Kōnszt
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
Kōnszt – dōmyna ludzkij działalności majōncŏ miyndzy inkszymi na cweku dolifrowanie estetycznych wrażyń. Powstoła społym z rozrostym ludzkij cywilizacyje. Idzie trufać, iże na zaczōntku miała przede wszyjskim funkcyjõ zwiōnzanõ z magicznymi ôbrzyndami, kerõ zachowała u pierwotnych ludōw.
Znaczynie kōnsztu
[edytuj | edytuj zdrzōdło]We mocka ojropejskich gŏdkach, słowo kōnszt je ôd łacińskigo ars[1][2] (italske i szpanielske arte[3], francuske i angelske art[4]), ôznaczajōncego grajfka, biygłość. We antyce kōnszt chytano za wszelõ twōrczość. Do kōnsztōw zaliczano tyż nauki (astrōnōmijõ, geōmetryjõ) i rzymiosło.
Strzedniowiek potajlowoł kōnszt na 7 wyzwolōnych kōnsztōw (artes liberales) jak tyż mechaniczne kōnszty (tyż 7), mynij wŏżōne, kere we ôpaczności do wyzwolōnych wymŏgały prŏcy fizycznyj. Do kōnsztōw wyzwolōnych zaliczōno gramatykã, dialektykã, retorykã, geōmetryjõ, arytmetykã, astrōnōmijõ i muzykã. Malyrki i rzeźby niy zaliczano we cołkości do kōnsztōw, były traktowane za rzymiosło.
Uznanie cyny kōnsztōw we dzisiyjszym znaczyniu zaczło sie społym z renesansem. Dyskusyje dokludziyły do uznaniŏ malyrki i rzeźby za wyzwolōne kōnszty. Niyskorzij wydzielōno jy - po przidaniu do nich baukōnsztu - za rysunkowe kōnszty.
We XVII i XVIII stoleciŏ trwały spory na tymat mian tykajōncych kōnsztu. Dopiyro pod kōniec XVIII stoleciŏ francuski filozof Charles Batteux wkludziōł termin piykne kōnszty (beau-arts), do kerych zaliczŏ sie malyrka, rzeźbã, baukōnszt, muzykã, gŏdkã, poezyjõ, taniec i tyjater.
We terŏźnych społeczyństwach, we srogij czynści zawłaszczonŏ bez show business, kōnszt stoł sie niyblank dalszõ astōm industryje.
Dzioły kōnsztu
[edytuj | edytuj zdrzōdło]- film
- kabaret
- kōmiks
- literatura
- muzyka
- taniec
- tyjater
- ryklama[5]
- performance
- balet
- ôpera
- ôpera seryjŏ (jyny śpiywanŏ)
- ôpera buffa
- ôpera semiseria
- ôpera-ballada (inakszyj śpiywoszpil)
- ôpera kōmicznŏ (z elymyntami śpiywanymi i gŏdanymi)
- ôpera-balet
- ôperetka (dzieło ôperowe ô tymatyce szpasowej)
- tyjater strzedniowieku
- commedia dell'arte
- bulwarowy tyjater
- plastyczny tyjater
- monumentalny tyjater
- podziymny tyjater
- tyjater absurdu
- polityczny tyjater
Piykne kōnszty
[edytuj | edytuj zdrzōdło]- baukōnszt
- fotografijŏ
- grafika
- happening
- malyrka
- szkryfōnek
- rzeźba
- konceptualny kōnszt
- kōnszt wideo
- kōnszt ziymie
- kōnszt Internetu
- mail art
- instalacyjŏ
Przipisy
- ↑ Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary, ars, www.perseus.tufts.edu [dostymp 2021-02-23].
- ↑ Gaffiot, micmap.org [dostymp 2021-02-23].
- ↑ RAE- ASALE, RAE, arte - Diccionario de la lengua española, «Diccionario de la lengua española» - Edición del Tricentenario [dostymp 2021-02-23] (hiszpański).
- ↑ ART : Définition de ART, www.cnrtl.fr [dostymp 2021-02-23].
- ↑ Is advertising art?, The Independent, 23 października 2011 [dostymp 2021-02-23] (angelski).