Kōnszt

Ze Wikipedia
(Pōnkniyntŏ ze Sztuka)
Vincent van GoghGwiŏździstŏ noc
Leonardo da VinciMona Lisa
Rzeźba Dawid Michŏła Anioła

Kōnszt – dōmyna ludzkij działalności majōncŏ miyndzy inkszymi na cweku dolifrowanie estetycznych wrażyń. Powstoła społym z rozrostym ludzkij cywilizacyje. Idzie trufać, iże na zaczōntku miała przede wszyjskim funkcyjõ zwiōnzanõ z magicznymi ôbrzyndami, kerõ zachowała u pierwotnych ludōw.

Znaczynie kōnsztu[edytuj | edytuj zdrzōdło]

We mocka ojropejskich gŏdkach, słowo kōnszt je ôd łacińskigo ars[1][2] (italske i szpanielske arte[3], francuske i angelske art[4]), ôznaczajōncego grajfka, biygłość. We antyce kōnszt chytano za wszelõ twōrczość. Do kōnsztōw zaliczano tyż nauki (astrōnōmijõ, geōmetryjõ) i rzymiosło.

Strzedniowiek potajlowoł kōnszt na 7 wyzwolōnych kōnsztōw (artes liberales) jak tyż mechaniczne kōnszty (tyż 7), mynij wŏżōne, kere we ôpaczności do wyzwolōnych wymŏgały prŏcy fizycznyj. Do kōnsztōw wyzwolōnych zaliczōno gramatykã, dialektykã, retorykã, geōmetryjõ, arytmetykã, astrōnōmijõ i muzykã. Malyrki i rzeźby niy zaliczano we cołkości do kōnsztōw, były traktowane za rzymiosło.

Uznanie cyny kōnsztōw we dzisiyjszym znaczyniu zaczło sie społym z renesansem. Dyskusyje dokludziyły do uznaniŏ malyrki i rzeźby za wyzwolōne kōnszty. Niyskorzij wydzielōno jy - po przidaniu do nich baukōnsztu - za rysunkowe kōnszty.

We XVII i XVIII stoleciŏ trwały spory na tymat mian tykajōncych kōnsztu. Dopiyro pod kōniec XVIII stoleciŏ francuski filozof Charles Batteux wkludziōł termin piykne kōnszty (beau-arts), do kerych zaliczŏ sie malyrka, rzeźbã, baukōnszt, muzykã, gŏdkã, poezyjõ, taniec i tyjater.

We terŏźnych społeczyństwach, we srogij czynści zawłaszczonŏ bez show business, kōnszt stoł sie niyblank dalszõ astōm industryje.

Dzioły kōnsztu[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Piykne kōnszty[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Przipisy

  1. Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary, ars, www.perseus.tufts.edu [dostymp 2021-02-23].
  2. Gaffiot, micmap.org [dostymp 2021-02-23].
  3. RAE- ASALE, RAE, arte - Diccionario de la lengua española, «Diccionario de la lengua española» - Edición del Tricentenario [dostymp 2021-02-23] (hiszpański).
  4. ART : Définition de ART, www.cnrtl.fr [dostymp 2021-02-23].
  5. Is advertising art?, The Independent, 23 października 2011 [dostymp 2021-02-23] (angelski).