Pokŏż zdrzōdło Dynga

{{NowOrt}}
{{disambigR|ôptycznym zjawisku|[[Danga (ferajn)]]}}
[[Plik:Double-alaskan-rainbow.jpg|thumb|Dwojistŏ dynga]]
'''Dynga''' (abo tyż '''Danga''') – ôptyczne i meteorologiczne zjawisko, wystympujōnce we formie charakterystycznego wielowystrego łuky powstŏwajōncego we wyniku rozszczepiyniŏ widzialnego światła, porzōnd słōnecznego prōmiyniowaniŏ, załōmujōncego sie i ôdbijajōncego we strzodku licznych kapek [[Woda|wody]] (bp. dyszcza i mgły) majōncych kształt zbliżōny do ôbłōniatego<ref>Encyklopedia fizyki PWN 1972 t. 3, s. 563.</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = tęcza - Encyklopedia PWN - źródło wiarygodnej i rzetelnej wiedzy |data dostympu = 2021-03-13 |ôpublikowany = encyklopedia.pwn.pl |url = https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3986960 |jynzyk = pl}}</ref>. Rozszczepiynie światła je wynikym zjawiska dyspersyje, powodujōncego rozdziały we winklu załōmaniŏ światła ô roztōmajtyj dugości wele przi przejściu z [[Luft|luftu]] do wody i z wody do luftu.

Światło widzialne je postrzegalnōm zdrokym tajlōm widma elektrōmagnetycznego prōmiyniowaniŏ i we znŏleżności ôd dugości wele widziane je we roztōmajtych farbach. Kedy słōneczne światło przenikŏ bez kapki dyszcza, woda rozprasza biołe światło (kłōtã welōw ô roztōmajtych dugościach) na skłŏdowe ô roztōmajtych dugościach welōw (roztōmajtych farbach) i ludzke ôko widzi wielofarbny łuk.

Ôprōcz faktu, iże we dyndze wystympuje hned ciōngłe widmo farb, wyrōżniŏ sie z prawidła nastympujōnce farby: czyrwōny (na aus łuku), apluzinowy, żōłty, zielōny, modry, indygo i flidrowy (we strzodku łuku).

Nojczyńścij ôbserwowanŏ je bazowŏ dynga, atoli mogōm ukŏzać sie tyż dyngi wtōrne i dalsze jak tyż pŏrã zjawisk ôptycznych, tŏwarziszōncych dyndze<ref>{{Cytuj |tytuł = Rainbows |data dostympu = 2021-03-13 |ôpublikowany = www.atoptics.co.uk |url = http://www.atoptics.co.uk/bows.htm}}</ref>. Dynga powstŏwŏ naprzeciw [[Klara|klary]] i niy przinŏleży jeji mylić ze zjawiskym halo, kere wystympuje naôbkoło klary, a powstŏwŏ we wyniku inkszych ôptycznych zjawisk<ref>{{Cytuj |tytuł = Coloured arcs not rainbows |data dostympu = 2021-03-13 |ôpublikowany = www.atoptics.co.uk |url = http://www.atoptics.co.uk/rainbows/notabow.htm}}</ref>.

Dynga ukazuje sie czynsto we mitologiji, religiji, literaturze i [[Kōnszt|kōnszcie]]. Dyngowŏ fana stanowiyła symbol masońskigo zakōnu [[Order of the Rainbow Girls]] (7 farb). Fanã z szejściōma wystrymi pasami (bez farby indygo) uzdały za swōj symbol ruchy [[LGBT]].

[[Plik:Symbol rainbow WMO.svg|25x25px]] symbol przewidziany dlŏ dyngi<ref>''Dziennik Klimatyczny'', Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej.</ref>.

== Klasycznŏ teoryjŏ dyngi ==
[[Plik:Rainbow formation.png|thumb|Formowanie dyngi]]

=== Richtōngi załōmaniŏ ===
{| class="wikitable"
|+ Porachowane z praw geometrycznyj ôptyki parametry dyng<ref name="Walker">{{cytuj pismo|autōr=Jearl D. Walker|tytuł=Multiple rainbows from single drops of water and other liquids|url=http://www.patarnott.com/atms749/pdf/MultipleRainbowsSingleDrops.pdf|cajtōng=American Journal of Physics|wolumin=44|numer=5|jynzyk=en|data=maj 1976}}</ref>
!r
!θ<sub>min</sub><br />czyrwōny
!θ<sub>min</sub><br />modry
!Δθ<sub>min</sub>
!i<br />czyrwōny
!i<br />modry
!r<br />czyrwōny
!r<br />modry
!Jasność<br />x/10 000
|-
| 1 || 137,63 || 139,35 || 1,72 || 59,53 || 58,83 || 40,36 || 39,58 || 914
|-
| 2 || 230,37 || 233,48 || 3,11 || 71,91 || 71,52 || 45,57 || 44,93 || 390
|-
| 3 || 317,52 || 321,89 || 4,37 || 76,89 || 76,62 || 47,03 || 46,42 || 215
|-
| 4 || 42,76 || 48,34 || 5,58 || 79,67 || 79,46 || 47,66 || 47,06 || 136
|-
| 5 || 127,08 || 133,86 || 6,78 || 81,46 || 81,28 || 47,99 || 47,39 || 94
|-
| 6 || 210,90 || 218,86 || 7,96 || 82,72 || 82,57 || 48,18 || 47,59 || 69
|-
| 7 || 294,41 || 303,55 || 9,14 || 83,65 || 83,51 || 48,31 || 47,72 || 53
|-
| 8 || 17,71 || 28,02 || 10,31 || 84,36 || 84,25 || 48,39 || 47,80 || 42
|-
| 9 || 100,86 || 112,35 || 11,49 || 84,94 || 84,83 || 48,45 || 47,87 || 34
|-
| 10 || 183,92 || 196,57 || 12,65 || 85,40 || 85,31 || 48,49 || 47,91 || 28
|}

Winkel załōmaniŏ światła ''r'' je powiōnzany z winklym padaniŏ ''i'' mustrym, kery wynikŏ z prawa załōmaniŏ światła:
:: <math>\sin r = \frac{\sin i}{n},</math>

kaj <math>n</math> je spōłczynnikym załōmaniŏ wody wzglyndym luftu.

Winkel ôdchylyniŏ ôkryślŏ muster<ref name="Walker" />:
:: <math>\theta = k \cdot 180^\circ + 2 i - 2 r(k+1),</math>
:: <math>\theta = k \cdot 180^\circ + 2 i - 2\arcsin \left(\frac{\sin i}{n} \right)(k+1),</math>

kaj <math>k</math> ôznaczŏ wielość ôdbić świytlnego prōmiynia we postrzodku kapki.

Winkel ôdchylyniŏ uzyskuje nojmyńszõ wartość, kej pochodnŏ ôdchylyniŏ wzglyndym winkla padaniŏ je rōwnŏ 0. Ôwdy winkel padaniŏ dlŏ prōmiynia, kery ôdbije sie we postrzodku <math>k</math>-krotnie, ôkryślōny je mustrym:
:: <math>\cos i_k = \sqrt\frac{n^2 -1}{k(k+2)}.</math>

=== Jasność załōmanego światła ===
Spōłczynnik ôdbiciŏ światła ô polaryzacyji rōwnolygłyj i prostopadłyj do szkarty padaniŏ je rōwny:
:: <math>R_\parallel=\frac{\sin(i-r)}{\sin(i+r)}\quad R_\bot = \frac{\operatorname{tg} (i-r)}{\operatorname{tg} (i+r)}.</math>

We dyndze typu <math>k</math> wystympujōm 2 załōmaniŏ jak tyż <math>k</math> ôdbić, bez to bystrość ôsobnych polaryzacyji dyngi ôkryślajōm mustry:
:: <math>E_{k1}=\left( 1-\frac{\sin^2(i-r)}{\sin^2(i+r)} \right)^2\frac{\sin^{2k}(i-r)}{\sin^{2k}(i+r)},</math>
:: <math>E_{k2}=\left( 1-\frac{\operatorname{tg}^2(i-r)}{\operatorname{tg}^2(i+r)} \right)^2\frac{\operatorname{tg}^{2k}(i-r)}{\operatorname{tg}^{2k}(i+r)}.</math>

Jeźli ciasnŏ szprica światła ô natynżyniu <math>I_0</math> padŏ na nachylonōm pod winklym <math>i</math> i <math>\Phi</math> wiyrchniã kapki, mŏ winklowe miary <math>di</math> i <math>d\Phi.</math> Natynżynie światła bydōnce ôd jednyj kapki ô prōmiyniu ''a'' ôkryślŏ muster<ref name="Walker" />:
:: <math>I_k = \frac{E_k I_0 a^2 \cos i\ \sin i\ di\ d\Phi}{R^2 \sin \theta \ d\theta \ d\Phi}.</math>

Po wydzielyniu z powyższego tajlã znŏleżnõ ôd winkli:
:: <math>D_k = 0{,}5 E_k \frac{\sin 2i}{\sin\theta}\left( \frac{d\theta}{di} \right)^{-1},</math>
:: <math>I_k = I_0 D_k \frac{a^2}{R^2}.</math>

Wartość <math>d\theta / di</math> wynikŏ z ôpisanego wyżyj biegu światła we kapce i wynosi:
:: <math>\frac{d\theta}{di} = 2 - 2(k+1)\frac{\operatorname{ctg} \ i} {\operatorname{ctg} \ r},</math>

kaj:
* <math>a</math> – prōmiyń kapki,
* <math>R</math> – delka ôd kapki do ôbziyrŏcza.

{{Przipisy}}

== Bibliografijŏ ==
* Robert Greenler, ''Tęcze, glorie i halo'', wyd. Prószyński i Ska, 1998, ISBN 83-7180-107-6.
* Raymond L. Lee and Alastair B. Fraser, ''The Rainbow Bridge: Rainbows in Art, Myth and Science'', (2001) Penn. State University Press and SPIE Press, ISBN 0-271-01977-8.
* [[Marcel Minnaert|M.G.J. Minnaert]], ''Light and Color in the Outdoors'', 1995 ISBN 0-387-97935-2.
* M. Minnaert, ''The Nature of Light and Color in the Open Air'', 1973, ISBN 0-486-20196-1.
* Naylor, John, ''Out of the Blue'', 2002, ISBN 0-521-80925-8.

== Linki zewnyntrzne ==
{{Commons|Rainbow}}
* [http://www.atoptics.co.uk/rainbows/supers.htm Supernumerary rainbows]
* [http://www.atoptics.co.uk/ Les Cowley’s Atmospheric Optics]
* [http://www.atoptics.co.uk/rainbows/reflect.htm Reflection rainbows]
* [http://eo.ucar.edu/rainbows/ About rainbows]
* [http://www.missouriskies.org/rainbow/february_rainbow_2006.html Spectacular rainbow at Elam Bend (McFall, Missouri)]
* [https://web.archive.org/web/20170906054026/http://www.photocentric.net/rainbows_finding.htm Finding and Photographing rainbow]
* [https://web.archive.org/web/20060106170544/http://mitworld.mit.edu/video/33/ Walter Lewin’s Discussion on colors and rainbow physics]
* [http://philiplaven.com/index1.html Optics of a water drop] – teoryjŏ dyngi podle rozwiōnzań Mie

[[Kategoryjo:Uoptyka]]
[[Kategoryjo:Atmosferyczne zjawiska]]