[Plik:Opole - katedra.jpg|thumb|Tum Podwyższyniŏ Świyntego Krziża]]
[[Plik:Wieża Piastowska w Opolu - 2014.jpg|thumb|Wieża Piastowskŏ]]
Do nojwŏżniyjszych zabytkōw i turystycznych atrakcyji we Ôpolu zaliczajōm sie:
* '''Stare Miasto''' – historyczne cyntrum miasta z prostokōntnym necym ulic na prawym kraju Młynōwki; tajla kamynic na Rynku a w bocznych hulicach bōła zniszczało we 1945 roku, a potym jōm barokowo ôdbudowanŏ;
** '''[[Rathaus we Ôpolu|Rathaus]]''' – siydziba władz miasta z wieżōm, co mŏ 65 metry, a je zbudowanŏ na bazie [[Palazzo Vecchio]] we [[Italijo|italskim]] [[Firenze]]. Zaprojektowany we 1863 roku; terŏźny wyglōnd ôstatek budōnku przibroł w czasie ôdbudowy po katastrofie budowlanyj we 1934 roku;
** '''[[Tum Podwyższyniŏ Świyntego Krziża we Ôpolu|Tum Podwyższyniŏ Świyntego Krziża]]''' – kościōł spōmniany piyrszy rŏz we 1223 roku, a skōńczōny we 1295 roku we niyskororōmańskim sznicie, niyskorzij sporo przebudowywany i regotyzowany aże do terŏźnego kształtu. Ôd 1972 roku je tumym [[Ôpolskŏ dyjecezyjŏ|ôpolskij dyjecezyje]]. Sam je grōb princa Jōna II Dobrego († 1532); w połedniowym ôłtŏrzu bocznym je ôbrŏz Matki Boskij z kōńca 15. stoleciŏ, kery przōdzij bōł w [[Piekary|Piekarach]]. Do nojrzŏdszych zabytkōw nŏleży niyskorogotycki tryptyk ze 1519 roku, co je w kapli princa Jōna II i baptysteriōm ze 13. stoleciŏ;
** '''[[Kościōł Świyntyj Trōjcy we Ôpolu|Kościōł Świyntyj Trōjcy]]''' – kościōł franciszkanōw, tajla klŏsztōru założōnego we 13 stoleciu, w przeszłości wykōnowoł tyż funkcyjõ kościoła dlŏ zōmku; skuli czynstych przebudowań stanowi architektōniczne połōnczynie elymyntōw gotyckich, barokowych a eklektycznych.
** resztōwki '''miastowych murōw''' - nojdugszy tajlik społym z Basztōm Artyleryjskōm bōł zrekōnstruowany kole tuma we 2008 roku;
** '''Muzeum Ôpolskigo Ślōnska''' (''Muzeum Śląska Opolskiego'') we barokowym budōnku dŏwnego internatu jezuitōw i sōmsiednij kamynicy ze 1818 roku;
* '''Wyspa Pasieka'''
** '''Wojewōdzki Amt''' - siydziba władz wojewōdztwa. Budōnek ô fasadzie dugości 112 m, wybudowany na placu zburzōnego zōmku ksiōnżyncego we 1934 roku;
** '''[[Wieża Piastowskŏ we Ôpolu|Wieża Piastowskŏ]]''' - kolitŏ a majōncŏ 42 m wysokości (bez dachu 35 m) gotyckŏ wieża ze 14. stoleciŏ ôcalōnŏ w czasie rozbiōrki zōmku ksiōnżyncego w latach 1928–1931 w wyniku protestōw ôbywatelskich; terŏźnie połni funkcyjõ widokowyj wieży. Jedyn z nojstarszych ôbiektōw tyj zorty na Ślōnsku i w Polsce;
** '''Amfityjater Tysiōncleciŏ''' - [[amfityjater]], w kerym to ôd 1963 roku ôdbywŏ sie Krajowy Festiwal Polskij Śpiywki; miano nawiōnzuje do „tysiōncleciŏ państwa polskigo”, kere bōło ôbchodzōne w latach 60., kej powstoł; ôd 2007 roku w skłŏd kōmpleksu wchodzi tyż Muzeum Polskij Śpiywki;
* '''Plac Ignacego Daszyńskigo''' - plac z budōnkami miyszkalnymi i użyteczności publicznyj (szkolŏrskimi, gyrichtowymi) wybudowanymi w latach 1900-1920 i neobarokowōm fōntannōm Ceres ze 1907 roku na postrzodku;
* '''[[Kościōł świyntego Pejtera i Paula we Ôpolu|Kościōł świyntego Pejtera i Paula]]''' – mōnōmentalny neorōmański budōnek ze 1925 roku na weschodnim kraju cyntrum przi hul. Karola Miarki;
* '''Cyntralny Banhōw''' – banhōw, co skłŏdŏ sie z ôsobnego wchodu i bazowego budōnku położōnego na wyspie pōmiyndzy bansztajgami u zbiygu torōw z richtōngu weschodnigo i połedniowego; ôba powstoły we 1899 roku we sznicie tm. neorynesansu pōłnocnego;
* '''Wyspa Bolko''' – bōna powstoła po zasypaniu Kanału Wińskigo w latach 70.; je sam srogi park założōny we 1910 roku jak tyż zoologicznŏ zygroda;
* '''Muzeum Wsi Ôpolskij''' (Muzeum Wsi Opolskiej) – [[skansyn]] architektury drzywniannyj w dzielnicy Bierkowice; skłŏdŏ sie z 49 budōnkōw.

== Ekōnōmijŏ ==
We Ôpolu we roku 2017 w regeście REGON zaregistrowanych było 21 966 podmiotōw nŏrodnyj ekōnōmije, z czego 13 798 stanowiyły ôsoby fizyczne kludzōnce działalność ekōnōmicznõ. W tymże roku zaregistrowano było 1319 nowych podmiotōw, a 1291 podmiotōw ôstało ôdregistrowanych. Na przestrzyństwach lŏt 2009–2017 nojwiyncyj (1 601) podmiotōw zaregistrowano było we roku 2010, a nojmynij (1 267) we roku 2012. We tym samym ôkresie nojwiyncyj (1 561) podmiotōw wykreślono z regestu REGON we 2009 roku, nojmynij (929) podmiotōw ôdregistrowano było za to we 2010 roku. Podle danych z regestu REGON postrzōd podmiotōw posiadajōncych natura prawnõ w Ôpolu nojwiyncyj (2 608) je stanowiōncych spōłki handlowe z ôgraniczōnõ uwŏżnościōm. Przi Analizowaniu regest pod winklym numerōw zatrudniōnych prŏcownikōw idzie stwiyrdzić, iże nojwiyncyj (21 050) je mikro-fyrm, zatrudniajōncych 0–9 prŏcownikōw. 0,8% (177) podmiotōw za zorta działalności deklarowało bauerstwo, leśnictwo, łowiectwo a rybactwo, za industryjŏ i baukōnszt swoja zorta działalności deklarowało 16,9% (3 716) podmiotōw, a 82,3% (18 073) podmiotōw w regeście zakwalifikowanŏ je za ôstała działalność. Postrzōd ôsōb fizycznych kludzōncych działalność ekōnōmicznõ w Ôpolu nojczyńścij deklarowanymi zortami przewŏżajōncyj działalności sōm Handel hurtowy i detaliczny; sprŏwōnek wozideł autowych, przi włōnczaniu motorcykle (22.7%) jak tyż Działalność profesjōnalnŏ, naukowŏ i technicznŏ (16%).

== Kultura ==
[[Plik:Amfiteatr w Opolu.jpg|thumb|[[Amfityjater Tysiōncleciŏ we Ôpolu]]]]
Ôpole je jednym ze nojwŏżniyjszych ôstrzodkōw kulturalnych a intelektualnych we Polsce, ô dugij tradycyji. We Ôpolu dzioła pŏrã muzeōw i galeryje. Nojstarszym z nich je Muzeum Ślōnska, kere ôstało założōne już we 1900. Terŏźnie powstŏwŏ sam Muzeum Polskij Śpiywki, kere grōmadzi zbiory zwiōnzane z polskõ muzykōm i Krajowym Festiwalym Polskij Śpiywki we Ôpolu.

Festiwal we Ôpolu poprzedzajōm trefiyniŏ przedfestiwalowe take jake ''Hip-Hop Opole'' abo ''Kawiarenki z Gwiazdami''. Je tyn fajer fanowa miasta Ôpole i produkt z kery je kojarzōne miasto w Polsce. Ôpole ôstało ôkryślōne bez Jerzego Waldorffa we czasie I KFPP za ''Stolica Polskij Śpiywki'' co je mottym rozpoznawczym miasta.

== Kamracke miasta ==
{| class="wikitable"
|+ Kamracke miasta
|-
! Miasto !! Państwo !! Data napoczyńciŏ spōłprace
|-
| [[Bjełgorod]] || {{fana|RUS}} [[Rusyjŏ]] || 14 kwietnia 2004
|-
|[[Bruntál]] || {{fana|CZE}} [[Czechy]] || 8 grudnia 1997
|-
| [[Carrara]] || {{fana|ITA}} [[Italijŏ]] || 2 września 2006
|-
| [[Grasse]] || {{fana|FRA}} [[Francyjŏ]] || 24 paździyrnika 1964
|-
| [[Hrabstwo Roanoke]] || {{fana|USA}} [[USA|Zjednoczōne Stany]] || 30 listopada 1994
|-
|[[Ingolstadt]] || {{fana|DEU}} [[Mjymcy|Miymcy]] || 4 listopada 2005
|-
|[[Iwano-Frankiwsk]] || {{fana|UKR}} [[Ukrajina]] || 5 kwietnia 2005
|-
| [[Kuopio]] || {{fana|FIN}} [[Finlandyjŏ]] || 7 lutego 1980
|-
| [[Olita]] || {{fana|LTU}} [[Litwa]] || 3 czyrwnia 1993
|-
|[[Mülheim an der Ruhr]] || {{fana|DEU}} [[Mjymcy|Miymcy]] || 29 kwietnia 1989
|-
| [[Posedom]] || {{fana|DEU}} [[Mjymcy|Miymcy]] || 6 czyrwnia 1973
|-
| [[Székesfehérvár]] || {{fana|HUN}} [[Madźary|Madziary]] || 28 paździyrnika 1978
|}

== Ôsoby zwiōnzane z Ôpolem ==
* [[Max Glauer]] (nar. 1867 w Wrocławiu, um. 1935 w Ôpolu) – fotografista
* [[Miroslav Klose]] (nar. 1978 w Ôpolu) – fuzbalŏk

<gallery>
Plik:Max Glauer.png|[[Max Glauer]]
Plik:2016209185719 2016-07-27 Champions for Charity - Sven - 1D X - 0149 - DV3P4742 mod.jpg|[[Miroslav Klose]]
</gallery>

== Panoramy miasta ==
<div style=float:left;clear:right;>
<div style="position:relative;">
[[Plik:Uopole-panorama bez opisu.jpg|720px]]<br />
[[Plik:Panorama Opole Oppeln.JPG|720px]]<br />
[[Plik:Zaodrze - panorama z Wiezy Piastowskiej.jpg|720px]]<br />
[[Plik:PL Opole staryzwm.jpg|720px]]<br />
[[Plik:Panorama,most,piastowski,opole,2015.jpg|720px]]
</div>
</div>{{clear}}

{{Przipisy}}

== Necowe ôdwołania ==
* [https://www.opole.pl/ Ôficjalnŏ zajta Ôpola]

{{Miasta Gōrnego Ślōnska}}
{{Mjasta uopolskigo wojewůdztwa}}

[[Kategoryjo:Uopole|!]]