Czyngyz Ajtmatow
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. Dej pozōr: użytŏ ôstała ajnfachowŏ zorta tego szrajbōnka (bez niykerych liter) |
| Czyngyz Ajtmatow Чыңгыз Айтматов | |
 Ajtmatow we 2003. | |
| Data narodzyniŏ | 12. grudnia 1928 |
| Plac narodzyniŏ | Szeker, Kyrgysko SSR |
| Data śmierci | 10. czyrwca 2008 |
| Plac śmierci | Nürnberg, Miymcy |
| Ôbywatelstwo |  SSSR,  Kyrgystan
|
| Nŏrodowość | Kyrgyz |
| Bildōng | Literacki Instytut m. Gorkigo, Moskwa |
| Fach | pisorz |
| Ważne prace | Dżamila, Bioły damfer, I dziyń two dugszyj niźli stolecie |
 Galeryjŏ zdjyńć a grafik we Wikimedia Commons
| |
Podpis
| |
Czyngyz Ajtmatow (kyrg. Чыңгыз Айтматов, rodz. 12. grudnia 1928., um. 10. czyrwnia 2008.) bōł kyrgyski pisorz a publicista, pisoł po kyrgysku a po rusku. Jedyn ze przedstawicielōw tm. magicznego realizmu. Ôzsławiōł go rōman «Dżamila» (1959), kerego akcyjo dzioła sie wczos II światowy wojny, dostoł za niego Leninowa Nadgroda.
We Ajtmatowowyj twōrczości kuplujōm sie realizm a legyndy, motywy ludowyj kyrgyskyj kultury, tymaty humanizmu a głymbia czowieczyństwa. Jego twōrczość je na tela poetycko, iże może być przirōwnowano do poezyje.
Życie
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Czyngyz Ajtmatow rodziōł sie 12. grudnia 1928. roku we familiji Törökuła a Nagimy Ajtmatowōw, we wiosce Szeker, ôbwōd Talas, Kyrgysko SSR. Ôd niego fater bōł Kyrgyz, muter Tatarka, sōm deklarowoł kyrgysko norodowość[1]. Podle tradycyje kożdy Kyrgyz mo znać swojich przodkōw do siōdmego pokolynio, toż Czyngyz tyż znoł miano ôd kożdego a wiedzioł, czym sie zajmowali. Miano ''Czyngyz'' dostoł po wywołanym mōngolskim wodzu Czingis-Chanie.
Familijo Ajtmatowōw trzimała sie cuzamyn. Czyngyzowi bōła blisko jego starka, co czynsto brała go ze sobōm na wożne trefy a fajery (wesela, pogrzeby, ludowe zobawy), na wystympy poetōw a śpiywokōw. Pisorz te spōmniynia a szprymy ze swojigo bajtlostwa wykorzistowoł we literackij twōrczości, w keryj ludowy koloryt przeploto sie ze smianami, co wniōsła sowiecko rzeczywistość.
Czyngyzōw fater, Törökuł, bōł wywołanym politikerym Kyrgyskij SSSR. We 1935. ze familijōm przekludziōł sie do Moskwy, coby skōńczyć polityczno szkoła. We 1937. bōł ale heresztowany, ôbskarżōny ô burżuazjny nacjōnalizm, a rok niyskorzij, społym ze inkszymi kyrgyskimi kōmunistami, ubity. Czyngyza chowała muter, a familijo miała na siebie klejmo wrogōw sowieckigo norodu.
Czyngyz skōńczōł Wyższo Bauersko Szkoła we Frunze (dzisio Biszkek) a robiōł za zootechnika i weteryniorza aże do 1966. roku. We miyndzyczasie sztudiyrowoł we Literackim Insztitucie Maksima Gorkigo we Moskwie, pisowoł do cajtōngōw wydowanych po rusku a kyrgysku, przekłodoł. We 1963. roku dostoł Leninowa Nadgroda za rōman Dżamila., a we 1968. państwowo nadgroda za ôzprowka «Żegnej, Gulsari», jego piyrsze literacke dzieło napisane we ruskij godce.
W 1973. roku szrajbnōn sie pod ôtwartym brifym prociw Sacharowowi a Sołżenicynowi.
Ajtmatow bōł dwa razy żyniaty. Przed ōnfalym ZSRR bōł ambasadorym we Luksymburgu, potym ambasadorym Kyrgystanu we Belgiji, Lyksymburgu, Niderlandach, UE, NATO i UNESCO. W 2008 roku bōł ôbrany człōnkym forsztandu BTA BANK JSC.
Na stare lata Ajtmatow zapod na cukrzica. Umrzōł 10. czyrwnia 2008. roku we Nürnbergu, kaj go kuryrowali. 14. czyrwnia 2008. mioł plac jego pogrzyb na zabytkowym kyrchofie Ata-Bejit na przedmiyściach Biszkeku. Dziyń pogrzebu bōł ôgłoszōny norodowōm żałobōm we Kyrgystanie.