Grynlandyjŏ

Ze Wikipedia
(Pōnkniyntŏ ze Grynlandyjo)
Kalaallit Nunaat
Grynlandyjŏ
Fana Grynlandyje
Wapyn {{{dopołniŏcz}}}
Fana Grynlandyje Wapyn Grynlandyje
Hymn: Nunarput utoqqarsuanngoravit
(Nasz stary krŏju)
Położynie {{{nazwa_dopełniacz}}}
Ôficjalnŏ gŏdka grynlandzkŏ
duńskŏ
Stolica Nuuk
Zorta państwa znŏleżne terytorium
Gowa państwa krůl Fryderyk X
Znŏleżne ôd Danijŏ
Szef rzōndu prymier Múte Bourup Egede
Wiyrchnia
 • cołkŏ
12. na świecie
2 166 086 km²
Liczba ludności (2017)
 • całkowita 
 • tyngość zaludniyniŏ
206. na świecie
57 713
0,03 ôsōb/km²
PKB (2012)
 • cołke 
 • na ôsobã

2,12 mld USD
37 634 USD
waluta duńskŏ korōna (DKK)
Czasowŏ strefa UTC −3 – zima
UTC −2 – lato
Kod ISO 3166 GL/GRL/304
Internetowŏ dōmyna .gl
Kod autowy KN
Kod fligerowy OY
Telefōniczny kod +299
Karta Grynlandyje
Karta Grynlandyje

Grynlandyjŏ (gryn. Kalaallit Nunaat, duń. Grønland) – autōnōmiczne znŏleżne terytorium Danije położōne na wyspie ô tym samymu mianie, kerŏ geograficznie położōnŏ je we Pōłnocnyj Americe, a historycznie i politycznie we Ojropie, ô przestrzyństwie 2 166 086 km² (nojsrogszŏ wyspa na świecie kerŏ niy je kōntynyntym), pokrytyj we 81% bez grynlandzki lōndolōd (410,4 tys. km² je swobodnych ôd lodu) i ô ludności 56 282 (styczyń 2014)[1]. 89% miyszkańcōw stanowiōm Inuici[2].

Stolicōm Grynlandyje je Nuuk (duńske miano Godthåb).

We 1978 duński parlamynt prziznoł Grynlandyje autōnōmijõ. We 1982 ôdbył sie absztimōng, we kerym miyszkańcy (52%)[3] ôpedzieli za wystōmpiyniym z Ojropejskij Ekōnōmicznyj Spōlnoty. Grynlandyjŏ wystōmpiyła z nij we 1985 i terŏźnie niy je – we ôpaczności do Danije – czōnkym Ojropejskij Unije. Grynlandyjŏ je czōnkym Nordyckij Rady.

Miano wyspy ôznaczŏ „zielōny krŏj” – miała zachyncić do zamiyszkowaniŏ na nij[4][5], we ôpaczności do Islandyje, kere miano „krajina lodu” miała zniychyncać.

Geografijŏ[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Wyspa leży we pōłnocnyj czynści Atlantyckigo Ôceanu, je tajlōm Pōłnocnyj Ameriki i nojsrogszõ na świecie niykōntynyntalnõ wyspōm[6]. Ôd ôstatka kōntynyntu ôddzielajōm jã ciyśniny Davisa, Smitha i Robesona jak tyż Morze Baffina. Nojdalij na pōłnoc położōnym pōnktym je Przilōndek Morris Jesup, a na połednie Przilōndek Farvel. Ôd weschodu Ciyśnina Duńskŏ ôddzielŏ jã ôd Islandyje. Nojwyższym szpicōm je Gōra Gunnbjørna 3700 m n.p.m., rubość lodu we czaszy lodowca dochodzi do 3500 m. Wybrzyże fiordowej zorty z licznymi przibrzyżnymi wyspami. Srogszŏ tajla Grynlandyje leży na pōłnoc ôd podbiegunowego koła. Na Grynlandyji je tyż nojsrogszy na świecie nŏrodny park.

Keby cołki dekel lodowŏ Grynlandyje uległa stopniyńciu, poziōm mōrz dźwignōłby sie ô bez 7 m[7].

Klimat[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Na Grynlandyji panuje klimat polarny, jyno na wybrzyżach – subpolarny.

Połedniowy zŏchōd krŏju je cieplyjszy niżby wynikało z geograficznyj szyrokości, a to za sprawōm ôpływajōncego wyspã ôd tyj zajty odgałynzienia ciepłego Pōłnocnoatlantyckigo Sztrōmu. Klimat Grynlandyje cechuje sie czynstymi pōmianami czasu, ôstrymi pōmianami tymperatur i srogimi ôpadami (ôsobliwie we czynści połedniowyj).

Miasta[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Nojsrogsze miasta Grynlandyje
Lp. Miasto Populacyjŏ[8]
1. Nuuk 18,326
2. Sisimiut 5,582
3. Ilulissat 4,670
4. Aasiaat 3,069
5. Qaqortoq 3,050
6. Maniitsoq 2,534
7. Tasiilaq 2,063
8. Uummannaq 1,407
9. Narsaq 1,346
10. Paamiut 1,308

Flora[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Siano na ôwczyj farmie

Flora Grynlandyje je chudobnŏ. Na jeji terynie trefić idzie kol. 500 zort roślin wyższych jak tyż 3000 zort mchōw, porostōw i glōnōw.

Roślinność na Grynlandyji wystympuje ino we placach, kere choć bez krōtki czas we czasie roku sōm swobodne ôd lodowego dekla. Zasadniczŏ zorta roślinności porastajōncej te przestrzyństwa stanowiōm roztōmajte zorty tundry jak tyż łōnki. Tundra na połedniu słożōnŏ je z roztōmajtych zort trŏw, mchōw, porostōw i roślin ziylnych, a na pōłnocach ino z mchōw i porostōw. Na samym połedniu krŏju wystympujōm tyż kerze i karłowate zorty strōmōw, m.in. byrki (ôsiōngajōnce 10 m wysokości), ôlsze, wiyrby (siōngajōnce 4 m), jarzymbiny, jałowce. Pōłnocne wybrzyże (powyżyj 80° szyrokości geograficznyj) je praktycznie pozbyte roślinności.

Przipisy

  1. Greenland in Figures
  2. Greenland - The World Factbook, www.cia.gov [dostymp 2021-02-22].
  3. Dlaczego Grenlandia opuściła struktury europejskie? Jeden powód, Onet Wiadomości, 31 stycznia 2020 [dostymp 2021-02-22] (polski).
  4. Przyroda. Podręcznik, Warszawa: WSIP, 2001, ISBN 83-02-07928-6.
  5. Eirik the Red’s Saga, Literary and Philosophical Society of Liverpool (Projekt Gutenberg) [dostymp 2012-08-11] (angelski).
  6. The Island of Greenland – London to Vancouver – Welcome to RGS-IBG, Hidden Journeys, web.archive.org, 14 lipca 2014 [dostymp 2021-02-22] [zarchiwizowane z adresy 2014-07-14].
  7. Greenland Melt May Swamp LA, Other Cities, Study Says, web.archive.org, 10 mŏja 2011 [dostymp 2021-02-22] [zarchiwizowane z adresy 2011-05-10].
  8. http://citypopulation.de/Greenland.html