Czŏrnŏ śmierć
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
.png)
Czŏrnŏ śmierć to była epidymijŏ dżōmy, co spustoszyła strzedniowiecznõ Ojropã we 14. stoleciu a zabiyła kole 30–60% ludności tego kōntynyntu[1]. Miano „czŏrnŏ śmierć” je ôd ukazujōncych sie rozlygłych pōmian martwiczo-zgorzelinowych w skōrze, przijmujōncych ćmawõ farbã. Terŏźnie za jeji prziczynã uwŏżŏ sie bakteryjõ Yersinia pestis.
Roznoszynie
[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Terŏźnie uwŏżŏ sie, iże fojerōm doległości była Postrzodkowŏ Azyjŏ, kaj epidymijŏ dżōmy wybuchła mynij wiyncyj 20 lŏt wczaśnij[2]. Społym ze kupieckimi wandrami, a tyż ze armijami, doległość ôpanowała Azyjõ Weschodniõ i Połedniowõ. Potym dotrzała na Bliski Weschōd i do Pōłnocnyj Afryki. Dopiyro stōnd prziszła do Ojropy, na szifach genueńczykōw uciykajōncych ze Kaffy na Krimie przed Tatarami[3]. We 1346 ôblegajōnce tyn port Tatary ze pōmocōm katapult wciepowali za mury miasta ciała umartych na tã doległość.
Pōniywŏż tamtyjsze miasta ojropejske warōnkami higiynicznymi niy rōżniyły sie ôd terŏźnych slumsōw, doległość wartko sie rozeszła, tym barzij, iże ludzie niy nadōnżali z pogrzebami. Higiyna, jakõ znōmy dzisiej, niy mieściyła sie we anōngach kulturowych ludzi tamtyj epoki. Kej niy fungowała medycyna, ludzie kerowali pŏciyrze do Boga i św. Rocha, kery bōł patrōnym tyj doległości. Kej i to niy pōmŏgało, uciykali we inksze rejōny i roznosili doległość po nowych miastach. Niymoc rozpoznaniŏ zort dżōmy sprawiała, iże niy szło przewidzieć, fto przeżyje, a fto umrzi. Dżōma dymieniczŏ dŏwała szansã przeżyciŏ, dżōma płucnŏ i posocznicowŏ były klarowne ze wyrokym śmierci. Nikt jednak niy znoł prziczyny doległości i wszeôbecnie uwŏżano było jōm za kŏrã ôd Boga. Pandymijŏ czŏrnyj śmierci do kōńca 1348 roku rozszyrziła sie na Szpaniyjõ, Francyjõ i Anglijõ, we dalszych latach ôpanowała wiynkszość Ojropy i skōńczyła sie kole 1351 roku.
We Postrzodkowyj Ojropium (w tym na Ślōnsku) zaraza niy narobiyła mocka szkod[4]. Czŏrnŏ śmierć nawrōcała jeszcze sporadycznie do Ojropy, aże do 19. stoleciŏ.
Przipisy
- ↑ Suzanne Austin Alchon, A Pest in the Land: New World Epidemics in a Global Perspective, UNM Press, 2003, ISBN 978-0-8263-2871-7 [dostymp 2021-05-03] (angelski).
- ↑ BBC - History - British History in depth: Black Death: The Disease, www.bbc.co.uk [dostymp 2021-05-03] (angelski).
- ↑ De Smet, Vol II, Breve Chronicon, s. 15.
- ↑ Ole J. Benedictow, La Peste Negra, 1346-1353: La historia completa, Ediciones AKAL, 8 września 2011, ISBN 978-84-460-2999-1 [dostymp 2021-05-03] (hiszpański).