Używacz:Karstenmora/Cesta Mlycznŏ
Cesta Mlycznŏ – galaktyka spiralnŏ z poprzeczkōm, w keryj znajduje sie m.in. Ukłŏd Słōneczny. Cesta Mlycznŏ mianowanŏ je tyż po prostu Galaktykōm. Zawierŏ ôd 100 (podle starszych szacunkōw) do 400 miliardów (podle nowszych szacunkōw) gwiŏzd[1]. Mŏ strzednicã kole 100 000 lŏt świetlnych i rubość kole 1000 lat świetlnych.
Na niebie widzianŏ je za jasnŏ smuga ôpŏsajōncŏ niebo (pod warōnkym przebywaniŏ ôbziyrŏcza w placu ô niywielkim zanieczyszczyniu świytlnym), bo ôglōndōmy dysk Galaktyki z jeji wnyntrza, bez to, iże Ukłŏd Słōneczny je blisko jego płŏszczyzny. Cesta Mlycznŏ świyci nojwidnij w richtōngu cyntrum, w ôkolicy gwiŏzdozbioru Strzylca. Pas Cesty Mlycznyj siōngŏ na pōłnocach do gwiŏzdozbioru Kasjopei, a na połedniu do gwiŏzdozbioru Krziża Połedniŏ. Odzwierciedlŏ to srogie nachylenie płŏszczyzny rōwnika galaktycznego do płŏszczyzny rōwnika. Płŏszczyzna Galaktyki je tyż fest nachylona do płŏszczyzny ekliptyki, to znaczy ôrbity ziymskij.
Cesta Mlycznŏ poruszŏ sie w kosmosie w richtōngu Supergromady Lokalnyj. Ta za to prziciōnganŏ je bez Srogi Atraktor, ôgromne skupisko galaktyk zgrupowanych w grōmady i supergrōmady. Grawitaca miyndzy Cestōm Mlycznōm a Srogim Atraktorem powoduje, iże poruszŏ sie ôna w richtōngu jego cyntrum z wartkościōm pōnad dwōch milijōnōw kilōmetrōw na godzinã.[2]
Nojprzōd tyn termin ôdnosiōł sie do widocznego na niebie pasa światła utworzōnego z gwiŏzdōw bydōncych na rōwniku galaktycznym. Podle mitologije greckij Cesta Mlycznŏ powstoła z kapki kidniyntego mlyka Hery, kerŏ odepchnęła Heraklesa, coby go niy futrować.
Wiek[edytuj | edytuj zdrzōdło]
W 2004 roku astrōnōmowie (Luca Pasquini, Piercarlo Bonifacio, Sofia Randich, Daniele Galli i Raffaele G. Gratton) ôbszacowali wiek Galaktyki podle miary zawartości berylu we gwiŏzdach grōmady kulistyj NGC 6397 na 13,6 ± 0,8 milijarda lŏt.[3]
Kōnstrukcyjŏ[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Cesta Mlycznŏ to srogŏ galaktyka spiralnŏ z porzeczkōm ô masie koło 1012 mas Słōńca. Dysk galaktyczny mŏ 100–120 tysiyncy lŏt świytlnych strzednic. Cesta Mlycznŏ widzianŏ z kraju spōminŏ dysk z soczewkowatym zgrubiyniym w czynści postrzodkowyj. Cyntrum Cesty Mlycznyj leży koło 28 000 lŏt świytlnych ôd Słōńca[4], a z Ziymie widzialne je we gwiŏzdozbiorze Strzylca. Położynie Układu Słōnecznygo we postrzodku dysku galaktycznego sprawiŏ, iże badanie jeji struktury je utrudniōne.
Wartkość ôrbitalnŏ Ukłŏdu Słōnecznygo wynosi koło 268 km/s. Wartkość orbitalnŏ gwiŏzdōw w dysku poza zgrubiyniem cyntralnym zależy leko ôd dalekości ôd jōndra (tm. plaskatŏ szagŏ rotacyje) i ôbyczej wynosi bez 200 km/s, co ôznaczŏ, iże ôkresy ôbiegu rōżniōm sie znacznie dlŏ gwiŏzdōw bydōncych w roztōmajtych dalekościach ôd cyntrum. Galaktyka niy rotuje jak ciało sztajfne, a jeji widzialnŏ struktura je, tak jak u inkszych galaktyk spiralnych, efektym dynamicznym spōminajōncym cosikej welã stojōncõ (wela tyngości).
Cesta Mlycznŏ je bezmaś galaktykōm spiralnōm z porzeczkōm SBc abo SBb (podle klasyfikacyji Hubble’a).
Znane sōm sztyry bazowe ramiōna Galaktyki:
- Ramiã Strzylca (Ramiã Strzylca-Kila)
- Ramiã Wōngielnicy (Ramiã Łabynda, Ramiã Zewnyntrzne)
- Ramiã Perseusza
- Ramiã Krziża (Ramiã Ôsłōny)
a tyż pŏrã myńszych:
- Ramiã Oriona
- Bliske Ramiã Trzech Kiloparsekōw
- Daleke Ramiã Trzech Kiloparsekōw.
Naznaczynie numera ramiōn w Drōdze Mlycznyj je utrudnione skirz ôbserwowaniŏ jeji ôd postrzodku, jak tyż zasłōniynciu tajli galaktyki bez sztaub kosmiczny naôbkoło jōndra. Podszukiwaniŏ struktury kludzōne sōm za pōmocōm ôbserwacyje wodōru atōmowego jak tyż tlynku wōnglŏ. Dalekość miyndzy Ramiyniym Oriona a Ramiyniym Perseusza (mierzōnŏ w bliżu Słōńca) wynosi kole 6500 lŏt świytlnych. Ramiōna idzie ôpisać szpiralōm logarytmicznōm. Dysk ôbtoczōny je kulistym halo, skłŏdajōncym sie ze starych gwiŏzdōw jak tyż z kole 200 grōmad kulistych. Prōmiyń halo może wynosić nawet 300 000 lŏt świytlnych (je to dalekość srogszŏ aniżeli tajlujōncŏ nŏs ôd satelitōw Cesta Mlycznyj i pōnad 10% dalekości do Galaktyki Andromedy).[5]
W Cyntrum Galaktyki je supermasywnŏ czŏrnŏ dziura, a zjawiska tŏwarziszōnce jeji istniyniu manifestujōm sie jako źrōdłŏ prōmiyniowaniŏ Sagittarius A*, a tyż liczne gwiŏzdy i sztaub. Wiadōmo tyż, iże Cesta Mlycznŏ wchłonęła myńsze galaktyki, po kerych ôstały sie grupki gwiŏzdōw inkszych ôd reszty w Drōdze Mlycznyj. Galaktyki cwergowate w gwiŏzdozbiorze Strzylca i Srogigo Psa sōm w terŏzki wchłōnianie.
W cyntralnyj czynści pōprzeczki Cesty Mlycznyj, dziynki ôbserwacyjōm wykōnanym bez Ôbserwatorium Herschela w 2011 roku, zaôbserwowano piestrzyń spōminajōncy kształtym symbol niyskōńczōności z dwōma płatami ułożōnymi w richtōngu na kraje. Te dwa płaty sōm wykŏzym na to, iże ta niyznōmŏ nojprzōd struktura je klarownie skryncōnŏ. Piestrzyń rozciōngŏ sie na 600 lŏt świytlnych.[6][7]
-
„Panorama” Cesty Mlycznyj widzianyj z Ziymie (ESO)
Cesta Mlycznŏ, Galaktyka Andromedy jak tyż Galaktyka Trzikōntu sōm głōwnymi elymyntŏma Grupy Lokalnyj Galaktyk. Je to zbiōr co nojmynij 54 galaktyk położōnych blisko siebie a zwiōnzanych grawitacyjnie. Wiynkszość z nich to sōm galaktyki cwergowate abo niyregularne. Kans z tych piyrszych skirz małyj jasności ôstŏwŏ pewnikym nieôdkrytŏ.
Nojbliższŏ galaktyka podobnŏ do Cesty Mlycznyj to spiralnŏ Galaktyka Andromedy (M31), widzialnŏ w gwiŏzdozbiōrze Andromedy. Mŏ ôna srogsze miary i zawiyrŏ wiyncyj gwiŏzdōw, ale mŏ myńszõ masã, co bezmaś wynikŏ z srogszyj wielości ćmawyj materyje w Ceście Mlycznyj.
Przewiduje sie, iże za pōnad 3 milijardy lŏt dojdzie do zderzyniŏ Galaktyki Andromedy z Cestōm Mlycznōm[8]. Zderzynie bezma niy zniszczy Ukłŏdu Słōnecznygo, bez srogie dalekości pōmiyndzy gwiŏzdami, prŏwdopodobność przejściŏ inkszyj gwiŏzdy bez Ukłŏd Słōneczny abo podle niego je barzo małe.[9] Z pewnościōm za to jego ruch naôbkoło cyntrum Galaktyki zmiyni sie nieôdwracalnie, społym z postympujōncymi zmianami w ôbōch zlewających sie galaktykach; bezma trefi ôn na dalszõ orbitã naôbkoło powstŏwajōncego jōndra nowyj galaktyki eliptycznyj [10].
Przipisy[edytuj | edytuj zdrzōdło]
- ↑ How Many Stars in the Milky Way?. 22 lipca 2015.
- ↑ Radioastronomowie znaleźli setki ukrytych galaktyk. 2016-02-11.
- ↑ How Old is the Milky Way ?. 17 sierpnia 2004.
- ↑ https://www.eso.org/public/news/eso0425/ Ojropejskie Ôbserwatorium Połedniowe, 17 sierpnia 2004. [dostymp 2023-04-13]. (ang.).
- ↑ Dark Matter in the Universe. [zarchiwizowane z tyj adresy].
- ↑ Symbol nieskończoności w centrum Drogi Mlecznej. W: opracowanie tekstu NASA [on-line]. 2011-07-20.
- ↑ Pokręcona historia pierścienia w naszej Galaktyce. W: opracowanie tekstu NASA [on-line]. 2011-07-29. [zarchiwizowane z tyj adresy].
- ↑ NASA’s Hubble Shows Milky Way is Destined for Head-on Collision with Andromeda Galaxy. 2012-05-31.
- ↑ Astrophysicist maps out our own galaxy’s end. 2000-04-14.
Linki zewnyntrzne[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Nagrania na YouTube [dostymp 2023-11-09]:
- Droga Mleczna, kanał Astronarium, 23 grudnia 2017.
- Karolina Głowacka i Dorota Skowron, Droga Mleczna – przeszłość, przyszłość i skrywane światy, kanał „Radio Naukowe” , 31 marca 2022.