Pōdź kaj inhalt

Ôbōz Zgoda

Ze Wikipedia
 Ślabikŏrzowe abecadło
Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim.
Ôbōz Zgoda, brama – dynkmal
Pamiōntkowŏ tabula

Ôbōz Zgoda (pol. Obóz Zgoda) to bōł polski ôbōz roboty[1][2] (podle niykerych ôbōz kōncyntracyjny[3][4]) podlygajōncy Amtowi Bezpiyczyństwa Publicznego, co fungowoł ôd lutego do listopada 1945 roku. Bōł ôn na Gōrnym Ślōnsku, we Świyntochlowicach, w dzielnicy Zgoda[5].

Gyneza

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Wczaśnij w tym samym placu w latach 1942–1945 bōł miymiecki podôbōz kōncyntracyjny KL Auschwitz-KL Eintrachthütte, w kerym śmierć pōniosło kelaset ôsōb. Na jego potrzeby we 1943 roku Miymcy wybudowali sztyry wartownicze wieże, a cołki teryn ôstoł ôbtoczōny dwojistym zegrodzyniym ze szachlatego drōtu. Podôbōz, na kerym terynie było tedy 1200 buchciŏrzy, ôstoł ewakuowany bez Miymcōw we grudniu 1944 a tyż 23 stycznia 1945 i zajynty bez Czyrwōnõ Armijõ[6].

Ôsadzyni

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Do ôboza skerowani byli buchciŏrze podle dekretu Polskigo Komitetu Wyzwolenia Narodowego ôdnoszōncego sie do volksdeutschōw[7] jak tyż inkszych aktōw prawnych[8], podle kerego ôd lutego 1945 roku wysyłano do ôboza Ślōnzŏkōw, Miymcōw, Polŏkōw (w tym pŏru[9] czōnkōw Armije Krajowyj i Nŏrodnych Siył Zbrojnych), Żydōw, Ukrajińcōw, Austryjŏkōw, Rōmōnōw[10] i inkszych ôbywatelōw z terynu Gōrnego Ślōnska, ôbskarżanych m.in. ô podpisanie volkslisty abo ô „niychyńć do kōmunistycznyj władzy”. Ôsoby kerowane do ôboza zastawiane były bez funkcjōnariuszy amtōw bezpiyczyństwa, milicyje jak tyż NKWD. Przōdzi we ôbozie przebywali tyż jyńcy wojynni, ôstŏwajōncy w dyspozycyji sowieckich władz. W pōłowie kwietnia 1945 roku do ôboza trefiyło 58 czōnkōw nazistowskich ôrganizacyji, w tym 39 czōnkōw Hitlerjugend ze Chorzowa[11]. We czyrwniu i lipniu 1945 roku do ôboza skerowanych było 80 ôsōb podyjzdrzanych ô przinŏleżność do NSDAP, SA i SS chycōnych bez milicyjõ we Prudniku[12].

Wielość buchciŏrzy Ôboza Zgoda[9][13]
Stan na dziyń Kategoryjŏ buchciŏrzy Razym
Volksdeutsche Miymcy Inksi
31 marca 1945 — — 1062 1062
1 mŏja 1945 1879 328 6 2213
1 czyrwnia 1945 3015 695 49 3759
1 lipnia 1945 3584 1346 68 4996
1 siyrpnia 1945 3249 1733 66 5048
1 września 1945 2652 1211 66 3929

Kerownictwo ôboza

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

We zaczōntkowym ôkresie ôbozym kerowały dwie ôsoby, kere przibyły na Gōrny Ślōnsk z lubelskigo wojewōdztwa: Aleksy Krut i Salomon Morel. Ôd czyrwnia 1945 ôbozym kerowoł sōm Salomon Morel. Po zlikwidowaniu Ôboza Zgoda Morel ôstoł przeniesiōny na stanowisko kōmandyra do inkszego ôboza. Uchwołōm Prezydium Krajowyj Rady Nŏrodnyj ze 17 września 1946 lojtnant Salomon Morel za swoje zasugi ôstoł ôdznaczōny Krziżym Kawalerskim Medalu Ôdrodzyniŏ Polski[14].

Warōnki życiŏ i represyje

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Pytanie Elfrydy Dongi ô zwolniynie ślubnego ze Ôboza Zgoda

Ze ôboza tajla ôsōb była wysyłanŏ do roboty we pobliskich grubach i werkach. Skirz niskich racyji pożywiołowych we ôbozie panowoł głōd, co dokludziyło do szerzyniŏ sie we ôbozie czerwōnki i tyfusu (plamistego i bachrowego)[15]. Wachtyrze kradli pożywiołowe pakety przesyłane bez familije uwiynziōnym jak tyż rzeczy ôsobiste buchciŏrzy (za te nadużyciŏ zwolniōny ôstoł kerownik Działu Ekōnōmicznego ôboza Karol Zaks). Warōnki sanitarno-bytowe były katastrofalne. We krōtkim czasie plagōm ôboza stały sie lojzy, pluskwy i szczury. 26 lipnia 1945 napoczła sie epidymijŏ tyfusu, kerōm fojerōm bōł tm. „brōnawy barak” nr 7. We ôkresie nojsrogszego nasilyniŏ epidymije dochodziyło do 38 zgōnōw dziynnie[16]. Kerownictwo ôboza podyjmło fungowaniŏ ku cylu strzimaniŏ epidymije, dopiyro kej zaraza ôbjōnła cołki ôbōz. Po przibyciu kōmisyje dŏchtōrskij ze Warszawy wszyjscy buchciŏrze ôstali zaszczepiyni, baraki zdezynfekowano, a publiczne place posypano chlorowanym wŏpnym. W placu dŏwnego karceru urzōndzōno ôdlojzniã, a we baraku nr 7 kwarantannã. Buchciŏrze kōmpali sie rŏz na tydziyń, a jejich rzeczy w tym czasie były ôddŏwane do ôdlojzniynia. Fungowaniŏ te dokludziyły do strzimaniŏ epidymije. Ppłk Teodor Duda, dyrechtōr Departamyntu Ôbozōw MBP za dozwolynie do rozwiniyńciŏ sie epidymije tyfusu i niypoinformiyrowanie ô tym na czas zwierzchnikōw jak tyż inksze uchybiynia we kludzyniu ôboza skŏroł byrgera Salomona Morela trzidniowym heresztym dōmowym i potrōncyniem 50% geltaku[17].

Nojgorsze represyje tykły ôsadzōnych we baraku nr 7, przeznaczōnym dlŏ podyjzdrzanych ô przinŏleżność do NSDAP i inkszych nazistowskich ôrganizacyji. W katowaniu uczestniczōł byrger Salomon Morel, kery witoł buchciŏrzy „brōnawego baraku” przemŏwōm, w keryj poświadczoł, iże je Żydym i dŏwnym buchciŏrzym Auschwitz-Birkenau (co niy polygało na prŏwdzie, bo bez cołkõ wojaczkã chrōnioł sie i niy doznoł prześladowań ze zajty Miymcōw), a terŏz jego cwekym je lagramynckŏ pōmsta na Miymcach, po czym czynsto biōł buchciŏrzy piyńściami abo guminowym knyplym, a we dniu gyburstagu Adolfa Hitlera buchciŏrzy bito nogami ôd taboretu. Salomon Morel kŏzoł tyż buchciŏrzōm śpiywać hymn miymieckich nazistōw „Horst-Wessel-Lied”[18]. Niyôbsztalowanŏ wielość buchciŏrzy ôstała zastrzylōnŏ bez wachtyrzy w czasie prōby ucieczki z ôboza abo zakatowanŏ bez funkcjōnariuszy ôboza. We ôbozie dzioły sie ciepaniŏ uwiynziōnych na drōty pod napiynciym jak tyż samobōjstwa bez powieszynie. Jednã ze ôfiar bōł protestancki duchowy z Biylskŏ-Biołyj ksiōndz dr Richard Ernst Wagner, heresztowany 16 mŏja 1945 (umrził w czasie epidymiji 3 siyrpnia 1945)[19], niyskorniyjszõ farŏrz fary we podgliwickim Szywołdzie Edgar Wolf, kery po przewiezieniu ze gliwickigo wiynziyniŏ ôstoł zakatowany[20].

Likwidacyjŏ ôboza

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Na przełōmie paździyrnika i listopada 1945 ôbōz wizytowała trziôsobowŏ kōmisyjŏ ze prokuratorym Jerzym Rybakiewiczem na czole, kerŏ przezdrzała akta, przesuchała wszyjskich buchciŏrzy, po czym zwolniyła wiynkszość buchciŏrzy do dōmōw. Musieli ôni przōdzij podpisać nŏleżność, iże pod groźbōm kŏry wiynziyniŏ niy bydōm z żŏdnym ôsprŏwiać ô tym, co sie dzioło we ôbozie. Antlich ôbōz przestoł funkcjōniyrować we listopadzie 1945 roku.

Wielość ôfiar

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

We ôbozie we ôkresie powojynnym wiynziōnych było co nojmynij 5764 buchciŏrzy, z kerych hned 1/3 niy przeżyła pobytu[21]. Instytut Pamięci Narodowej udokumentował wielość umartych we ôbozie na 1855 ôsōb. Sōm jednak powody, coby imyntnõ wielość ôfiar we ôkresie ôd lutego do listopada 1945 roku szacować na kole 2,5 tysiōnca.

Ôbrŏz we kulturze

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

We 2017 ôbōz ôstoł ukŏzany we filmie fabularnym pt. Zgoda. Salomona Morela zagroł Wojciech Zieliński[22].

Przipisy

  1. ↑ Zygmunt Miloszewski, A Grain of Truth, Bitter Lemon Press, 2012, ISBN 978-1-908524-02-7 [dostymp 2021-04-30] (angelski).
  2. ↑ Ewa Michna, The Silesian Struggle for Recognition. Emancipation Strategies of Silesian Ethnic Leaders, Katarzyna Warmińska (red.), Migration, Minorities and Modernity, Cham: Springer International Publishing, 2020, s. 145–173, DOI: 10.1007/978-3-030-41575-4_7, ISBN 978-3-030-41575-4 [dostymp 2021-04-30] (angelski).
  3. ↑ Gerhard Gruschka, Zgoda - miejsce grozy: obóz koncentracyjny w Świętochłowicach, Wydawnictwo "Wokół nas" Rafał Budnik & Marek Kusto, 1998, ISBN 978-83-85338-74-1 [dostymp 2021-04-30] (polski).
  4. ↑ Józef Krzyk, Zgoda - polski obóz koncentracyjny na Górnym Śląsku. Zaraz po wojnie trafiały tu nastolatki i kobiety z małymi dziećmi. Za "zdradę Narodu", wyborcza.pl, 20 listopada 2017 [dostymp 2021-04-30] (polski).
  5. ↑ Łukasz Nowok, Obóz pracy w Świętochłowicach-Zgodzie, histmag.org, 20 lutego 2012 [dostymp 2021-04-30] (polski).
  6. ↑ Obóz Pracy w Świętochłowicach w 1945 roku. Dokumenty, Zeznania, Relacje, Listy, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2002, s. 16, ISBN 83-915983-6-5.
  7. ↑ Dekret PKWN z 4 listopada 1944 r. o środkach zabezpieczających w stosunku do zdrajców Narodu (Dz.U. z 1944 r. nr 11, poz. 54)
  8. ↑ Dekret z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (Dz.U. z 1944 r. nr 4, poz. 16, ze zm.)
  9. ↑ 9,0 9,1 Odpowiedź Państwa Izrael na wniosek o ekstradycję Salomona Morela oraz opracowanie autorstwa dr Adama Dziuroka i prokuratora Andrzeja Majchera dotyczące Salomona Morela oraz historii i funkcjonowania obozu Świętochłowice-Zgoda., Instytut Pamięci Narodowej [dostymp 2021-04-30] (polski).
  10. ↑ Obóz Pracy w Świętochłowicach w 1945 roku. Dokumenty, Zeznania, Relacje, Listy, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2002, s. 19–20, ISBN 83-915983-6-5.
  11. ↑ Archiwum Delegatury Urzędu Ochrony Państwa w Katowicach, PZ/6 WUBPKat, Dziennik aresztowanych od 12.02.1945 r. do 23.04.1945.
  12. ↑ Archiwum Delegatury Urzędu Ochrony Państwa w Katowicach, WUBP Katowice, Śl/174, Rejestr spraw śledczych 23.06.1945-14.02.1946.
  13. ↑ AAN, MBP, sygn. 13/1, k. 3, 22, 178, 261, 360, sygn. 13/3, k. 30
  14. ↑ Uchwała Prezydium Krajowej Rady Narodowej z dnia 18 września 1946 r. o odznaczeniach obywateli. (M.P. z 1947 r. nr 29, poz. 247)
  15. ↑ Obóz Pracy w Świętochłowicach w 1945 roku. Dokumenty, Zeznania, Relacje, Listy, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2002, s. 21, ISBN 83-915983-6-5.
  16. ↑ Obóz Pracy w Świętochłowicach w 1945 roku. Dokumenty, Zeznania, Relacje, Listy, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2002, s. 22, ISBN 83-915983-6-5.
  17. ↑ Obóz Pracy w Świętochłowicach w 1945 roku. Dokumenty, Zeznania, Relacje, Listy, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2002, s. 23, ISBN 83-915983-6-5.
  18. ↑ Obóz Pracy w Świętochłowicach w 1945 roku. Dokumenty, Zeznania, Relacje, Listy, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2002, s. 26, ISBN 83-915983-6-5.
  19. ↑ Bielsko - Biała - Ksiądz Dr R. E. Wagner - Portrety mieszkańców - Bielski Syjon, Kościoły, historia Bielsko - Biała stare zdjęcia, archiwalna fotografia, filmy Bielsko – stare filmy bielsko - wehikuł czasu - beskidia.pl, www.historia.beskidia.pl [dostymp 2021-04-30].
  20. ↑ Joanna Oczko, Bożena Kubit, Schönwald, Wieś z przeszłości; Ein Dorf aus der Vergangenheit, Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2013, s. 76, ISBN 978-83-89856-58-6.
  21. ↑ Obóz Pracy w Świętochłowicach w 1945 roku. Dokumenty, Zeznania, Relacje, Listy, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2002, s. 31, ISBN 83-915983-6-5.
  22. ↑ Miłość w czasach zarazy - recenzja filmu "Zgoda", Pełna Sala, 12 października 2017 [dostymp 2021-04-30] (polski).

Bibliografijŏ

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
  • Obóz Pracy w Świętochłowicach w 1945 roku. Dokumenty, Zeznania, Relacje, Listy – Adam Dziurok, wyd. IPN, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, seryjŏ „Dokumenty”: tōm 7, Warszawa 2002, ISBN 83-915983-6-5.
  • Obozowe dzieje Świętochłowic Eintrachthütte – Zgoda wyd. IPN 2002 ISBN 83-89078-11-2.
  • Zgoda – miejsce grozy: obóz koncentracyjny w Świętochłowicach – Gerhard Gruschka, Gliwice 1998, ISBN 83-85338-74-8 (tytuł ôryg. Zgoda, ein Ort des Schreckens, 1995)
  • Adam Dziurok: Historia Obozu Pracy w Świętochłowicach. IPN. [dostymp 2013-08-22]. [zarchiwizowane z tyj adresy].

Linki zewnyntrzne

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Zdrzōdło "https://szl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ôbōz_Zgoda&oldid=349208"