Rōmański kōnszt

Rotōnda Świyntygo Mikołeja we Cieszynie

Rōmański kōnszt je to zorta kōnsztu, kerŏ porodziyła sie we Francyji we XI stoleciu a była we Ojropie do trzinŏstygo stoleciŏ. Głownymi a znōmymi postrzodkami rōmańskigo kōnsztu, ôkrōm Francyje, bōły tyż Italijŏ, Yngland a Szpanijŏ. Zaôbycz tworzyniy we rōmańskim duchu wypływało ze religije a wiōnzało sie ze bynydiktyńskimi a cysterskimi zakōnami. Wônczas bōły budowane geometryczne a sroge kościoły a klŏsztory. Ôkrōm tygo je dlŏ rōmańszczyzny charakterystyczne używaniy krziżowych a kolybkowych sklepōw, kulatych łukōw, rubych murōw a małych ôknōw. Stawiyniōm przidŏwano rzezane dekoracyje do zgody ze baukōnsztowymi formami. Słowo rōmański kōnszt niy ôznŏczŏ ale jyn baukōnsztu, nale tyż religijne malyrstwo na ścianach, miniaturowe a tabulowe malyrstwo, tkaniy, snycerstwo, rzezaniy we słōniowyj kości, ôdlywaniy we brōnzie a złotnictwo.

Znōme rōmańske werki

• Francyjŏ: kościoły we Tours, Poitiers, Toulouse, Moissac, Velezay, malōnki we Saint-Savin-sur-Gartempe, Tavant a Vic;
• Italijŏ: katedrala we Pisa, kościōł S.Miniato we Firenze, malōnki na ścianie we San Angelo in Formis;
• Szpanijŏ: dŏmy we Santiago de Compostela a Salamance, ścianowe malōnki we Tahull a León;
• Polskŏ: fragmynta katedralōw we Gnieźnie, Płocku, Poznaniu a Krakowie, kolegijaty we Kruszwicy a Tumie, portale we Czerwińsku, we kościele św. Maryje Magdalyny we Wrocławiu a we kościele św. Trōjcy we Strzelnie (tam tyż znajōme kolōmny), Gnieźnieńske Dźwiyrze ze brōnzy.

Zdrzōdła

• Historia. Średniowiecze i epoka nowożytna, zbiorowǒ robota, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, zajta 66