Pokŏż zdrzōdło Gōrny Ślōnsk

{{NowOrt}}
{{Regiōn infoszachtla
 |ślōnske miano = Gōrny Ślōnsk
 |amtowe miano = 
 |miano dopołniŏcz = 
 |wapyn_ôbrŏzek = Coat of arms of Upper Silesia.svg
 |fana_ôbrŏzek = Flag of Upper Silesia.svg 
 |ôbrŏzek = Górny Śląsk TT mapa.png
 |ôpis ôbrŏzka = 
 |geografijŏ = 1
 |lokalizacyjŏ karta1 = 
 |lokalizacyjŏ ôpis = 
 |stolica = [[Ôpole]]
 |sroge miasta = [[Katowicy|Katowice]], [[Bytům|Bytōm]], [[Racibōrz]], [[Prudnik]], [[Uostrawa|Ôstrawa]], [[Ćeszyn|Cieszyn]]
 |zorta = [[historycznŏ krajina]]
 |wiyrchnia = 20,373
 |populacyjŏ = 1
 |wielość ludzi = 5 264 762
 |rok ludzi = 2018
 |tyngość zaludniyniŏ = 258
 |gŏdki = [[Ślōnskŏ gŏdka|ślōnskŏ]], [[polsko godka|polskŏ]], [[czesko godka|czeskŏ]], [[mjymjecko godka|niymieckŏ]]
 |nacyje = [[Ślōnzŏki]], [[Poloki|Polŏki]], [[Czechy (nacyjŏ)|Czechy]], [[Miymce|Niymce]]
 |religije = 
 |administracyjŏ = 1
 |krŏj = {{Państwo|POL}}<br />{{Państwo|CZE}}
 |tajlōng = 
 |nastōnie = 
 |abszlus = 
 |przedstŏwiciel1 titel = 
 |przedstŏwiciel1 = 
 |przedstŏwiciel2 titel = 
 |przedstŏwiciel2 = 
 |idyntyfikacyjŏ = 
 |ISO 3166-2 = 
 |NUTS = 
 |ôznaczynie aut = 
 |commons = Category:Upper Silesia
 |internetowŏ zajta = 
}}
'''Gōrny Ślōnsk''' ({{W gŏdce|lat|Silesia Superior}}, {{W gŏdce|pol|Górny Śląsk}}, {{W gŏdce|ces|Horní Slezsko}}, {{W gŏdce|deu|Oberschlesien}}, [[Gůrnoślůnski djalekt|gś-miym.]] ''Oberschläsing'', {{W gŏdce|sli|Aeberschläsing}}) to je [[historycznŏ krajina]] we [[Postrzodkowŏ Ojropa|Postrzodkowyj Ojropie]], na placu [[Polsko|Polski]] i [[Czesko Republika|Czeskij Republiki]]. Je to połedniowo-weschodniŏ tajla [[Ślōnsk|Ślōnska]]. Gōrny Ślōnsk je barzo roztōmajty kulturowo, a tyż [[Ślůnski baukůnszt|baukōnsztym]]. Ônego miyszkańcy nazywani sōm [[Ślůnzoki|Ślōnzŏkami]], a posugujōm sie [[Ślůnsko godka|ślōnskōm gŏdkōm]]. Gōrny Ślōnsk je we dorzyczu gōrnyj i strzodkowyj [[Uodra|Ôdry]] a poczōnkowygo biygu [[Wisła|Wisły]].

Termin ''Silesia Superior'' ukazuje sie po rŏz piyrszy we zdrzōdłach pisanych pod kōniec 15. stoleciŏ. Bōł to teryn na weschōd ôd [[Przesieka Ślōnskŏ|Przesieki Ślōnskij]], kerŏ stanowiyła naturalnõ granicã miyndzy [[Uopolske kśůnżynstwo|ôpolskim]] a [[Wrocławske ksiynstwo|wrocławskim ksiynstwym]]. Terŏźnie ôkryślynie granic Gōrnego Ślōnska ôpiyrŏ sie przede wszyjskim na kształcie regyrōnkowego rejōnu ôpolskigo we pruskij [[Prowincyjŏ Ślōnsk|Prowincyji Ślōnsk]], a niyskorzij [[Prowincyjŏ Gōrny Ślōnsk|Prowincyji Gōrny Ślōnsk]]. Gōrny Ślōnsk ôbyjmuje tyż [[Ćeszyn|Cieszyn]] a inksze teryny dŏwnego [[Austryjŏcki Ślōnsk|Austryjŏckigo Ślōnska]], jednak skuli inakszyj tożsamości miyszkańcōw i inkszyj historyje niy sōm ôni dycki do ônego rachowani. Wiynkszość regiōnu, co mŏ łōncznõ wiyrchniã 20,373&nbsp;km² a kole 5 milijōnōw miyszkańcōw<ref name="gornyslaskwpigulce">{{Cytuj |autōr = [[Grzegorz Kulik]] |tytuł = Górny Śląsk w pigułce |data = 2018-05-21 |data dostympu = 2021-07-01 |ôpublikowany = wachtyrz.eu |url = https://wachtyrz.eu/gorny-slask-w-pigulce/ |jynzyk = pl}}</ref>, je tajlōm Polski (we wojewōdztwach [[Ślůnske wojewůdztwo|ślōnskim]] i [[Uopolske wojewůdztwo|ôpolskim]]) ôd abszlusu [[II wojna śwjatowo|II światowyj wojaczki]], za to myńszŏ tajla połedniowo-zachodniŏ je we [[Czesko Republika|Czeskij Republice]] (we [[Morawsko-ślōnski krŏj|morawsko-ślōnskim krŏju]]).

Historycznŏ stolica regiōnu to je [[Ôpole]]. Inkszymi historycznie wŏżnymi miastami bōły: [[Racibōrz]], [[Prudnik]], [[Bytům|Bytōm]], [[Uopawa|Ôpawa]] a [[Ćeszyn|Cieszyn]]. Terŏźnie nojsrogszym miastym sōm [[Katowicy|Katowice]] a nojbarzij zaludniōnym przestrzyństwym je [[Kůnurbacyjo katowicko|kōnurbacyjŏ katowskŏ]] społym ze [[Rybnicki Rejōn Wōnglowy|Rybnickim Rejōnym Wōnglowym]]. Na Gōrnym Ślōnsku je tyż tajla [[Uostrawa|Ôstrawy]] jak tyż srogŏ tajla aglomeracyje ôstrawskij. Srogŏ tajla regiōnu cechuje sie wydobyciym [[Kamjůnny wůngel|kamiynnego wōnglŏ]] i zwiōnzanōm z tym industrializacyjōm i urbanizacyjōm we 19. i 20. stoleciu, nale ôbyjmuje tyż z wiynksza bauerski [[Uopolski Ślůnsk|Ôpolski Ślōnsk]] jak tyż [[Ślůnski Beskid|Beskidy]] i [[Sudety Weschodnie|Sudety]].

Etniczność i gŏdka Gōrnego Ślōnska sōm barzo słożōne, skuli ôbecności sam stu tysiyncy przedstŏwicieli [[Miymce|myńszości miymieckij]] w Polsce jak tyż [[Poloki|myńszości polskij]] w Czechach, dopōminajōncyj sie [[Autōnōmijŏ|autōnōmije]] dlŏ polskij tajli regiōnu, [[ślōnsko nacyjŏ|ślōnskij nacyje]], ôziymset tysiyncy [[Ślōnzŏki|Gōrnoślōnzŏkōw]] a starōnku ô kodyfikacyjõ sztandardowyj [[Ślōnskŏ gŏdka|ślōnskij gŏdki]], keryj sztatus za dialekt polskij gŏdki abo samodzielnõ gŏdkã zachodniosłowiańskõ je kwestiōnowany. We 20. stoleciu Gōrny Ślōnsk bōł przedmiotym pŏru terytorialnych spiyrek pōmiyndzy Polskã a Czechami.

== Symbole a farby ==
Symbolika Gōrnego Ślōnska wywodzi sie ze familijnych wapynōw [[Ślōnske Piasty|ślōnskich Piastōw]]. Ziymie te przijmowały zaôbycz wapyn gōrnoślōnskich Piastōw, kery mioł złotego ôrła we błynkitnym polu. Wapyn tyn ulygoł stylistycznym modyfikacyjōm. Niykere jednotki administracyjne używały ino tajli ôrła. Wapyny piastowskich princōw przijōnły do swojich wapynōw i fanōw place a administracyjne jednotki położōne na Gōrnym Ślōnsku<ref>{{Cytuj |tytuł = HISTORIA FLAG ŚLĄSKICH - GÓRNEGO I DOLNEGO ŚLĄSKA |data dostympu = 2021-07-01 |ôpublikowany = www.slownikslaski.pl |url = http://www.slownikslaski.pl/flagislaskie.html |jynzyk = pl}}</ref>.

<center>
<gallery>
Plik:Coat of arms of Upper Silesia.svg|[[Wapyn Gůrnygo Ślůnska|Wapyn Gōrnego Ślōnska]]
Plik:Flag of Upper Silesia.svg|[[Fana Gůrnygo Ślůnska|Fana Gōrnego Ślōnska]]
Plik:Upper Silesian Eagle.svg|[[Gōrnoślōnski adler]]
</gallery>
</center>

== Geografijŏ ==
=== Granice ===
[[Plik:Karta Gōrnego Ślōnska.svg|thumb|left|Historyczny Gōrny Ślōnsk]]
Ślōnsk tradycyjnie tajluje sie na „[[Dolny Ślōnsk|Dolny]]” i „Gōrny” podle ônych wzglyndnego położyniŏ w relacyji do rzyki Ôdry: Gōrny Ślōnsk to połedniowo-weschodniŏ tajla regiōnu na gōrnym biygu rzyki. Dolny to pōłnocno-zachodniŏ, a leży dalij ôd zdrzōdła (chociŏż je ôn na postrzodku, a niy niżyj). Termin ''Silesia Superior'' (Gōrny Ślōnsk) zaczōn ukazować sie we historycznych zdrzōdłach pod kōniec 15. stoleciŏ, ôwdy analogijōm zrobiōny bōł termin ''Silesia Inferior'' (Dolny Ślōnsk). Roztajlowowała ônych [[Przesieka Ślōnskŏ]], co bōła pasym lasōw biygnōncym wzduż [[Kłodzkŏ Nysa|Kłodzkij Nysy]] i [[Stobrawa|Stobrawy]], a stanowiyła naturalnõ granicã miyndzy terytoriami plymiōn [[Ôpolany (plymiã)|Ôpolanōw]] a [[Ślynżany|Ślynżanōw]], niyskorzij miyndzy ksiynstwami [[Uopolske kśůnżynstwo|ôpolskim]] a [[Wrocławske ksiynstwo|wrocławskim]]. Dolny Ślōnsk bōł z wiynksza miymiecki i [[Protestantyzm|protestancki]], a Gōrny Ślōnsk bōł miynszany etnicznie i z wiynksza [[Katolicyzm|katolicki]]. Po II światowyj wojaczce Dolny Ślōnsk przeszoł pōmianã ludności i hned imyntnõ [[Polōnizacyjŏ|polōnizacyjõ]], za to Gōrny Ślōnsk zachowoł swojã wielokulturowõ naturã.
[[Plik:Polish and Czech Silesia Silesian City Names.png|thumb|Terŏźny Gōrny Ślōnsk z tajlōngym na polskõ a czeskõ tajlã]]
Terŏźny ciōng granice Dolnego a Gōrnego Ślōnska je spōrny. We gōrnoślōnskich kryngach regiōnalistōw Gōrny Ślōnsk je nojczyńścij ôkryślany za teryn dŏwnyj pruskij [[Prowincyjŏ Gōrny Ślōnsk|Prowincyje Gōrny Ślōnsk]], społym z cołkim dŏwnym [[Austryjŏcki Ślōnsk|Austryjŏckim Ślōnskym]]<ref>{{Cytuj |autōr = Małgorzata Prządka |tytuł = Wielojęzyczna (polsko-niemiecko-czeska) mapa Górnego Śląska wraz z trzema mapkami pobocznymi |data dostympu = 2021-07-01 |ôpublikowany = Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, alt.haus.pl |url = http://alt.haus.pl/m/arch-465.html |jynzyk = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Mapy Górnego Śląska |data = 2009-10-16 |data dostympu = 2021-07-01 |ôpublikowany = gornyslask.wordpress.com |url = https://gornyslask.wordpress.com/mapy-gornego-slaska/ |jynzyk = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autōr =  |tytuł = Tworzą mapę Górnego Śląska ze śląskimi nazwami miast |data = 2013-05-15 |data dostympu = 2021-07-01 |ôpublikowany = Dziennik Zachodni |url = https://dziennikzachodni.pl/tworza-mape-gornego-slaska-ze-slaskimi-nazwami-miast/ar/894563 |jynzyk = pl}}</ref>. Granica zachodniŏ na tajliku miyndzy granicōm polsko-czeskōm we ôkolicach czeskigo gminu [[Bílá Voda]] a polskij wsi [[Młodoszowice]] je idyntycznŏ ze zachodniōm granicōm [[Uopolske wojewůdztwo|ôpolskigo wojewōdztwa]] (z wyjōntkym szejściu wsi we ôkolicach [[Grodkōw|Grodkowa]]), potym we przibliżyniu wzduż [[Autobana A4 (Polsko)|autobany A4]] a ôd wsi [[Michałōw (ôpolske wojewōdztwo)|Michałōw]] biygnie [[Kłodzkŏ Nysa|Kłodzkōm Nysōm]] i [[Stobrawa|Stobrawōm]] aże do wsi [[Zawiyść (ôpolske wojewōdztwo)|Zawiyść]], skōnd naśladuje granicã krysōw [[Namysłowski krys|namysłowskigo]] a [[Klucborski krys|kluczborskigo]]. Jednak [[nyske ksiynstwo]] i teryn na pōłnoc ôd [[Kluczborek|Kluczborka]] (tajla [[Brzeske ksiynstwo|brzeskigo ksiynstwa]]) przōdzij przinŏleżały do Dolnego Ślōnska i majōm z nim moc spōlnego kulturowo i społecznie (bp. umiana ludności po 1945 roku) Jeźli to pōminymy, zachodniŏ granica Gōrnego Ślōnska cŏfnie sie w bliż terŏźnyj granice miyndzy [[Morawsko-ślōnski krŏj|morawsko-ślōnskim]] a [[Olmicki krŏj|olmickim krŏjym]], potym na zŏchōd ôd [[Prudnik|Prudnika]], rzykã [[Ścinawa Niymodlińskŏ]] miyndzy [[Dytmarowice|Dytmarowicami]] a [[Fyrlōnd|Fyrlōndym]] (tajla wzduż granicy [[Prudńicki krys|prudnickigo krysu]]) a połōnczy sie ze Kłodzkōm Nysōm koło [[Kopice (ôpolske wojewōdztwo)|Kopic]]. Na pōłnocach leci wzduż Strobawy (z pōminiyńciym cołkigo Kluczborka) do wsi Brzezinka, a potym do terŏźnyj granicy krysōw kluczborskigo a [[ôleski krys|ôleskigo]].

Pōłnocnõ granicã Gōrnego Ślōnska, za kerõ leży [[Wielgopolska]], tworzi rzyka [[Prosna]]. We ślōnskim wojewōdztwie granica lōndowŏ je fest zakorzeniōnŏ we świadōmości ludności. Idzie weschodniōm granicōm [[lubliniecki krys|lublinieckigo krysu]], potym tworzi jōm rzyka Brynica (z jednym ôdchylyniym koło [[Śymjanowicy|Siymianowic]]) do uchodu [[Przemsza|Przemszy]] do [[Wisła|Wisły]]. Ôd tego placu weschodni rzbiet Ślōnskigo Beskidu stŏwŏ sie granicōm Ślōnska i je tożsamy ze administracyjnōm granicōm gmin Brenna, Wisła i Jistebná. Przeciw mianu ino 48% ślōnskigo wojewōdztwa faktycznie leży na Ślōnsku.

Termin „Gōrny Ślōnsk” je ôdciepowany bez niykerych miyszkańcōw Cieszyna, kerzi podkryślajōm swojã ôdmiynność i prōmujōm segregacyjõ [[Cieszyński Ślōnsk|Cieszyńskigo Ślōnska]], a tym samym cołkigo Austryjŏckigo Ślōnska, za trzeci bazowy podregiōn<ref>{{Cytuj |autōr = Zbigniew Greń |tytuł = Identity at the Borders of Closely-Related Ethnic Groups in the Silesia Region |cajtōng = Slavia Iaponica, 20, 2017, 90-116 |data dostympu = 2021-07-01 |url = https://www.academia.edu/38140372/Identity_at_the_Borders_of_Closely_Related_Ethnic_Groups_in_the_Silesia_Region |jynzyk = en}}</ref>. Na terynie Czech wszeôbecne je używanie ôkryślyniŏ „Ślōnsk” (''Slezsko'') dlŏ ônego cołkij czeskij tajli, a ôkryślyniŏ „Gōrny Ślōnsk” (''Horní Slezsko'') ino dlŏ terynu w Polsce<ref>{{Cytuj |autōr = Jana Patková |tytuł = Familoky, podzemí, haldy. Horní Slezsko nabízí bohatství po uhlobaronech |data = 2014-10-22 |data dostympu = 2021-07-01 |ôpublikowany = Hospodářské noviny |url = https://vikend.ihned.cz/c1-62987770-horni-slezsko |jynzyk = cs}}</ref>. W Polsce termin „Ślōnsk” (''Śląsk'') skuli problymatyki nŏrodności, gŏdki i autōnōmije, co niy tykŏ regiōnōw dolnoślōnskich, używany je ino dlŏ Gōrnego Ślōnska.

=== Warōnki naturalne ===
[[Plik:Opole, Poland - panoramio (161).jpg|thumb|Ôdra we Ôpolu]]
Wiynkszość Gōrnego Ślōnska leży w dorzeczu [[Uodra|Ôdry]], keryj bazowymi dopłygami sōm ôd lewyj: [[Ôpawa (rzyka)|Ôpawa]], [[Cyna]], [[Ôsobłoga (rzyka)|Ôsobłoga]] ze [[Prudnik (rzyka)|Prudnikym]] i [[Kłodzkŏ Nysa]] ze [[Ścinawa Niymodlińskŏ|Ścinawōm Niymodlińskōm]]; a ôd prawyj: [[Ôstrawica]], [[Olza (rzyka)|Olza]], [[Kłodńica|Kłodnica]], [[Małapana]] i [[Stobrawa]]. Jyno połedniowo-zachodni kraniec leży w dorzeczu [[Wisła|Wisły]], kaj wpadajōm [[Biołŏ (dopłyga Wisły)|Biołŏ]], [[Przemsza]] i [[Bryńica|Brynica]].

Jeziora naturalne sam niy wystympujōm. Nojsrogszym wodnym behaltrym je [[Jezioro Goczałkowicke]] (32&nbsp;km²) na Wiśle, potym [[Jezioro Turawa]] (24&nbsp;km²) na Małapanyj i trzi bajery na Kłodzkij Nysie: [[Jezioro Nysa|Nysa]] (20,7&nbsp;km²), [[Jezioro Ôdmuchōw]] (20,6&nbsp;km²) i [[Paczkōw]] (6,9&nbsp;km²). Nojsrogszy w czeskij tajli je [[Behalter Slezská Harta]] (10,7&nbsp;km²) na [[Morawice|Morawicach]]. Nojsrogsze systymy stŏwōw sōm na Cieszyńskim Ślōnsku a tyż we [[Teryn Chrōniōnego Landszaftu Poodří|Poodří]] na połednie ôd Ôstrawy.

=== Klimat ===
{| class="wikitable sortable"
|+Klimat w miastach<ref>[https://climate-data.org/ climate-data.org]</ref>
!Bajszpilowe<br />miasto
!Strzedniŏ<br />tymperatura<br />(rocznŏ)
!Strzedniŏ<br />tymperatura<br />(w lipniu)
!Strzedniŏ<br />tymperatura<br />(w styczniu)
!Strzedni<br />ôpad<br />roczny
|-
|[[Pszczyna]]
|8,7 °C
|19,1 °C
|–3,4 °C
|735 mm
|-
|[[Katowicy|Katowice]]
|8,6 °C
|19 °C
|–3,6 °C
|686 mm
|-
|[[Uostrawa|Ôstrawa]]
|8,6 °C
|18,2 °C
|–2,6 °C
|690 mm
|-
|[[Ôpole]]
|8,4 °C
|17,8 °C
|–1,9 °C
|611 mm
|-
|[[Ćeszyn|Cieszyn]]
|8,3 °C
|18,3 °C
|–3,3 °C
|774 mm
|-
|[[Prudnik]]
|7,9 °C
|17,1 °C
|–2,3 °C
|626 mm
|}

=== Ukształtowanie terynu ===
[[Plik:Fizycznŏ karta Ślōnska.png|thumb|Fizycznŏ karta Gōrnego Ślōnska]]
Pōłnocno-zachodniŏ tajla terytorium leży na [[Ślōnskŏ Nizina|Ślōnskij Nizinie]], nŏleżōncyj do subprowincyji [[Strzodkowopolskŏ Nizina|Strzodkowopolskij Niziny]]. Bergi wystympujōm zaôbycz na weschodzie, a zaliczane sōm do [[Ślōnskŏ Chyża|Ślōnskij Chyży]] i [[Woźnicko-Wieluńskŏ Chyża|Woźnicko-Wieluńskij Chyży]]. Nojwyższym pōnktym ślōnskich bergōw je [[Anaberg (gůra)|Anaberg]] (408 m n.p.m.). Na połednie ôd nich rozciōngŏ sie pas [[Pōłnocne Podkarpaty|Pōłnocnych Podkarpatōw]] jak tyż [[Zachodniobeskidzke Pogōrze]].

Naturalnŏ połedniowŏ granica Gōrnego Ślōnska ôbyjmuje [[Niski Jesiōnik]], [[Wysoki Jesiōnik]] i [[Rychleby]], cuzamyn to [[Sudety]], a tyż [[Ślůnsko-Morawski Beskid|Ślōnsko-Morawski Beskid]] i [[Ślůnski Beskid|Ślōnski Beskid]], kere sōm tajlōm [[Karpaty|Karpatōw]]. Ôddzielŏ je [[Morawskŏ Brama]]. Nojwyższōm szpicōm je [[Pradźod|Pradziŏd]] (1491 m n.p.m.), potym [[Vysoká hole]] (1465 m n.p.m.) i [[Petrovy kameny]] (1447 m n.p.m.). Wŏżnymi turystycznymi szpicami sōm [[Kepernik]] (1423 m n.p.m.), [[Gigula]] (1324 m n.p.m.), [[Barańo Gůra|Baraniŏ Gōra]] (1220 m n.p.m.) i [[Wjelgo Czantoryjo|Wielgŏ Czantoryjŏ]] (995 m n.p.m.).

Geograficzne spōłrzyndne krajnych pōnktōw<ref name="gornyslaskwpigulce" />:
* pōłnocny: [https://geohack.toolforge.org/geohack.php?language=pl&params=51_10_28.2_N_18_09_59.8_E 51°10’28.2″N 18°09’59.8″E]
* połedniowy: [https://geohack.toolforge.org/geohack.php?language=pl&params=49_27_15.3_N_18_27_56.8_E 49°27’15.3″N 18°27’56.8″E]
* zachodni: [https://geohack.toolforge.org/geohack.php?language=pl&params=50_24_30_N_16_51_36.2_E 50°24’30.3″N 16°51’36.2″E]
* weschodni: [https://geohack.toolforge.org/geohack.php?language=pl&params=50_08_13.5_N_19_15_18.3_E 50°08’13.5″N 19°15’18.3″E]

=== Nojsrogsze miasta ===
{{Uosobny artikel|Mjasta Ślůnska}}
{| style="float:right"
|[[Plik:Katowice.jpg|200px]]<br />[[Katowicy|Katowice]]
|[[Plik:Výhled z Nove radnice na kostel.jpg|200px]]<br />[[Uostrawa|Ôstrawa]]
|-
|[[Plik:Opole 0001.7 - widok na Stare Miasto.jpg|200px]]<br />[[Ôpole]]
|[[Plik:Bielsko-Biała Rynek mostek.jpg|200px]]<br />[[Bjylsko-Bjoło|Biylsko-Biołŏ]]
|-
|[[Plik:2014 Nysa, zespół kościoła św. Jakuba Starszego i św. Agnieszki.JPG|200px]]<br />[[Nysa]]
|[[Plik:Prudnicka Starówka (2007).jpg|200px]]<br />[[Prudnik]]
|}
Terŏz nojsrogszym miastym na Gōrnym Ślōnsku sōm [[Katowicy|Katowice]]. We 2020 roku miały 291,774 stałych miyszkańcōw i stanowiōm strzōn dwōmilijōnowyj aglomeracyje na ôbōch zajtach granicy ślōnsko-małopolskij. Podle nojciaśniyjszyj definicyje kōnurbacyjŏ skłŏdŏ sie ze 19 miast, a z ônych ôkrōm Katowic 13 je na Ślōnsku. Sōm to [[Glywicy|Glywice]] (178,186), [[Zobrze|Zŏbrze]] (171,691), [[Bytům|Bytōm]] (164,447), [[Ślůnsko Ruda|Ślōnskŏ Ruda]] (137,030), [[Tychy]] (127,307), [[Chorzůw|Chorzōw]] (107,443), [[Myslowicy|Myslowice]] (74,601), [[Śymjanowicy|Siymianowice]] (66,587), [[Tarnowske Gůry|Tarnowske Gōry]] (61,756), [[Piekary]] (54,860), [[Śwjyntochlowicy|Świyntochłowice]] (49,363), [[Mikołůw|Mikołōw]] (41,078) i [[Knurůw|Knurōw]] (38,004). We szyrszym ujyńciu do aglomeracyje przinŏleżōm tyż [[Gůrne Łaźiska|Gōrne Łaziska]] (22,187), [[Uorzesze|Ôrzesze]] (21,221) i [[Pyskowicy|Pyskowice]] (18,450)<ref name="gus2020">{{Cytuj |autōr =  |tytuł = Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 30.06.2020) |data = 2020-10-15 |data dostympu = 2021-07-01 |ôpublikowany = Główny Urząd Statystyczny - Portal Statystyki Publicznej, stat.gov.pl |url = https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-ludnosci-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnym-stan-w-dniu-30-06-2020,6,28.html |jynzyk = pl}}</ref>.

[[Uostrawa|Ôstrawa]] miała 298,335 roku na dziyń 1 stycznia 2019 roku<ref>{{Cytuj |tytuł = Počet obyvatel přihlášených k pobytu na území Statutárního města Ostrava ke dni 01.01.2019 |data dostympu = 2021-07-01 |ôpublikowany = Statutární město Ostrava, ostrava.cz |url = https://www.ostrava.cz/cs/urad/hledam-informace/aktualni-informace/pocet-obyvatel-ve-spravnim-obvodu-statutarniho-mesta-ostravy/copy3_of_Obvody.pdf |jynzyk = cs}}</ref>. Wiynkszość aglomeracyje ôstrawskij je na Gōrnym Ślōnsku, w tym miasta [[Hawiyrzōw]] (71,698), [[Frydek-Mistek]]<ref group="pozōr">Prawŏ tajla Frydku-Mistku, to je dŏwne miasto Frydek, leży na historycznym Ślōnsku. Za to Mistek przinŏleży do [[Morawa|Morawy]].</ref> (54,805), [[Karwino|Karwinŏ]] (51,373), [[Uorłowo|Ôrłowŏ]] (29,122) i [[Bogumin]] (20,960)<ref name="mistopisy">{{Cytuj |tytuł = Místopisný průvodce po České Republice - přehledný seznam obcí České republiky |data dostympu = 2021-07-01 |ôpublikowany = www.mistopisy.cz |url = https://www.mistopisy.cz/ |jynzyk = cs}}</ref>.

Miyndzy aglomeracyjōm katowskōm a ôstrawskōm je [[Rybnicki Rejōn Wōnglowy]], co ônego strzōn stanowiōm miasta [[Rybńik|Rybnik]] (137,782), [[Jastrzymbje–Zdrůj|Jastrzymbie]] (88,425), [[Żory|Żŏry]] (62,670), [[Władźisłůw|Wodzisłōw]] (47,685), [[Czyrwjůnka-Leszczyny|Czyrwiōnka-Leszczyny]] (28,074), [[Rydůłtowy|Rydułtowy]] (21,525) i [[Pszůw|Pszōw]] (13,814)<ref name="gus2020" />. Te trzi aglomeracyje sōm cuzamyn nazywane [[Gōrnoślōnskŏ Metropolijŏ|Gōrnoślōnskōm Metropolijōm]]. [[Bjylsko-Bjoło|Biylsko-Biołŏ]] (170,303) i [[Ôpole]] (128,012), historyczne metropolije Gōrnego Ślōnska, tyż majōm powyżyj 100,000 miyszkańcōw<ref name="gus2020" />.

Miasta ze ôd 20 do 100 tysiyncy miyszkańcōw poza trzyma bazowymi aglomeracyjami<ref name="gus2020" /><ref name="mistopisy" />:
* [[Kandrzin-Koźle]] (60,383)
* Cieszyn (34,297 we [[Ćeszyn|polskij tajli]] a 23,488 we [[Czeski Ćeszyn|czeskij tajli]])
* [[Uopawa|Ôpawa]] (56,638)
* [[Racibōrz]] (54,529)
* [[Nysa]] (43,580)
* [[Czechowice-Dziydzice]] (35,910)
* [[Trzińec|Trziniec]] (34,707)
* [[Pszczyna]] (25,791)
* [[Lublyńec|Lublyniec]] (23,658)
* [[Prudnik]] (20,887)

== Historyjŏ ==
{{Uosobny artikel|Gyszichta Ślůnska}}
[[Plik:Upper Silesia coat of arms.png|thumb|upright|Historyczny wapyn Gōrnego Ślōnska podle H. Strohla (19. st.)]]
Piyrszymi znanymi państwami na Ślōnsku bōły [[Wjelge Morawy|Wielge Morawy]] i [[Czechy]]. We 10. stoleciu gospodzin Polski [[Mieszko I]] z dynastyje [[Piasty|Piastōw]] prziłōnczōł Ślōnsk do polskigo państwa. W czasie fragmyntacyje Polski Ślōnsk i ôstatek krŏju ôstały potajlowane miyndzy moc niyznŏleżnych ksiynstw reskyrowanych bez roztōmajtych ślōnskich princōw. W tym czasie miymiecke wpływy kulturowe i etniczne wzrosły we wyniku imigracyje z miymieckij tajli Świyntego Rzimskigo Cysŏrstwa. We 1178 roku tajle krakowskigo ksiynstwa naôbkoło Bytōmia, [[Uośwjyńćim|Ôświyncimia]], [[Chrzanůw|Chrzanowa]] i [[Śewjyrz|Siewiyrza]] ôstały przekŏzane ślōnskim Piastōm, chociŏż ônych ludność bōła zaôbycz byciŏ wiślanego, a niy ślōnskigo<ref name="czaplińskis21-22">R. Żerelik [we:] M. Czpliński (red.) Historia Śląska, Wrocław 2007, s. 21–22</ref>.

We 1241 roku, po najechaniu Małopolski, Mōngoły najechali Ojropã i Ślōnsk, co wywołało panikã i masowe zaucieczki. Po śmierci ônych khana (prziwōdcy) Ordy Mongoły uzdali niy naciskać dalij we głōmb Ojropy, nale wrōciyli na weschōd, coby wziōńć udzioł we ôbiorach nowego Wielgigo Khana.

W latach 1289-1292 czeski krōl Wacław II ôstoł zwierzchnikym niykerych gōrnoślōnskich ksiynstw. Polske mōnarchy zrzekli sie erbowych praw do Ślōnska dopiyro we 1335 roku<ref>R. Żerelik [we:] M. Czpliński (red.) Historia Śląska, Wrocław 2007, s. 81</ref>. We 1337 [[Luksymburski Jůn|Luksymburski Jōn]] przekŏzoł ślōnskim Piastom miasto [[Prudnik]] i ôkolice. Gōrny Ślōnsk (jako tajla [[Ślōnske ksiynstwa|ślōnskich ksiynstw]]) stoł sie tajlōm Czeskij Korōny we rōmach Świyntego Rzimskigo Cysŏrstwa i przeszoł z tōm korōnōm do habsburskij mōnarchije Austryje we 1526 roku.
[[Plik:Księstwo Opolskie za Jana II Dobrego a Prowincja Górny Śląsk.png|thumb|left|Ôpolske ksiynstwo za princa Jōna II Dobrego a Prowincyjŏ Gōrny Ślōnsk]]
We 15. stoleciu w granicach Ślōnska dokōnano pŏru zmian. Tajla ziym przekŏzanych ślōnskim Piastom we 1178 roku kupiyli polske krōle we drugij pōłowie 15. stoleciŏ<ref name="czaplińskis21-22" />. We 1742 roku wiynkszość Gōrnego Ślōnska ôstała zajyntŏ bez krōla Prus Fryderyka Wielgigo we wojaczce ô austryjŏckõ sukcesyjõ, a we 1815 roku powstoła Pruskŏ [[Prowincyjŏ Ślōnsk]]; we kōnsekwyncyji Gōrny Ślōnsk stoł sie tajlōm Miymieckigo Cysŏrstwa, powstōnego we 1871 roku.

Po I światowyj wojaczce ô Gōrny Ślōnsk walczyły Miymce i nowo niypodlygłŏ Polska. Liga Nŏrodōw zôrganizowała we 1921 [[Absztimōng na Gōrnym Ślōnsku|absztimōng w tyj sprawie]], we wyniku kerego 60% głosōw ôddano na Miymce a 40% na Polskã<ref>[http://www.gonschior.de/weimar/Preussen/Oberschlesien/Volksentscheide.html 3. September 1922, Volksabstimmung über die Abtrennung der Provinz Oberschlesien von Preußen und Bildung eines selbstständigen, dem Reich eingegliederten Landes Oberschlesien], gonschior.de</ref>. Po [[III ślōnske powstōnie|trzecim ślōnskim powstōniu]] (1921) nojbarzij wysuniyntŏ na weschōd tajla Gōrnego Ślōnska (cuzamyn z Katowicami) ôstała prziznanŏ Polsce, i stała sie ślōnskim wojewōdztwym. We ôbrymbie Miymiec utworzōnŏ bōła [[Prowincyjŏ Gōrny Ślōnsk]]. Wtynczŏs Austryjŏcki Ślōnsk, niywielgŏ tajla Gōrnego Ślōnska zachowanŏ bez Austryjõ po ślōnskich wojaczkach, ôstała z wiynksza prziznanŏ nowyj Czechosłowacyje (Czeski Ślōnsk i [[Zaolzie]]), chociŏż wiynkszość Cieszyna i teryn na weschōd ôd niego trefiyła do Polski.

Kōnferyncyjŏ we Poczdamie we 1945 roku ôkryślyła piskã Ôdry i Kłodzkij Nysy za granicã miyndzy Miymcami a Polskã, we ôczekowaniu na ôstatecznõ kōnferyncyjõ z Miymcami, co sie antlich nikej sie niy ôdbyła<ref>{{Cytuj |autōr = Piotr Stefan Wandycz |tytuł = The United States and Poland |data = 1980 |data dostympu = 2021-02-27 |isbn = 978-0-674-92685-1 |wydŏwca = Harvard University Press |url = https://books.google.de/books?id=_XaFaNshCrkC |jynzyk = en}}</ref><ref>{{Cytuj |autōr = Geoffrey K. Roberts, Patricia Hogwood |tytuł = The Politics Today Companion to West European Politics |data = 2013-07-19 |data dostympu = 2021-02-27 |isbn = 978-1-84779-032-3 |wydŏwca = Manchester University Press |url = https://books.google.pl/books?id=Q40tDwAAQBAJ&redir_esc=y |jynzyk = en}}</ref><ref>{{Cytuj |autōr = Phillip A. Bühler |tytuł = The Oder-Neisse Line: A Reappraisal Under International Law |data = 1990 |data dostympu = 2021-02-27 |isbn = 978-0-88033-174-6 |wydŏwca = East European Monographs |url = https://books.google.com/books?id=riBpAAAAMAAJ |jynzyk = en}}</ref>. Administracyjny tajlōng Gōrnego Ślōnska we Polsce zmiynioł sie pŏrã razy ôd 1945 roku. Ôd 1999 roku je potajlowany miyndzy wojewōdztwa [[Uopolske wojewůdztwo|ôpolske]] i [[Ślůnske wojewůdztwo|ślōnske]]. Czeski Ślōnsk je terŏźnie tajlōm Republiki Czeskij, tworzi [[morawsko-ślōnski krŏj]].

== Folklor ==

=== Literatura ===
{{Rozwiniyntŏ grafika
 | width = 170
 | align = right
 | image1 = Eichendorff.jpg
 | caption1 = [[Joseph von Eichendorff]]
 | image2 = Szczepan Twardoch 2012 (cropped).jpg
 | caption2 = [[Szczepan Twardoch]]
}}
[[Martin ze Ôpawy]] bōł strzedniowiecznym krōnikarzym, a ônego ''[[Chronicon Pontificum et Imperatorum]]'' stało sie nojbarzij wpływowym zdrzōdłym strzedniowiecznyj powiarki ô [[Papiyżyca Jana|papiyżycy Janie]]<ref>{{Cytuj |autōr = Craig M. Rustici |tytuł = The Afterlife of Pope Joan: Deploying the Popess Legend in Early Modern England |data = 2006-06 |data dostympu = 2021-07-25 |isbn = 978-0-472-11544-0 |wydŏwca = University of Michigan Press |s = 6–7 |jynzyk = en}}</ref>. Na przełōmie 13. a 14. stoleciŏ fest popularne bōły łacińske kŏzaniŏ ''Sermones de tempore et de sanctis''<ref>{{Cytuj |autōr = Johann Prüss |tytuł = Sermones de tempore et de sanctis |data = 1493 |data dostympu = 2021-07-25 |miyjsce = Strasbourg |ôpublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/sermones-de-tempore-et-de-sanctis,MTA1NzY2ODI1/5/#info:metadata |jynzyk = la}}</ref> ôd [[Peregrin ze Ôpola|Peregrina ze Ôpola]]<ref>{{Cytuj |autōr = Teresa Michałowska |tytuł = Średniowiecze |data = 1995 |isbn = 83-01-11452-5 |ôpis = seryjŏ: Wielka Historia Literatury Polskiej |miyjsce = Warszawa |wydŏwca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 206-207}}</ref>. We 1573 roku pisŏrz [[Ôlbrycht Strumiyński]] z Mysłowic wydoł dzieło „''O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów, także o przekopach, o ważeniu i prowadzeniu wody''”<ref>{{Cytuj |autōr = |tytuł = Olbrychta Strumieńskiego O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów: 1573, wyd. 1897 |data = |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/olbrychta-strumienskiego-o-sprawie-sypaniu-wymierzaniu-i-rybieniu-stawow-1573,MTg5ODUxODk/4/#info:metadata}}</ref>, co je uznŏwane za piyrszõ polskõ ksiōnżkã z dōmyny inżynieryje. Za nojwŏżniyjszego przedstŏwiciela ślōnskij [[Rynesans|rynesansowyj]] [[Historiografijŏ|historiografije]] uznŏwany je [[Nicolaus Henelius]] ze Prudnika, autōr dzieł ''Silesiographia'', ''Breslographia'' a ''Silesia Togata''<ref>{{Cytuj |autōr = Mirosława Koćwin |tytuł = Nicolaus Henelius - Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Emanuela Smołki w Opolu |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = wbp.opole.pl |url = https://wbp.opole.pl/wsrod-starodrukow/490-nicolaus-henelius |jynzyk = pl}}</ref>. We 1612 roku [[Walenty Roździeński]] z dzisiyjszych Katowic napisoł po staropolsku poymat ''[[Officina ferraria]]'', co ôpisowoł stan grub i werkōw na Ślōnsku we 17. stoleciu. Dzieło to je jednym z piyrszym we Ojropie podryncznikōw metalurgicznych (a piyrszym po polsku)<ref>{{Cytuj |autōr = Paul Bushkovitch |tytuł = Officina Ferraria: A Polish Poem of 1612 Describing the Noble Craft of Ironwork. By Walenty Roździeński. Translated by Stefan Pluszczewski. Edited by Waclaw Różański and Cyril Stanley Smith. Introduction by Jerzy Piaskowski. Cambridge, Mass. and London: The MIT Press and Society for the History of Technology, 1976. xviii, 123 pp. |cajtōng = Slavic Review |data = 1978/06 |data dostympu = 2021-07-25 |issn = 0037-6779 |wolumin = 37 |numer = 2 |s = 321–322 |doi = 10.2307/2497638 |url = https://www.cambridge.org/core/journals/slavic-review/article/officina-ferraria-a-polish-poem-of-1612-describing-the-noble-craft-of-ironwork-by-walenty-rozdzienski-translated-by-stefan-pluszczewski-edited-by-waclaw-rozanski-and-cyril-stanley-smith-introduction-by-jerzy-piaskowski-cambridge-mass-and-london-the-mit-press-and-society-for-the-history-of-technology-1976-xviii-123-pp/A0B624F348D3539BB8552D43AD72ABD7 |jynzyk = en}}</ref>. Czeske wanielicke śpiywki religijne wydoł we 1636 roku cieszyński teolog i kŏzatel [[Jiří Třanovský]] pod tytułym ''[[Cithara sanctorum]]''<ref>{{Cytuj |autōr = Rastislav Stanček, Marcin Gabryś, Matúš Chren, Rastislav Stanček |tytuł = Cesty Juraja Tranovského = Śladami Jerzego Trzanowskiego |data = 2018 |isbn = 9788097296186 |miyjsce = Dolný Kubín |wydŏwca = Cirkevný zbor Evanjelickej cirkvi augsburského vyznania na Slovensku |ôpublikowany = ewt.slaskie.pl |oclc = 1159978371 |url = https://ewt.slaskie.pl/media/files/cms/Biblioteka%20PL-SK/Razem%20w%C4%99drujemy%20ju%C5%BC%20500%20lat/Cesty%20Juraja%20Tranovskeho.pdf}}</ref>.

Literatura pisanŏ na Ślōnsku w dialekcie miymieckim abo gōrnoślōnsko-miymieckim miała rozrost na zaczōntku 19. i 20. stoleciŏ. Nojwŏżniyjszym gōrnoślōnskim przedstŏwicielym epoki [[Rōmantyzm|rōmantyzmu]] bōł [[Joseph von Eichendorff]]<ref>Cf. J. A. Cuddon: ''The Penguin Dictionary of Literary Terms and Literary Theory'', revised by C. E. Preston. London 1999, s. 770.</ref>, autōr rozprŏwki ''Z życiŏ nicpōnia'' (ôrginalny miymiecki tytuł: ''Aus dem Leben eines Taugenichts'') ze 1826 roku<ref>{{Cytuj |autōr = Joseph Freiherr von Eichendorff |tytuł = Aus dem Leben eines Taugenichts: Erzählung (1826) |data = 2011 |data dostympu = 2021-07-25 |isbn = 978-3-8424-0713-8 |wydŏwca = tredition |url = https://books.google.pl/books?id=nqXSbhDpR2EC |jynzyk = de}}</ref>. Pisoł ôn we miymieckij gŏdce.

Do historyje czeskij literatury wlazły ''Pieśni ślōnske'' (''Slezské písně'') ôd [[Petr Bezruč|Petra Bezruča]] (1909), przedstŏwiciela tm. Gyneracyje Burzicieli ze Ôpawy<ref>{{Cytuj |tytuł = Kdo všechno napsal Slezské písně? |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = Reflex.cz |url = https://www.reflex.cz//clanek/stary-reflex-reflex-cz-reflex-cz-ostatni-autori/13591/kdo-vsechno-napsal-slezske-pisne.html |jynzyk = cs}}</ref>. Pisŏrze 19. stoleciŏ [[Józef Lompa]] ze [[Růżano Gůra|Ôleszna]], [[Karol Miarka (starszy)|Karol Miarka]] z [[Pielgrzimowice (ślōnske wojewōdztwo)|Pielgrzimowic]] abo [[Konstanty Damrot]] i [[Juliusz Ligoń]] ze Lublyńca pisali po polsku. Ze [[Trzińec|Trzińca]] bōł [[Jan Kubisz]], autōr śpiywki ''[[Płyniesz Olzo po dolinie]]'', co je hymnym Cieszyńskigo Ślōnska<ref>{{Cytuj |tytuł = Płyniesz Olzo |ôpublikowany = zaolzie.org |url = http://zaolzie.org/zaolziearchiwum/poezja/PlynieszOlzo/PlynieszOlzo.pdf |jynzyk = pl}}</ref>.

Do gōrnoślōnskich pisŏrzy 20. stoleciŏ, kerzi tworzili we miymieckij gŏdce, nŏleżōm: [[Horst Bienek]], [[August Scholtis]], [[Max Herrmann-Neisse]], [[Ota Filip]], [[Harry Thürk]]. Po czesku pisali: [[Oldřich Šuleř]], [[Zdeněk Jirotka]], [[Vladislav Vančura]], po polsku m.in. [[Gustaw Morcinek]] i [[Wilhelm Szewczyk]].

Ôd 1989 roku (abszlus ôkresu kōmunistycznego w Polsce) corŏz barzij popularne stŏwało sie pisanie we ślōnskij gŏdce. Do jednych z piyrszych autorōw, co pisali ino abo z wiynksza po ślōnsku zaliczajōm sie na bajszpil: [[Marek Szołtysek]], [[Anna Myszyńska]]. Do nojwŏżniyjszych ślōnskich pisŏrzy modyj gyneracyje nŏleży [[Szczepan Twardoch]], autōr tm. „Gōrnoślōnskij epopeje” ''[[Drach (rōman)|Drach]]'' (2014)<ref>{{Cytuj |tytuł = Szczepan Twardoch, "Drach" |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = Culture.pl |url = https://culture.pl/pl/dzielo/szczepan-twardoch-drach |jynzyk = pl}}</ref> a rōmanu ''[[Morfina (rōman)|Morfina]]'' (2012)<ref>{{Cytuj |tytuł = Szczepan Twardoch, "Morfina" |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = Culture.pl |url = https://culture.pl/pl/dzielo/szczepan-twardoch-morfina |jynzyk = pl}}</ref>, a tyż bp. [[Mirosław Syniawa]], [[Karol Gwóźdź]]. Wŏżnōm persōnōm je tyż [[Grzegorz Kulik]], twōrca ślōnskich przekładōw literatury światowyj (''[[Godniŏ pieśń]]'', ''[[Mały Princ]]'', ''[[Przigody ôd Alicyje we Kraju Dziwōw]]'')<ref>{{Cytuj |autōr = Aleksander Lubina |tytuł = Kamraty a kamratki: Grzegorz Kulik |data = 2021-02-23 |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = wachtyrz.eu |url = https://wachtyrz.eu/kamraty-a-kamratki-grzegorz-kulik/ |jynzyk = pl}}</ref>.

=== Ôblyczynia ===
{{Uosobny artikel|Ôblyczynia ludowe Gōrnego Ślōnska}}
[[Plik:01898 Trachten - Iglauerinnen, Hannake und Jazek (Jazke) aus Jablunkau.jpg|thumb|upright|Ôblyczynie z [[Jabłōnkōw|Jabłōnkowa]]]]
Ślōnske ôblyczynia babske rōżniōm sie znŏleżnie ôd regiōnu, a nawet ôd miast i wsi, z kerych sōm. Knify ôblykaniŏ wzajymnie przenikały sie społym z przemieszczaniym ludności we 19. i 20. stoleciu. Miyszkanki Ślōnska zaczły tyż przipasowować swoje ôblyczynia do miastowyj mody, co tyż zmiyniyło ônych wyglōnd. Gyneralnie Ślōnzŏczka mogła ôblyc sie na trzi knify:
* kiecka, zopaska, kabotek i wierzchyń
* kiecka, zopaska i jakla
* kiecka, zopaska, kabotek i merynka

Byklajdōng mynski skłŏdŏ sie ze szaketu, westy, biołyj hymdy, jedwobki abo szlajfki, galot abo bizokōw a tyż strzewikōw. Na gowie Ślōnzŏk nosiōł hut. Ôblyczynie chopa terŏźnie nazywŏ sie ancugym.

Ôblyczynia ludowe Gōrnego Ślōnska<ref name="bar">Barbara Bazielich: ''Tradycyjne stroje dolnośląskie'' Wrocłow: Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993. ISBN 83-229-0853-9.</ref>:
* [[Ćeszyńske uobleczyńy|ôblyczynie cieszyńske]]
* [[Pszczyńske ôblyczynie|ôblyczynie pszczyńske]]
* ôblyczynie raciborske
* [[Rozbarske ôblyczynie|ôblyczynie rozbarske (gōrzańske)]]
* ôblyczynie [[Jacki jabłůnkowske|Jackōw jabłōnkowskich]]
* ôblyczynie [[gůrale ślůnscy|Gōrali ślōnskich]]
* ôblyczynie Lachōw ślōnskich

=== Kuchnia ===
{{Uosobny artikel|Kuchńa ślůnsko}}
[[Plik:Kluski slaskie (Poznan).jpg|thumb|Gōmiklyjzy]]
Gōrnoślōnskŏ kuchnia nŏleży do strzodkowoojropejskich kuchniōw. Ônej jŏdła cechujōm sie wysokōm kalorycznościōm<ref>{{Cytuj |tytuł = Najbardziej kaloryczne dania Śląskie |data = 2017-10-24 |data dostympu = 2021-07-27 |ôpublikowany = Dietetyk Katowice |url = https://www.dietetyk.katowice.pl/najbardziej-kaloryczne-dania-slaskie/ |jynzyk = pl}}</ref>. Jy sie sam jŏdła ôbiylie jak bp. kasze i piyczywa jak tyż jŏdła mōnczne jak bp. kluski, pierogi, zupy, gynste zōuzy. Miynszały sie sam kuchnie polskŏ, czeskŏ (bp. [[ôblŏty]]) a miymieckŏ. Jedzōne sōm sam jŏdła ajnfachowo gōrnoślōnske, jak i jŏdła wystympujōnce tyż we [[Małopolsko|Małopolsce]] i [[Wjelgopolsko|Wielgopolsce]]<ref>{{Cytuj |autōr = Harald Saul |tytuł = Familienrezepte aus Schlesien. Geschichten und Rezepte aus alter Zeit |data = 2003 |isbn = 3-89798-088-6 |miyjsce = Leipzig}}</ref> (bp. [[ajsbajn]], [[Makůwki|makōwki]]). We drugij pōłowie 20. stoleciŏ na Gōrnym Ślōnsku hyrskość dostały jŏdła z polskij kuchnie krysowyj (bp. [[placki kartŏflanne]], pierogi z syrym, [[bŏrszcz czyrwōny]], [[bigos]]). Miynsne jŏdła sōm zaôbycz ajnrychtowane z wieprzowiny, drobiu. Popularne bōło miynso mycŏkōw, z kerych bōły robiōne [[karminadle]]<ref>{{cytuj ksiōnżkã|miano=Elżbieta |nazwisko=Łabońska |tytuł=Śląska kucharka doskonała |wydŏwca=Fundacja dla Śląskiego Instytutu Naukowego Fundacja dla Uniwersytetu Śląskiego |miyjsce= Katowice 1990 |rozdzioł=recept „Karminadle z królika”}}</ref>.

Ofyn trefianym zjawiskym je przipisowanie Ślōnzŏkōm za jŏdło regiōnalne [[Rolada|rolady]] społym ze [[Ślůnske klůski|gōmiklyjzami]] a [[Modro kapusta|modrōm kapustōm]]<ref>{{cytuj strōnã |url=http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Produkty-regionalne-i-tradycyjne/Lista-produktow-tradycyjnych/woj.-opolskie/Kluski-slaskie-tzw.-biole-kluski |tytuł=Kluski śląskie (tzw. biołe kluski) |praca= Lista produktów tradycyjnych (woj. opolskie)|ôpublikowany=[[Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi]]}}</ref><ref>{{cytuj strōnã |url=http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Produkty-regionalne-i-tradycyjne/Lista-produktow-tradycyjnych/woj.-slaskie/Kluski-biale-slaskie |tytuł=Kluski białe śląskie |praca= Lista produktów tradycyjnych (woj. śląskie)|ôpublikowany=[[Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi]]}}</ref>. Popularnymi ślōnskimi zupami sōm: [[Wodźůnka|wodziōnka]]<ref>{{cytuj strōnã |url=https://www.gov.pl/rolnictwo/wodzionka-wodzianka |tytuł=Wodzionka / wodzianka |praca= Lista produktów tradycyjnych (woj. śląskie)|ôpublikowany=[[Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi]]}}</ref>, [[ślōnski żurek]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Żurek śląski, czyli tradycyjna, sycąca zupa na obiad |data dostympu = 2021-07-27 |ôpublikowany = gazetapl |url = https://haps.pl/Haps/7,167251,25355208,zurek-slaski-czyli-tradycyjna-sycaca-zupa-na-obiad.html |jynzyk = pl}}</ref>, [[moczka]]<ref>{{Cytuj |autōr = Grażyna Kuźnik |tytuł = Tradycyjne potrawy wigilijne na Śląsku. Nie 12 a 6 dań wigilijnych |data dostympu = 2021-07-27 |ôpublikowany = Dziennikzachodni.pl |url = https://dziennikzachodni.pl/tradycyjne-potrawy-wigilijne-na-slasku-nie-12-a-6-dan-wigilijnych-swiateczne-przepisy/ar/3692270 |jynzyk = pl}}</ref>.

=== Tradycyje ===
[[Plik:Procesja konna 1.jpg|thumb|[[Wielkanocnŏ kawalkada]] we Glywicach]]
Jedyn dziedziński zwyk karnawałowy na Gōrnym Ślōnsku zimōm je mianowany [[Wodzynie Bera|Wodzyniym Bera]]. Zimã symbolizuje ôsoba przeblyczōnŏ za bera. Zastawiŏ jōm ôsoba przeblyczōnõ za policyjōna. Ber idzie za inkszymi przeblyczōnymi ludźmi i je wydalany z dziedzinki, a wczaśnij przechodzi sie po dōmach. Gŏdŏ sie tyż, iże ber reprezyntuje zło, kere ôstało wykludzōne z tego placu. Tradycyjnie ônego ôblyczynie je szyte ze słōmy<ref name="mzotradycyje">{{Cytuj |tytuł = Zwyczaje ludowe {{!}} Muzeum Wsi Opolskiej |data = 2012-12-16 |data dostympu = 2021-07-28 |ôpublikowany = web.archive.org |url = http://web.archive.org/web/20121216202420/http://www.muzeumwsiopolskiej.pl/node/281}}</ref>. [[Babski Comber]] tyż je ôbchodzōny w tym czasie. Je to bakusowy festiwal zarezerwowany dlŏ bab, nale wstymp majōm tyż chopy przeblyczyni za baby. Zwyk babskigo combru popularny je nojbarzij we ślōnskich strzodowiskach grubiŏrzy<ref>{{Cytuj |autōr =  |tytuł = Babski comber |data = 2019-02-10 |data dostympu = 2021-07-28 |ôpublikowany = Bonclok.pl - strona internetowa ze śląskim smakiem |url = http://bonclok.pl/ |jynzyk = pl}}</ref>.

Na [[Wjelkanoc|Wielkanoc]] sōm roztōmajte zwyki. Zwykym na [[Pyńdziałek Wielkanocny]] wszeôbecnym na Ślōnsku bōło tm. „[[Wielkanocne Chostanie]]” (''Schmackostern''). Kej na Dolnym Ślōnsku dziouszki bōły bite karwaczym ôzdobiōnym szlajfkami, na Gōrnym Ślōnsku bōły zaôbycz ôblywane wodōm<ref>{{Cytuj |autōr = Franz Schroller |tytuł = Schlesien. Eine Schilderung des Schlesierlandes von Dr. Franz Schroller. Dritter Band. Mit 10 Stahlstichen und 46 Holzschnitten von Theodor Blätterbauer |data = 1889 |data dostympu = 2021-07-28 |wydŏwca = Flemming, Carl |s = 249 |url = https://sbc.org.pl/dlibra/publication/edition/601?id=601&from=&dirids=1 |jynzyk = de}}</ref>. Inkszym wielkanocnym zwykym je [[wielkanocnŏ kawalkada]] (jazda konnŏ), kerŏ w niykerych placach ôdbywŏ sie do dzisioj<ref>{{Cytuj |autōr = Grzegorz Micuła |tytuł = Kawalkada wielkanocna |data = 2019-04-21 |data dostympu = 2021-07-28 |ôpublikowany = readandfly.pl |url = https://readandfly.pl/kawalkada-wielkanocna/ |jynzyk = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Ostropa: Tradycyjna kawalkada wielkanocna |data = 2010-04-06 |data dostympu = 2021-07-28 |ôpublikowany = gliwice.wyborcza.pl |url = https://gliwice.wyborcza.pl/gliwice/7,95519,7736187,ostropa-tradycyjna-kawalkada-wielkanocna.html?disableRedirects=true}}</ref><ref>{{Cytuj |autōr = Szymon Zmarlicki |tytuł = Osterreiten, rajtowanie, kawalkada... Jak wyglądały wielkanocne... |data = 2020-04-13 |data dostympu = 2021-07-28 |ôpublikowany = gliwice.gosc.pl |url = https://gliwice.gosc.pl/doc/6259567.Osterreiten-rajtowanie-kawalkada-Jak-wygladaly-wielkanocne |jynzyk = pl}}</ref>.

Corŏz wiyncyj placōw i społeczności na Ślōnsku fajruje [[Oktoberfest]], na muster [[Bajery|Bajerōw]]<ref>{{Cytuj |autōr = Krzysztof Ogiolda |tytuł = Oktoberfest, czyli bawarskie święto na Śląsku |data = 2017-10-08 |data dostympu = 2021-07-28 |ôpublikowany = Nowa Trybuna Opolska |url = https://nto.pl/oktoberfest-czyli-bawarskie-swieto-na-slasku-zdjecia/ar/12558740 |jynzyk = pl}}</ref>.

Do nojwŏżniyjszych familijnych festōw Gōrnoślōnzŏkōw nŏleżōm: [[krzest]], [[piyrszŏ kōmunijŏ]] i [[gyburstag]], w tym nojwŏżniyjszy je piyrszy i piyńćdziesiōnty gyburstag, mianowany [[Abrahama|Abrahamym]]<ref>{{Cytuj |autōr =  |tytuł = Gyburstag, czyli świętowanie urodzin na Śląsku |data = 2018-11-10 |data dostympu = 2021-07-28 |ôpublikowany = Bonclok.pl |url = https://bonclok.pl/slaskie-tradycje/obrzedy-zwyczaje-i-wierzenia/226-gyburstag-czyli-slaskie-swietowanie-urodzin.html |jynzyk = pl}}</ref>. Ślōnzŏki niy ôbchodzōm imienin<ref>{{Cytuj |rozdzioł = Tambor Jolanta: O śląskich obyczajach, śląskich potrawach i niektórych śląskich słowach |tytuł = 1999 (31-32) – Postscriptum Polonistyczne |data dostympu = 2021-07-28 |url = https://www.postscriptum.us.edu.pl/pl/domowa/numery-archiwalne/1999-31-32/ |jynzyk = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Zwyczaje Śląska i Małopolski |data = 2009-02-02 |data dostympu = 2021-07-28 |ôpublikowany = web.archive.org |url = http://web.archive.org/web/20090202103406/http://www.wojewodztwoslaskie.eu/index2.php?id=zwyczaje_slask_malopolska}}</ref>.

Już ôd 4 grudnia Ślōnzŏki ôbchodzōm [[Barbora|świynto Barbory]]. Barbora patrōnuje wszyjskim, co mogōm przi robocie narŏz stracić życie: hajerōm, kopaczōm tunelōw, płatnyrzōm, rusznikŏrzōm i wszyjskim, co robiōm ze materyjami wybuchowymi, nale na Ślōnsku Barborã tradycyjnie celebrujōm grubiŏrze<ref>{{Cytuj |tytuł = Świyntŏ Barbora na świecie |data = 2018-12-04 |data dostympu = 2021-07-28 |ôpublikowany = wachtyrz.eu |url = https://wachtyrz.eu/swiynto-barbora-na-swiecie/ |jynzyk = szl}}</ref>.

=== Mydia ===
Piyrszōm prywatnōm telewizyjōm na Gōrnym Ślōnsku bōła [[PTV Rondo]], kerŏ nadŏwała swoje programy ze Katowic na anfangu lŏt 90<ref>{{Cytuj |tytuł = Rozprężona dziewica - czyli historia telewizji RONDO |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = Wieczór Śląski |url = http://www.wieczorslaski.pl/rozprezona-dziewica-czyli-historia-telewizji-rondo-3/ |jynzyk = pl}}</ref>. Niyskorzij bōła przejyntŏ ôd [[Telewizja Wisła|TV Wisła]], z keryj powstoł ôgōlnopolski [[TVN]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Witamy na stronie TVN! |data = 1998-12-05 |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = web.archive.org |url = http://web.archive.org/web/19981205165338/http://www.tvn.com.pl/ctj.htm}}</ref>. Terŏźnie na terynie Gōrnego Ślōnska polskŏ publicznŏ telewizyjŏ [[Telewizja Polska|Telewizja Polska S.A.]] nadŏwŏ kanały regiōnalne [[TVP3 Opole]]<ref>{{Cytuj |autōr =  |tytuł = Telewizja Polska S.A - Opole |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = opole.tvp.pl |url = https://opole.tvp.pl/434300/opole |jynzyk = pl}}</ref> i [[TVP3 Katowice]]<ref>{{Cytuj |autōr =  |tytuł = Telewizja Polska S.A - Katowice |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = katowice.tvp.pl |url = https://katowice.tvp.pl/434377/katowice |jynzyk = pl}}</ref>. Krōm tego je prywatnŏ telewizyjŏ [[TVS]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Telewizja TVS |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = TVS.pl |url = https://tvs.pl/ |jynzyk = pl}}</ref>, skerowanŏ do ôglōndŏczy we ślōnskim wojewōdztwie. Inkszym kanałym je [[TVT]]<ref>{{Cytuj |tytuł = TVT - Myślimy po śląsku. Działamy na Śląsku. |data dostympu = 2021-07-25 |url = http://telewizjatvt.pl/ |jynzyk = pl}}</ref>.

Regiōnalne radiostacyje to [[Polskie Radio Opole]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Radio Opole |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = radio.opole.pl |url = https://radio.opole.pl/}}</ref> i [[Polskie Radio Katowice]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Polskie Radio Katowice SA - strona główna |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = www.radio.katowice.pl |url = https://www.radio.katowice.pl/}}</ref> państwowyj rozgłośni radyjowyj. Prywatnym radyjym je [[Radio Piekary]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Strona główna |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = Radio Piekary |url = https://radiopiekary.pl/ |jynzyk = pl}}</ref>. [[Radio Mittendrin]] to je miymiecko-polske internetowe radyjŏ dlŏ myńszości miymieckij<ref>{{Cytuj |tytuł = Mittendrin - Polsko-Niemiecka Redakcja |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = mittendrin.pl |url = https://mittendrin.pl/}}</ref>. Inkszymi radyjami na Gōrnym Ślōnsku sōm m.in. Slonsky Radio<ref>{{Cytuj |tytuł = Slonsky Radio – Kochomy Ślonsk i ślonsko muzyka i njy ino… |data dostympu = 2021-07-25 |url = https://slonskyradio.eu/ |jynzyk = pl}}</ref>, [[Radio Silesia]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Radio Silesia 96.2 FM |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = silesia.fm |url = http://silesia.fm/}}</ref>, [[Radio Fest]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Strona główna |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = www.radiofest.pl |url = https://www.radiofest.pl/}}</ref>.

Ruch Autōnōmije Ślōnska wydŏwŏ ślōnski cajtōng [[Ślōnskŏ Szwalbka]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Jaskółka Śląska |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = jaskolkaslaska.eu |url = https://www.jaskolkaslaska.eu/ |jynzyk = pl}}</ref>. Ôd 1945  roku wydŏwany je cajtōng [[Dziennik Zachodni]]<ref>{{Cytuj |autōr =  |tytuł = 65 lat Dziennika Zachodniego |data = 2010-02-06 |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = Dziennik Zachodni |url = https://dziennikzachodni.pl/65-lat-dziennika-zachodniego/ar/218480 |jynzyk = pl}}</ref>. Je tyż sporo ślōnskich zerwisōw informacyjnych, na bajszpil: [[Wachtyrz.eu]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Wachtyrz.eu |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = wachtyrz.eu |url = https://wachtyrz.eu/}}</ref>, [[Silesion.pl]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Silesion Informacje |data dostympu = 2021-07-25 |ôpublikowany = Silesion.PL |url = https://silesion.pl/ |jynzyk = pl}}</ref>.

=== Tańce ===
[[Plik:Zespół Pieśni i Tańca "Śląsk" im. Stanisława Hadyny.jpg|thumb|[[Zespōł Pieśni i Tańca „Śląsk”]]]]
Roztōmajtość ślōnskich melodyji cechuje kōntrast tajli tańcowanyj poleku a gibko. Je to wyrōżniajōncŏ cecha ślōnskich tańcōw, kerŏ wytwŏrzŏ srogõ skalã napiynć dynamicznych. Tajla swobodnŏ wykōnowanŏ we umiarkowanym tympie mŏ czynsto charakter chodzōnego. Za to drugŏ tajla wykōnowanŏ w gibkim tympie, biegiym abo szusami, przi klaskaniu a przitupywaniu, zmiyniŏ sie w żywy, szpaśny taniec<ref name="tańce">{{Cytuj |autōr = Daniel Dziurka, Dawid Tomczyk |tytuł = Stowarzyszenie Miłośników Zespołu Pieśni i Tańca "Mały Śląsk" |data =  |data dostympu = 2021-07-28 |ôpublikowany = www.malyslask.art.pl |url = http://www.malyslask.art.pl/repertuar-23 |jynzyk = pl}}</ref>.

Nojbarzij charakterystycznym a nojzŏcniyjszym ślōnskim tańcym je [[trojak]], kery we powojynnym ôkresie rozszyrzōł sie na cołkõ Polskã. Trojak je tańcym trōjkowym, a cechuje go dwutajlowŏ (piyrszŏ mŏ metrōm 3/4, drugŏ 2/4) a dobōr tancyrzy skłŏdŏ sie ino z jednego karlusa i dwōch dziouszek<ref name="tańce" />.

Popularne postrzōd Ślōnzŏkōw bōły tyż tańce chodzōne, tyroliny, walczyki – tańcowane do popularnych melodyji. Inkszõ grupã tańcōw stanowiōm tańce zabawowe, spostrzōd kerych idzie wymiynić: [[druciŏrz]], [[kokotek]], [[gōnsior]], [[zwodzōny]], [[diobōłek]], [[mietlŏrz]], [[ôwczarek]], [[zajōnczek]], [[gołōmbek]], [[rachtōr-siedmiokroczek]], [[bogosławiōny]], [[kijŏk]], [[myszka]], [[ceglŏrz]], [[grozik]] a inksze<ref name="tańce" />.

Na Gōrnym Ślōnsku wystympowały tyż tańce ôbrzyndowe, na bajszpil zwiastujōnce nadejście jŏra. Nojbarzij popularne bōły tańcowane z [[Gaik (świynto)|gaikym]] abo z kukłami (marzanna, marzaniok), kiere bōły wciepowane do wody na symbol ôdejściŏ zimy<ref name="tańce" />.

Nojwŏżniyjszym reprezyntantym i popularyzatorym ślōnskich tańcōw je [[Zespōł Pieśni i Tańca „Śląsk”]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Tańce ludowe ze Śląska |data dostympu = 2021-07-28 |url = http://www.taniecludowy.pl/slaskie-tance-ludowe/ |jynzyk = pl}}</ref>.

== Religijŏ ==
[[Plik:Góra Świętej Anny 006.jpg|thumb|upright|[[Sanktuarium świyntyj Anny na Anabergu]]]]
Na Gōrnym Ślōnsku bazowymi ôstrzodkami religijnego kultu katolikōw sōm [[bazylika Nojświyntszyj Marii Panny i świyntego Bartłomieja w Piekarach]] jak tyż [[Sanktuarium świyntyj Anny na Anabergu]]. Wŏżnym placym we tyj tajli Ślōnska je tyż [[bazylika Narodzyniŏ Nojświyntszyj Maryi Panny we Pszowie]].

Piyrsze protestancke tryndy dotrzały do regiōnu po wystōmpiyniu [[Martin Luter|Martina Lutra]] we 1517 roku. Liczbã wiernych kościoła Ewangelicko-Augsburskigo na samym Cieszyńskim Ślōnsku szacuje sie na bez 40 tys<ref>{{Cytuj |autōr =  |tytuł = Abp Alfons Nossol i Jerzy Pilch odebrali Śląskie Szmaragdy |data = 2010-04-23 |data dostympu = 2021-02-28 |ôpublikowany = ksiazki.wp.pl |url = https://ksiazki.wp.pl/abp-alfons-nossol-i-jerzy-pilch-odebrali-slaskie-szmaragdy-6146234431579777a |jynzyk = pl}}</ref>. Na Czeskim Ślōnsku dzioła [[Ślōnski Kościōł Ewangelicki Augsburskigo Zawiyrzyniŏ]], do kerego we 2009 roku przinŏleżało kol. 15,6 tys. wiernych<ref>[https://web.archive.org/web/20160610174703/http://test2.lutheranworld.org/LWF_Documents/EN/LWF-Statistics-2009.pdf The Lutheran World Federation 2009 Membership Figures 01/2010]</ref>.

== Ludność ==
{{Main|Ślōnzŏki|Ślōnsko nacyjŏ}}
[[Plik:Ôdsetek Ślōnzŏkōw we krysach ślōnskigo a ôpolskigo wojywōdztwa (2011).png|thumb|Ôdsetek Ślōnzŏkōw we krysach ślōnskigo a ôpolskigo wojewōdztwa]]
Istniynie ôsobnyj [[Ślōnsko nacyjŏ|ślōnskij nacyje]] je spōrne. W Polsce ôficjalnie niy uznŏwŏ sie ślōnskij nacyje, tak samo w Czechach. Podle polskigo Nŏrodnego Wykazu ze 2002 roku przinŏleżność do ślōnskij nŏrodności zadeklarowało 173,148 ôsōb, za to we wykazie na terynie Czech we 2001 roku ślōnskõ nŏrodność zadeklarowało 10,878 ôsōb. Wykŏz ze roku 2011 pokŏzoł, iże do ślōnskij nŏrodności prziznŏwŏ sie 809 tys. ludzi. Z tego 362 tys. czuje sie ino Ślōnzŏkami, za to ôstatek Ślōnzŏkami i Polŏkami abo Ślōnzŏkami i Miymcami. We 2012 roku we Katowicach zespōł wyuczōnych pod kerownictwym prof. [[Adam Bartoszek|Adama Bartoszka]] ze Instytutu Socjologije Ślōnskigo Uniwerzytetu przekludziōł podszukowanie ôbywatelske, w kerym miyndzy inkszymi spytano powtōrnie ô przinŏleżność nŏrodnõ. We ôdpowiedzi na to pytanie 49,1% spytanych ôsōb skŏzała ślōnskõ nŏrodność (28,7% spytanych ôsōb skŏzała wrŏz ślōnskõ i polskõ nŏrodność, za to 20% ślōnskõ za jedynõ).

Przi analizowaniu sytuacyji socjologicznych panujōncyj na zaczōntku 20. stoleciŏ podkryślŏ sie, iże Ślōnzŏki ze Ôpolskigo Ślōnska niy posiadali rozwiniyntyj nŏrodnyj świadōmości a przekōnaniŏ ô uczestnictwie we nŏrodnyj spōlnocie. Elymyntym jednoczōncym tã zbiorowość bōła wiynź regiōnalnŏ. Poza niylicznōm grupōm prawie manifestujōncōm swojã polskość, autochtōniczne Ślōnzŏki ze Ôpolskigo Ślōnska piastowali swoje polske elymynta kulturowe niy za wyrŏz łōnczności ze polskōm nacyjōm, atoli za elymynt miyjscowego folkloru a kultury, dziynki keryj mogli ôdrōżnić sie ôd Miymcōw<ref>{{Cytuj |autōr = Danuta Berlińska |tytuł = Ślązacy jako wspólnota regionalna w świetle badań socjologicznych na Śląsku Opolskim |cajtōng = Przegląd Zachodni |data = 1990 |issn = 0033-2437 |s = 58 |jynzyk = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autōr = Stanisław Ossowski |rozdzioł = Zagadnienie więzi regionalnej i narodowej na Śląsku Opolskim |tytuł = O ojczyźnie i narodzie |data = 1984 |miyjsce = Warszawa |wydŏwca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe |s = 102 |jynzyk = pl}}</ref>.

=== Mŏwa ===
{{Uosobny artikel|Ślōnskŏ gŏdka}}
[[Plik:Zasiyng ślōnskij gŏdki.svg|thumb|upright|left|Zasiyng ślōnskij gŏdki podle [[Stanisław Urbańczyk|Stanisława Urbańczyka]]]]
Jednym z elymyntōw kulturowyj tożsamości Ślōnzŏkōw sōm używane bez nich dialekty, kere ôd stoleci pōmŏgały poznŏwać swojich a cudzych. Zmŏcniajōm ône spōjność grupy, a ônych wyzbycie sie rōwnoznaczne je z pociepniyńciym spōlnoty. A dyć trza swrōcić uwagõ, iże autochtōni z ludnościōm napływowōm używajōm literackij gŏdki, a dialektami posugujōm sie we familiji i ôbrymbie włŏsnyj zbiorowości. Podle klasyfikacyje [[Alfred Zaręba|Alfreda Zaręby]] na terynie Gōrnego Ślōnska wystympujōm dialekty/gwary: [[Ćeszyński djalekt|cieszyński]], [[Glywicki djalekt|glywicki]], [[Jabłůnkowski djalekt|jabłōnkowski]], [[Kluczborski djalekt|kluczborski]], [[Ńymodliński djalekt|niymodliński]], [[Průdńicki djalekt|prudnicki]], [[Uopolski djalekt|ôpolski]].

Spōrny je sztatus ślōnskij mŏwy. We gŏdkoznawczych publikacyjach ślōnszczyzna je uznŏwanŏ za dialekt polskij gŏdki. We polskim Nŏrodnym Wykazie we 2002 roku używanie ślōnskigo we dōmowych kōntaktach zadeklarowało 56,6 tys. ôsōb<ref>{{cytuj strōnã|url=http://old.stat.gov.pl/gus/5840_4520_PLK_HTML.htm |tytuł=Ludność według języka używanego w domu oraz województw w 2002 r. |data=2008-07-15 |praca=Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 |ôpublikowany=Główny Urząd Statystyczny |data dostympu=2011-04-21}}</ref>. We wykazie ze 2011 roku było już 529 tys. takich deklaracyji<ref>{{cytuj strōnã |url=http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/LUD_ludnosc_stan_str_dem_spo_NSP2011.pdf |tytuł=Ludność według języka używanego w domu, płci oraz charakteru miejsca zamieszkania w 2011 roku |praca=Ludność. Stan i struktura społeczno-demograficzna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. |ôpublikowany=Główny Urząd Statystyczny |data dostympu=2013-04-14}}</ref>.

Czeskōm gŏdkōm i laszkimi dialektami ludność ôsprŏwiŏ przede wszyjskim na Czeskim Ślōnsku, polskōm i ślōnskōm gŏdkōm zaôbycz we polskij tajli Gōrnego Ślōnska, a tyż miymieckōm gŏdkōm.

== Baukōnszt ==
{{Uosobny artikel|Ślůnski baukůnszt}}
[[Plik:7Kat Boch.JPG|thumb|[[Pałac we Mosznej]]]]
Piyrszy murowany budōnek na Gōrnym Ślōnsku to kościōł świyntego Mikołaja we Cieszynie ze pōłowy 11. stolecia. Wczaśnij jednak powstŏwały na Ślōnsku ôbrōnne grody z spotrzebowaniym kamiynnych elymyntōw. Ôd czasōw renesansu Gōrny Ślōnsk cechowoł zebrany religijny baukōnszt, zachowany do dzisiej zaôbycz we kształcie i stylistyce drzywniannych kościołōw<ref name="bożek2002">{{Cytuj |autōr = Gabriela Bożek; Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach. |tytuł = Architektura modernistyczna Katowic i innych miast polskiego i czeskiego Śląska |data = 2002 |isbn = 83-85871-31-4 |miyjsce = Katowice |wydŏwca = Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach |oclc = 52634671}}</ref>. Nojstarszymi zachowanymi do naszych czasōw ze drzywniannych kościołōw na Gōrnym Ślōnsku sōm strzedniowieczne kościoły [[Kościōł Wszyjskich Świyntych we Łaziskach|Wszyjskich Świyntych we Łaziskach]] i [[Kościōł Wszyjskich Świyntych w Siyrotach|Siyrotach]], za to nojstarszõ ôbrōnnõ wieżōm na Gōrnym Ślōnsku je [[Wieża Woka]] we Prudniku<ref group="pozōr">Je to tyż nojstarszŏ ôbrōnnŏ wieża na terynie terŏźnyj Polski.</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Wieża Woka - Prudnik - Informator turystyczny, noclegi - www.sudety.info.pl |data = 2019-09-08 |data dostympu = 2021-02-28 |ôpublikowany = web.archive.org |url = http://web.archive.org/web/20190908170500/http://www.sudety.info.pl/atrakcje,44.html}}</ref>.

== Pozōr ==
<references group="pozōr"/>

{{Przipisy}}

== Linki zewnyntrzne ==
{{Commons|Category:Upper Silesia}}
* ''[https://www.britannica.com/place/Upper-Silesia Upper Silesia – historical region, Europe]'', ''Encyclopædia Britannica'' {{lang|en}} [dostymp 28 lutego 2021]
* ''[http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/929 Szląsk]'', ''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego'' t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 929, dir.icm.edu.pl {{lang|pl}} [dostymp 28 lutego 2021]
* [https://www.sbc.org.pl/ Śląska Biblioteka Cyfrowa (''Ślōnskŏ Digitalnŏ Bibliŏtyka'')], sbc.org.pl {{lang|pl}} [dostymp 28 lutego 2021]
* [http://www.vogel-soya.de/bilder/index.html Stare brifkarty ze ślōnskich miast], vogel-soya.de {{lang|de}} [dostymp 28 lutego 2021]

{{Ślōnsk tymaty i zŏgŏdniyniŏ}}

[[Kategoryjo:Gůrny Ślůnsk| ]]