Rafał Urban
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
| Rafał Urban | |
 Rafał Urban (1955) | |
| Data a plac narodzyniŏ | 24 lipnia 1893 Winiary |
| Data a plac śmierci | 12 stycznia 1972 Warszawa |
| Fach | pisŏrz, bauer |
Rafał Urban (nar. 24 lipnia 1893 na Winiarach, um. 12 stycznia 1972 we Warszawie) to bōł ślōnski pisŏrz, autōr dramatu Termin Nyski, czyli sterylizacja naiwnego baranka nieludzka komedia autochtoniczna z epoki Trzeciego Rajchu w 5 aktach biurokratycznych … napisał chłop bezimienny, syn ziemi odzyskanej.
Biografijŏ[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Urban narodziōł sie 24 lipnia 1893 roku na Winiarach wele Gogōwka. Napoczōn sie uczyć we lokalnyj szkole ludowyj. Niyskorzij poszoł do gimnazjum we Nysie, nale bōł tamstōnd relegowany za posiadanie polskich ksiōnżek a kōmunistycznych broszur, co bōły tedy zakŏzane. Poznoł ksiōndza Aleksandra Skowrońskigo i dziynki ônemu zaczōn chodzić do gimnazjum we Prudniku. Zdoł tam maturã we 1914[1].
Wojowoł we piyrszyj wojnie światowyj we pruskij armiji, trafiōł do ynglandzkigo wiynziyniŏ. Po wypuszczyniu, bez trzi lata robiōł za ôgrodnika we Ynglandzie. Niyskorzij wrōciōł do Gōrnego Ślōnska. W czasie absztimōngu spiyroł prziłōnczynie regiōnu do Polski. Skirz prześladowaniŏ ôd niymieckich bojōwek, zaś wyruszōł za granicã. Przebywoł we Czechosłowacyji, Austryji, Szwajcaryji, Italiji, Francyji, Ynglandzie a Kanadzie. Sztudiyrowoł na pŏru uniwerzytetach, bp. na Sorbōnie a Oxfordzie[2].
Wrōciōł na Winiary. We 1933 roku ôżyniōł sie ze Mariōm a zamiyszkali we Gogōwku. Mieli piyńć bajtlōw – synka Karola a sztyry cery[1]. Pod kōniec drugij wojny światowyj, familijŏ bōła ewakuowanŏ wele Bodeńskigo Jeziora. Do Gogōwka wrōciōł we 1946 roku.
We 1948 roku Urban wzioł udziŏł we kōnkursie ôd Towarzystwa Przyjaciół Nysy na literacki abo naukowy wytwōr swiōnzany ze ziymiōm nyskōm. We dwōch niyskorniyjszych kōnkursach dostoł wyrōżniynie a dwukrotnie bōło ônemu prziznōne po 30 tysiyncy zł za przisłane wytwory. Piyrszym bōł ônego krōtki autobiograficzny rōman Szkoła, a drugi bōł kōmediodramat Termin nyski. Tyn drugi wywołoł fest kōntrowersyje postrzōd czōnkōw jury, bo ônego treść ôdbiegała ôd oficyjalnyj polskij propagandy ô „powrocie Ziym Ôdzyskanych do Hajmatu”[1].
Urban zaczōn karierã pisarskõ. Pisoł we roztōmajtych cajtōngach, bp. „Odra”, „Poglądy”, „Panorama”, „Miesięcznik literacki”, „Przemiany”, „Głosy znad Odry”, „Życie literackie”, „Opole”, „Polityka”, „Trybuna Opolska”, jak tyż we kalyndŏrzach, almanachach a zbiorowych wydŏwnictwach. Ôd 1955 należoł do Ferajnu Polskich Pisŏrzōw (Związek Literatów Polskich) a ôstoł piyrszym liderym ônego ôpolskigo ôddziału.
12 stycznia 1972 roku Rafał Urban umrził po ôperacyje na ônkologicznym ôddziale we lazarycie we Warszawie. 17 stycznia ôstoł pochowany przi smyntŏrnyj kaple we Gogōwku[3].
Twōrczość[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Twōrczość ôd Rafała Urbana je fest roztōmajtŏ. Pisoł ôn bojki, gawyndy, rozprŏwki, spōmniynia, dramaty, wiersze, publicystyczne artikle na roztōmajte tymaty, a tyż naukowe artikle ô sadownictwie a bauerstwie. Pisma bez dugi czas niy bōły sebrane we ksiōnżkowym wydaniu a funkcjōniyrowały we rozsypce na łamach zaôbycz lokalnych cajtōngōw.
We 1982 roku, dziynki prŏcownikōm Ślōnskigo Instytutu we Ôpolu, ukŏzały sie Pisma ôd Urbana. Ksiōnżka zawiyrŏ gawyndy, pŏrã lirycznych a dramatycznych wytworōw, a tyż debiutancki Termin nyski. Ôsiym lŏt niyskorzij wyszoł drugi tōm Pism, kaj krōm piyknyj literatury bōły tyż artikle ôd Urbana na tymat bauerstwa.
Cyntralnym tymatym twōrczości ôd Urbana je Ślōnsk we ujynciu realistycznym i historycznym, a tyż baśniowym a mitycznym. Bohaterami ôd Urbana sōm zaôbycz Ślōnzŏki. Ślōnskość je ôbecno we ôbyczaju, folklorze a gŏdce. Ślōnsk je tyż uniwerzalnym modelym a pōnktym wyjściŏ lŏ rozwŏżań ôgōlnych, tj. etyczne kwestyje, kōnszt, refleksyje na tymat cywilizacyje itp.
Upamiyntniynie[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Edward Stachura, kamrat ôd Urbana, napisoł śpiywkã „Piosenka dla Rafała Urbana”. Niyskorzij bōła ôna śpiywanŏ ôd skupiny Stare Dobre Małżeństwo a Marka Gałązkã[4].
We Katowicach, Gogōwku, Ôpolu a we dziedzinie Brożyc wele Krapkowicōw sōm hulice miana Rafała Urbana.
Do 2014 roku we Gogōwku przed Bramōm Zōmkowōm stoł dynkmal Rafała Urbana. We 2017 roku stanōł przed Miastowo-Gminnym Ôstrzodkym Kultury[5].
Przipisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Krzysztof Strauchmann, Piosenka o Rafale Urbanie, nto.pl, 21 lipca 2013 [dostymp 2022-12-28] (polski).
- ↑ Urban Rafał, opole.wyborcza.pl, 13 marca 2001 [dostymp 2022-12-28] (polski).
- ↑ Wykopią mnie z grobu, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń, 3 (837), Prudnik: Spółka Wydawnicza "Aneks", 17 stycznia 2007, s. 3, ISSN 1231-904X.
- ↑ Piosenka dla Rafała Urbana. W: Edward Stachura: Piosenki. Olsztyn: Pojezierze, 1986, s. 53. ISBN 83-7002-231-6.
- ↑ Andrzej Dereń, Upamiętnienie Rafała Urbana wróciło do przestrzeni publicznej, terazprudnik.pl, 17 października 2019 [dostymp 2022-12-28] (polski).