Ksiynstwo Ślōnska
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
| |||||
| |||||
| Używanŏ gŏdka | ślōnskŏ, czeskŏ, polskŏ, miymieckŏ | ||||
| Stolica | Wrocław | ||||
| Utworzynie | 1138 | ||||
| Data likwidacyje | 1335 | ||||
| Dōminujōncŏ religijŏ | Rzimskokatolicki kościōł | ||||
.svg) | |||||
Ksiynstwo Ślōnska (łac. Ducatus Silesiae) – było strzedniowiecznym ksiynstwym położōnym na Ślōnsku. Hned po utworzyniu go we 1138 roku pod panowaniym Piastōw, potajlowało sie na roztōmajte myńsze ksiynstwa. We 1327 roku ôstane wrocławske ksiynstwo, a tyż wiynkszość inkszych ksiynstw reskyrowanych bez ślōnskich Piastōw, przeszło do Krōlestwa Czech jako ślōnske ksiynstwa. Nabycie ôstało sfinalizowane, kej krōl Polski Kazimierz III Wielgi zrzekł sie praw do Ślōnska na drukach umŏwy we Trenczynie z 1335 roku. Stolicōm ksiynstwa bōł Wrocław.
Geografijŏ
[edytuj | edytuj zdrzōdło]We ôkresie jego nastōniŏ, ziymie Ksiynstwa Ślōnska ôbyjmowały dorzecze wiyrchnij i postrzodkowyj Ôdry. Na połedniu pasmo Sudetōw aże do Morawskij Bramy tworziło granicã z ziymiami Czech - we tym Kłodzkiem - i Morawami. Po bez storocznej walce granicã wytyczyła ugoda z czeskim princym Soběslavem I z 1137 roku. Na zŏchodzie Dolny Ślōnsk graniczōł z miymieckimi Łużycami i dŏwnymi mileńskimi ziymiami naôbkoło Budziszyna z granicōm biygnōncõ wzduż rzyk Bobru i Kwisy. Ślōnsk ôgraniczał polske wielkopolske wojywōdztwo na pōłnocach i małopolski seniorat na weschodzie, ôddzielōne rzykami Przemszōm i Biołōm.
We dalszych dziesiyncioroczach granice ulygały niyznacznym pōmianōm: po prziwrōcyniu ksiynstwa dlŏ syny Władysława II we 1163 roku ôbyjmowało ôno tyż Ziymiã Lubuskõ na pōłnocny zŏchōd ôd Krosna, kerŏ była zachodniõ placōwkōm Polski i przeszoł we rynce brandenburskich margrabiōw we 1248 roku. We 1177 roku Kazimierz II prziłōnczōł do Gōrnego Ślōnska dŏwne kasztelanie małopolski: Bytōm, Ôświyncim, Zator, Siewiyrz i Pszczyna na rzecz princa Mieszka IV. Po tym, jak Ślōnsk stał sie czeskim lennem na drukach umŏwy we Trenczynie z 1335 roku, panowaniŏ te - z wyjōntkym Bytōmia i Pszczyny wrōciły do Polskij Korōny.
Historyjŏ
[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Ksiynstwo Ślōnska
Ksiynstwo było jednōm z piyńciu bazowych prowincyji powstōnych we strzedniowiecznyj Polsce podle testamyntu Bolesława III. Podle testamyntu z lŏt 1138–1146 bōł ôn kōntrolowany bez starszego princa polskigo abo wielgigo princa, pierworodnego syna Bolesława – Władysława II, kery sprawowoł tyż Ksiynstwo Krakowa.
Testamynt niy zapobiygoł jednak nŏrywnyj ôstudzie spadkowej miyndzy Władysławem i jego modszymi przirodniymi bratami, kerzi sprzymierzyli sie z nim. Po niypodarzōnyj prōbie przejyńciŏ kōntrole nad cołkim Krōlestwym we 1146 roku straciōł status starszego princa, ôstoł ekskomunikowany bez arcybiskupa gniyźniyńskigo Jakuba i uciyk do Świyntego Rzimskigo Cysŏrstwa. Ksiynstwo było ôwdy pod kōntrolōm jego przirodnigo brata Wielgigo Princa Bolesława IV.
Dziynki podporze cysŏrza Fryderyka I, kery we 1157 roku kludziōł kampanijõ we Wielkopolsce i zmusiōł Bolesława IV do scedowania Ślōnska, syne Władysława mogli wrōcić do ksiynstwa we 1163 roku. Podwiela byli pod presōm wielgigo princa Bolesława IV, pospōł reskyrowali we Wrocławiu, aże we 1172 roku napiynciŏ miyndzy niymi przerodziły sie we ôtworzōnõ ôstudã. We rezultacie braciŏ potajlowali ksiynstwo miyndzy siebie.
Ślōnsk ôstoł włōnczōny do ziym Czeskij Korōny po uznaniu bez krōla Kazimiyrza III umŏwy we Namysłowie z krōlym Karolem IV z 1348 roku - z wyjōntkym gōrnoślōnskich ksiynstw ôświymcimsko-zatorskich, kere we 16. stoleciu przejōnło Polske krakowske wojywōdztwo, a tyż siewierske ksiynstwo zakupiōne bez krakowskigo arcybiskupa we 1443 roku.
Prince
[edytuj | edytuj zdrzōdło]
- Władysław I (1138–1146)
- Bolesław (1146–1163)
- Bolesław I (1163–1201)
- Hynryk I (1201–1238)
- Hynryk II (1238–1241)
- Bolesław II (1241–1248)
- Hynryk III (1248–1266)
- Władysław (1248–1270)
- Hynryk IV (1266–1290)
- Hynryk V (1290–1296)
- Hynryk VI (1296–1335)
- Bolko I (1296–1301)
- Wacław II (1301–1305)
- Bolesław III (1305–1311)
Karty
[edytuj | edytuj zdrzōdło]-
1248-1249 -
1249-1273 -
1273-1277 -
1277-1278 -
1278-1281 -
1281-1284 -
1284-1287 -
1287-1290 -
1290-1291 -
1294-1296 -
1296-1301 -
1306-1309 -
1309-1311 -
1312-1317 -
1317-1321 -
1322-1331
Bibliografijŏ
[edytuj | edytuj zdrzōdło]- Historia Narodu Śląskiego. Prawdziwe dzieje ziem śląskich od średniowiecza do progu trzeciego tysiąclecia, Zabrze 2003 ISBN 83-919589-0-6
- Rudolf Žáček: Dějiny Slezska v datech. Praha: 2004. ISBN 80-7277-172-8.
- Hugo Weczerka: Handbuch der historischen Stätten: Schlesien. Stuttgart: 1977. ISBN 3-520-31601-3.