John Ronald Reuel Tolkien
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
| John Ronald Reuel Tolkien | |
| |
| Miano i nazwisko | John Ronald Reuel Tolkien |
| Data narodzyniŏ | 3 stycznia 1892 roku |
| Plac narodzyniŏ | Bloemfontein |
| Data śmierci | 2 września 1973 roku |
| Plac śmierci | Bournemouth |
| Fach | pisŏrz, profesōr anglosaskij gŏdki a angelskij literatury |
| Małżyństwo ze | Edith Mary Bratt |
| Dzieci | John Francis, Michael Hilary, Christopher John, Priscilla Mary |
| Matka | Mabel Suffield |
| Ôjciec | Arthur Tolkien |
John Ronald Reuel Tolkien (nar. 3 stycznia 1892 roku we Bloemfontein, um. 2 września 1973 we Bournemouth) – brytyjski pisŏrz, znŏwca angelskij gŏdki, profesōr anglosaskij gŏdki a angelskij literatury na University of Oxford, widziany za tworziciela ôd wysokij fantastyki. Szrajbnōł ôn rōmany Hobit, abo tam i nazŏd a The Lord of the Rings.[1] Piyrszym ônego buchym wydanym we ślōnskim jynzyku je Hobit, abo tam i nazŏd, kery ukŏzoł sie we 2023 ôd wydŏwnictwa Silesia Progress a ôstoł przetumaczōny ôd Grzegorza Kulika (głowny inhalt) a Mirosława Syniawy (pieśni, śpiywki a wiersze).[2]
Żywobycie
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Modość
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Narodziōł sie ôn we Bloemfontein, sztadzie we Africe, gynau we Ôraniji. We kwietniu 1895 roku cuzamyn s muter a bracikym przekludziyli sie do wsi Sarehole, kerŏ je kole Birmingham, skuli ciynżkigo sztandu zdrowia bajtli Tolkienōw. We lutym 1896 roku jego fater Arthur Tolkien (kery ôstoł we Ôraniji) umrził na peritonitis. Pōmiana warōnkōw żywobyciŏ modych Tolkienōw miała bezma pozitiwny ajnflus na jejich sztand zdrowia. Żywobycie we Sarehole było głōwnym zdrzōdłym inspiracyje do Shire we jego prziszłych rōmanach ô Strzōdziymiu.[3] We 1900 roku, dziynki tringeldōm ôd ōnkla J. R. R. Tolkiena, ôstoł ôn przijynty do Szuli Krōla Edwarda, atoli juże we 1902 roku skuli brachu geldu, ôstoł ôn przeszrajbowany do Szuli św. Filipa. Beztōż niskigo poziōma bildowaniŏ, rok niyskorzij, muter wyszrajbowała go z Szuli św. Filipa a zaczła bildować we dōma.[4] Jego muter umrziła 14 listopada 1904 roku na cukerkrank. Kej jego muter poszła do lazarytu a przewiedziała sie iże mŏ cukerkrank, zaczła starać sie coby jeji bajtle ôstały przi katolickij religije, kerõ ôni przijōnli - jeźli jeji bajtle trefiły by do protestanckich ōpōw, to bezma pōmiyniyli by religijõ. Po śmierci nad nim i jego bracikym flyjgowoł farŏrz Francis Morgan, kery to skuli cukerkranka Mabel Tolkien, ôstoł rechtowym beglajterym ôd jeji bajtli. Francis Morgan przekōnoł jejich tante Beatrice Tolkien, coby wziōnła bajtle Mabel do siebie. Tante J. R. R. Tolkiena niy miała niczego prociw nowyj religiji ôd bajtlōw Mabel. Walijskŏ gŏdka, kerŏ ôstała bez niego poznanŏ po feryjach jego a bracika s Francisym Morganym we Waliji, hned po śmierci muter Mabel, była jednym s głōwnych zdrzōdeł insipracyje do mian wiyrchōw a inkszych placōw Strzōdziymiŏ a tyż do elfickij gŏdki ze Strzōdziymiŏ. Po feryjach we Waliji, zaczōn ôn szkolić sie we anglosaskij, walijskij a strzedniostorocznyj walijskij gŏdce. Po sztyrech rokach pōmiyszkaniŏ u tante, Francis Morgan sprawiōł J. R. R. Tolkienowi a jego bracikowi izbã na stancyji we Birmingham, bezto iże byli ôni juże majoryntni.[5] Swojōm prziszłōm ślubnõ poznoł juże kej bōł szesnŏście rokōw stary - była to Edit Mary Bratt. Krōm tego iże Edit była protestantkōm a była dziewiytnŏście rokōw starŏ, to dalij se ôni przali. Kej zwiōnzek miyndzy Edit a Johnym wylŏzł na jawność, to ōnkel a tante ôd Edit a tyż farŏrz Morgan brōnili sie im trefiać. Skuli tego iże farŏrz Morgan bōł szpanielskigo byciŏ, to J. R. R. Tolkien szkolōł sie we szpanielskij gŏdce, coby pokŏzać farŏrzowi Morganowi iże mŏ go we zŏcy.[6]
Sztudia
[edytuj | edytuj zdrzōdło]J. R. R. Tolkien zaczōn sztudiyrować we Ôksfordzie na anfangu podzimōw 1911 roku na Exeter College, na klasycznym richtōngu sztudiōw.[7] Na Exeter College dziynki pōmocy filologicznyj ôd prodziekana Josepha Wrighta a zapoznaniu z fińskõ gŏdkōm ôd Williama W. A. Craigie, stworzōł ôn ôn elfickõ gŏdkã we Strzōdziymiu, kerŏ to była stworzonŏ na podstawie gŏdek fińskij a walijskij. Szrajbnōł ôn prifung s nowożytnyj filologije na wielkanocnym symestrze we 1913 roku. Inkszõ perzōnōm na Exeter College kerŏ pōmōgła Tolkienowi we tworzyniu elfickij gŏdki, bōł belfer z Nowyj Zelandyji Kenneth Sisam. Na forlyjzōngach ôd Sisama, Tolkien zapoznoł sie z mitologijōm. Dziynki mitologiji ôdkrōł, iże gŏdka winna mieć swojõ mitologijõ. Juże na sztudiach, na podstawie mitologiji ô Atlantydzie zaczōn ôn szrajbować buch ô titlu "Númenor", atoli we 1916 roku pociepnōł ôn tyn buch, ale na podstawie zmodyfikowanyj gyszichty ô Númenorze szrajbnōł ôn tajlã Silmarilliona. Krōm tego iże mōg ôn juże szrajbnōńć prifung s klasycznych pisŏrzy, to woloł ôn ôstać na sztudiach. Chcioł ôn juże hajtnōńć sie s Edith Mary Bratt, keryj przoł ôd kej bōł szesnŏście rokōw stary, atoli podug jego samego winien ôn dostać nojprzōd diplōm. Familijŏ Edith Mary Bratt niy miała rŏd J. R. R. Tolkiena, kery bōł katolikym (familijŏ Edith jak tyż ôna sama była protestanckŏ) a niy mioł geldu. Skuli ciynżkich relacyji s familijōm Edith, Tolkien chcioł być w zŏcy familije Edith, bezto przed hajtniyńciym sie chcioł mieć gut robotã jak asystynt na hochszuli abo rechtōr.[8] Kej we 1914 roku zaczła sie piyrszŏ światowŏ wojna, ôstoł na Exeter College coby dostać diplōm ze sztudiōw we cweku hajtniyńciŏ sie z Edith Mary Bratt. We 1915 roku po naszrajbowaniu szlusowego prifungu dostoł diplōm.[9]
Piyrszŏ światowŏ wojna
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Siōdmego czyrwnia 1915 roku ôstoł lojtantym we 13 Bataliōnie Rezerwy Strzylcōw Lancashire. Kej po feryjach we Birmingham prziwstoł do swojigo regimentu, ôd rŏzu dostoł rangã ôficera bezto iże sztudiyrowoł na Ôksfordzie. Tolkien prziwstoł do armije ted kej jego kamrat G. B. Smith, atoli Tolkien ôstoł przekludzōny do inkszego bataliōna.[10] Sytuacyjŏ na wojnie, kej to wojŏkami były głōwnie ubogie perzōny, a regiyrōnki ino kludziły wojnōm, była inspiracyjōm do tego co robiyły hobity we jego rōmanie The Lord of the Rings. Ôsmego stycznia 1916 roku J. R. R. Tolkien ôstoł przekludzōny s 13 Bataliōna Rezerwy do 11 Bataliōna Strzylcōw Lancashire. Ôstoł ôn hań ôficerym sygnołowym. Tolkien dostoł we marcu 1916 roku urlaub. We czasie urlauba hajtnōł sie ôn s Edith Mary Bratt 22 marca. Przed swojim dwudziestym trzecim gyburstagym, poprosiōł ôn farŏrza Morgana, coby mōg szrajbować z Edith Mary. Farŏrz Morgan przizwolōł mu na to. Atoli Edith Mary smōwioła sie juże z kimś inkszym, bezto Tolkien trefiył sie z Edith we dōma jeji ōnkla Jessupa a namŏwiōł jōm coby sie hajtła s nim. Namŏwiōł tyż Edith coby sie pōmiyniła religijõ na katolicyzm. Przŏciele Edith niy mieli rŏd manżelstwa s Tolkienym juże niy bez inkszã religijõ a skuli tego iże Tolkien mioł hned polyźć na wojnã. Hajtnyli sie we Warwick.[11] Na frōncie wojny, bezma landszaft niczyjij ziymie bōł inspiracyjōm do Umrzitych Borzałōw we Strzōdziymiu, jak tyż inksze mrokewne rzeczy piyrszyj światowyj wojny do mrokewnych tajli rōmana The Lord of the Rings. Miyndzy mŏjym a czyrwniym Tolkien a jego bataliōn ôstoł przekludzōny nad rzykã Sommã. Wielge rychtowaniŏ do angrifu na niymiecke sztelōngi, możne były inspiracyjōm do ôpisōw rychtowań do batalije we rōmanie The Lord of the Rings. Tajla perzōn prawi iże ôrkowie we Strzōdziymiu sōm inspirowani niymieckimi wojŏkami s piyrszyj światowyj wojny, atoli podug samego Tolkiena to niy ma recht, i sōm Tolkien bōł prociw coby mianować Niymcōw "złymi".[12] We czasie batalije nad Sommōm bōł ôn na frōncie jak tyż zadkach.[13] Pod szlus paździyrnika 1916 roku, Tolkien zaniymōg na sztelōngowõ zimnicã, bōł ôn tedy na piyrszyj lyniji frōnta wele Beauval. We listopadzie Tolkien ôstoł przekludzōny na lazarytowy szif we cweku przetranszportowaniŏ go do Anglije. 9 listopada 1916 dostoł sie do Piyrszego Połedniowego Ôgōlnego Lazarytu we Birmingham, kery na czas wojny bōł lazarytym dlŏ wojŏkōw. Bōł ôn hań dugo kurowany. Po kurowaniu, nikej niy ôstoł ôn juże przidzielōny do bojowego bataliōna. Kej bōł ôn we lazarycie, to szrajbnōł ôn swōj rōman, kery mioł być mitologicznym buchym dlŏ elfickij gŏdki. Titel bucha szrajbniyntego we lazarycie to bōł Silmarillion. Czynsto prawi sie, iże Tolkien szrajbnōł rōman The Lord of the Rings we sztelōngach, atoli to niy ma recht. Sōm Tolkien padoł iże we sztelōngach niy szło szrajbować dugich tekstōw. Szrajbowoł ôn Sillmarilion pewnikym we rokach 1916-1917, a piyrszõ, stympnõ wersyjõ ôstała bezma skōńczōnŏ we 1918 roku.[14] We styczniu 1917 roku ôstoł ôn ōberlojtantym, bōł ôn tedy dalij we lazarycie. Pŏrã miesiyncy niyskorzij ôstoł przeklōdzony do 3 Bataliōna Rezerwy Strzylcōw Lancashire. Niy chcioł ôn i niy wrōciōł do sużby bojowyj we Ojropie. We listopadzie 1917 roku ôstoł ôn fatrym, tedy to narodziōł sie jego bajte John Francis Reuel Tolkien. Miano Francis ôstoło nadane na zŏcã dlŏ Francisa Xaviera Morgana, zaś Reuel podug tradycyje familije. We listopadzie 1918 roku ôstoł zwolniōny czynnyj sużby, a we nastympnym miesiōncu ôstoł prŏcownikym we Dziale Zatrudniyniŏ Ministerstwa Prŏcy. Robiōł ôn dlŏ regiyrōnku do lata 1919 roku. Ôficjalnie ôstoł ôn zwolniōny z wojskowyj sużby 16 lipnia 1919 roku, atoli zrezygnowoł ôn z ôficerskigo patynta dopiyro 3 listopada 1920 roku, dalij bydōc lojtantym.[15]
Prŏca we Leeds
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Kej we 1918 roku wrōciōł do swojej ślubnyj a syna, chcioł ôn kōntynuować akadymickõ robotã, głōwnie marzōł coby robić jako belfer anglosaskij abo angelskij literatury. Przijōn ôn we 1918 roku ôfertã roboty za belfera a naukowego beglajtera we Angelskij Szuli. Tolkien dziynki dŏwnymu belferowi z Ôksfordu, W. A. Craigimu ôstoł modszym redachtōrym we szrajbowaniu dykcjōnŏrza Oxford English Dictionary. Tolkien przijōn propozycyjõ roboty a asystowoł przi robocie nad ponad dwōma milijōnami citatōw s piyńciu milijonōw propozycyje. Kej robiōł ôn przi dykcjōnŏrzu, czynsto robiōł definicyje do wolwortōw ô anglosaskim byciu. Do roboty nad dykcjōnŏrzym nawiōnzowoł jego buch Farmer Giles of Ham, kery chichroł sie s uczōnych kerzy robili nad dykcjōnŏrzym (tyż z samego Tolkiena). We 1919 roku dostoł ôd Ôksfordzkigo Uniwerzyteta titel magistra humanistycznych nauk. Skuli tego iże niy bōł ôn powiōnzany z żŏdnym kolegium, to titel magistra mioł ôd cołkigo Ôksfordzkigo Uniwerzyteta, mianowanego za Oxon. We paździyrniku 1920 roku narodziōł sie drugi bajtel Tolkiena - Michael Hilary Reuel. Miano Hilary ôstoło nadane na zŏcã bracikowi J. R. R. Tolkiena. We 1921 roku, kej robota nad dykcjōnŏrzym dobiygała szlusa, to przijōn ôn ôfertã roboty na University of Leeds jako belfera anglistyke.[16] Kej ôstoł ôn belferym na podzimy 1921 roku na Uniwerzytecie Leeds, to tyn uniwerzytet barzij zajmowoł sie problymami literatury niźli gŏdki, atoli Tolkien zwiynkszōł sztatus filologije a gŏdkoznŏwstwa w Leeds. Na Leeds rychtowoł program podiplōmowych dŏchtōrskich sztudiōw, krōm tego iże sōm niy bōł dŏchtōrym. Bōł ôn tedy jednym s nojmodszych belferōw na Uniwerzytecie Leeds. Perzōny kere bildowoł Tolkien we Leeds, czynsto były juże po sztudiach dŏchtōrskich abo podiplōmowych. We 1925 roku razym ze E. V. Gordonym, jego sztudyntym, narychtowoł tekst starego handszrifta we strzednioangelskij gŏdce ô titlu Sir Gawain and the Green Knight, narychtowanie teksta tego handszrifta miało bezma barzo wŏżnõ rolã we karierach Gordona a tyż Tolkiena. Kej Tolkien robiōł tyż na University of Leeds, to szrajbowoł teksty śpiywek we gŏdkach gockij, islandzkij, strzednioszkockij, anglosaskij a tyż angelskij. Kludziōł ôn lekcyje dlŏ studyntōw kerzy szpecjalizowali sie we anglosaskij gŏdce, a tyż rŏz za kej dlŏ sztudyntōw starofrancuskij gŏdki.[17] Sztudynci mieli rŏd Tolkiena, kery kludziōł swoje forlyjzōngi barzo niyôficjalnie a tyż bōł połny humora. Czynsto na jego forlyjzōngach kludzōne były dyskusyje na jakõś tyjmã. Podug sztudyntōw, kej Tolkien bōł na trefach z nimi, to piōł moc biyra, ôsprawioł wice a kurzōł swojōm fajfkã. We tych rokach, ôsprawioł ôn tyż swojim bajtlōm roztōmajte bŏjdy, kere sōm wymyśloł. We 1924 ôbjōn ôn katedrã angelskij gŏdki. Utworzynie katedry angelskij gŏdki było nadgrodōm dlŏ Tolkiena za prŏcã nad anglistykōm, a tyż bezma prōbōm staniyńciŏ go we Leeds. Tedy to ôstoł ôn nojmodszym profesōrym na uniwerzytecie. We listopadzie 1924 narodziōł sie mu syn Christopher Reuel Tolkien. We 1925 roku dostoł ôn katedrã anglosaskij gŏdki na University of Oxford. Przijōn ôn robotã hań, beztōż iże mioł ôn rŏd anglosaskõ gŏdkã. 1 paździyrnika 1925 roku ôbjōn katedrã anglosaskij gŏdki na University of Oxfrod.[18]
Prŏca we Ôksfordzie
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Ôstoł ôn ôbrany na czōnka Pembroke College we 1926 roku. Ôbranie Tolkiena na czōnka Pembroke College, było przimusym Pembroke College, skuli tego iże Ôksfordzki Uniwerzytet kŏzoł kolegium coby profesōry były jejich czōnkami. Kej robiōł ôn we Ôksfordzie, to pōmŏgoł ôn modymu belferowi Nevillowi Coghillowi we forlyjzōngach na uniwerzytecie. Tajlã forlyjzōngōw ôd Nevilla Coghilla naszrajbowoł sōm Tolkien, atoli kŏzoł mu przedstawić je jako swoje.[19]
Przipisy
- ↑ David Doughan: J.R.R. Tolkien: A Biographical Sketch (ang.). The Tolkien Society. [dostymp 2022.03.19].
- ↑ J.R.R. Tolkien: Hobit, abo tam i nazŏd. Kotōrz Mały: Silesia Progress, 2023. ISBN 978-83-65558-63-3. (śl.)
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 24-26. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 29. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 30-33. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 35-37. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 38. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 52-54. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 55-56. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 57-58. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 59-61. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 63-65. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 67. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 68-69. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 70-71. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 73-77. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 78-81. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 82-86. ISBN 83-7180-854-2.
- ↑ Daniel Grotta: Tolkien - twórca Śródziemia. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1992, s. 92-95. ISBN 83-7180-854-2.