Siynciyan
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
| 新疆维吾尔自治区 Xīnjiāng Wéiwú'ěr Zìzhìqū | |||
|
| |||
.svg)
| |||
| Państwo |  Chińskŏ Ludowŏ Republika
| ||
| Uoficjalno godka | Chińskŏ gŏdka | ||
| Używane godki | Ujgurskŏ gŏdka, Kyrgyskŏ gŏdka, Ojrackŏ gŏdka, Mōngolskŏ gŏdka | ||
| Stolica | Ürümqi | ||
| Polityczny systym | Autōnōmiczny Regjōn | ||
| Gowa państwa | Sykretŏrz Zhang Chunxian | ||
| Przikludziorz regjyrunku | Gōwernatŏr Nur Bekri | ||
| Rozlygowańy • cołkowity • strzůdlůndowe wody |
1. we śwjeće 1,664,900 km2 km² | ||
| Liczba ludźi (2010) • cołkowito • gynstość zaludńyńo • narodowośći |
21,813,334 13 osůb/km² Ujgury – 43.3% Hany – 41% | ||
| Nadaniy autōnōmije | 1 paździyrniyk 1955 [1] | ||
| Religijo (głůwno) | |||
| Kod ISO 3166 | CN-65 | ||
| Necowo důmyna | www.xinjiang.gov.cn | ||
| Autůnůmiczne terytoryja | |||
Siynciyan (chiń. upr. 新疆; pinyin. Xīnjiāng, wym. [ɕínt͡ɕjɑ́ŋ]; połne miano: Regiōn Autōnōmiczny Siynciyan-Ujgur[2], ujg. شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى, Shinjang Uyghur Aptonom Rayoni) - autōnōmiczny regjōn Chińskij Ludowyj Republiki a nŏjsrŏgszym jeji regjōnym.
Historyjŏ
[edytuj | edytuj zdrzōdło]„Xīnjiāng” (新疆; abo „Ice Jecen” w gŏdce mandżurskim) ôznaczŏ dosłownie nowe krysy. Miano ta ôstała nadanŏ w 1759 roku, kedy w wyniku podboju Dżungarii, terytorium to weszło w skłŏd Chin.
W 1865 roku wybuchła rebelia przeciwko panowaniu chińskimu, w wyniku keryj Siyciyan uniezależnił sie, a władzã nad regiōnym przejōn Jakub Beg. W 1871 roku zawar ôn ugŏdã z Rosjanami, na mocy keryj zajōnli ôni dolinã rzyki Ili. W latach 1875–1877 Chińczycy wydolyli ôdzyskać kōntrolã nad prowincyjōm, a na mocy podpisanego w 1881 roku traktatu, wycŏfali sie tyż Rosjanie, choć zachowali Siynciyan za swojã cōunã wpływōw.
Regiōn w przeszłości dwukrotnie roznajmowoł niyzawisłość: w listopadzie 1933 r. (piyrszŏ Republika Wschodnigo Turkiestanu), jak tyż w listopadzie 1944 r. (drugŏ Republika Wschodnigo Turkiestanu). Ôbie ôstały zlikwidowane bez Chińczyków, ôdpednio – w 1934 i 1946 roku. W ôkresie regyrōnkōw chińskich ZSRR dystrybuował postrzōd miyszkańcōw kraju paszporty sowiecke, coby ulekszić im ymigracyjõ do Kazachskij SSR. Po rozłamie miyndzy regyrōnkami ZSRR i Chin zmocniyło sie zaś sparcie ZSRR dlŏ tamtejszego ruchu separatystycznego.
1 paździyrnika 1955 roku dotynczasowŏ prowincyjŏ Siynciyan stała sie regiōnym autōnōmicznym.
W latach 90. odżyły tyndyncyje separatystyczne, tym razym połōnczōne z radykalnym islamizmym. Na czole ruchu stanōł Islamski Ruch Wschodnigo Turkiestanu, bydōncy w latach 2003–2020 na wykazowi ôrganizacyje uwŏżanych za terrorystyczne bez regyrōnek Stanōw Zjednoczōnych, łōnczōny z Al-Ka’idōm, talibami i Islamskim Ruchym Uzbekistanu, co napoczōn seryjõ zamachōw przeciwko władzōm Siynciyanu.