Jōn II. Dobry
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
| Jōn II. Dobry | |
 Gymba ôd Jōna Dobrego na trōle we tumie we Ôpolu | |
| |
| Princ ôpolski | |
| Czas sprawowaniŏ | 1476–1532 |
| Piyrwyjszy | Nikolaus II. Niymodliński |
| Niyskorniyjszy | Jorg Hohenzollern-Ansbach |
| Biografijŏ | |
| Dynastyjŏ | Piasty Ôpolske |
| Data narodzyniŏ | kole 1460 |
| Data a plac śmierci | 27 marca 1532 Racibōrz |
| Ôjce | Nikolaus I. Ôpolski (fater) Magdalena (matka) |
 Galeryjŏ we Wikimedia Commons
| |
Jōn II. Dobry, abo tyż Hanusz (nar. kole 1460, um. 27 marca 1532 we Raciborzu) to bōł ôstatni ôpolski princ ze dynastyje Piastōw Ôpolskich. Reskyrowoł ôn ôpolskim ksiynstwym ôd 1476 do 1532.
Zjednoczōł wiynkszość terynōw wchodzōncych we historyczny Gōrny Ślōnsk. Prziłōnczōł do ônego ksiynstwa rejōny Glywicōw, Toszka, Bytōmia i Kojźla, a we 1521 roku przejōn reskyrowanie we raciborskim ksiynstwie. Mianowoł sie ôn princym Ôpola, Gogōwka, Raciborza, Niymodlina, Strzylcōw, Prudnika, Biołyj, Krapkowicōw, Ôleszna, Lublyńca, Glywicōw, Toszka, Bytōmia, Kojźla, Rybnika i Żŏrōw.
Jōn Dobry niy mioł potōmstwa. Po ônego śmierci, skirz układu sukcesyjnego, reskyrowanie we ksiynstwie przejōn Jorg Hohenzollern-Ansbach.
Data narodzyniŏ
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Niy ma zachowanych zdrzōdeł, kaj bōłby ôdnotowany akuratny czas narodzyniŏ Jōna Dobrego. Historyki Władysław Dziewulski i Julia Radziszewska uznali, iże princ narodziōł sie pōmiyndzy 1456 a 1460 rokym[1]. Poglōnd tyn przijōnli tyż Zygmunt Boras i Rafael Sendek. Za to Kazimierz Jasiński wyznaczōł tyn ôkres na lata 1450–1460[2]. Piyrszŏ spōminka ô politycznyj działalności kludzōnyj ôd Jōna je ze 1476 roku we annałach ôd Jana Długosza[3], kej tyż wystawiōł ôn swōj piyrszy dokumynt[4], co podle Artura Łojka skazuje, iże narodziōł sie pōmiyndzy 1455 a 1460 rokym, snŏdź bliżyj 1460. Barzij akuratne ôkryślynie czasu narodzyniŏ Jōna Dobrego Łojek uznoł za niymożebne[5].
Miano
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Podle ôpinije wiynkszości niymieckich, polskich i czeskich historykōw, princ mianowoł sie Jōn (Johann, Jan). We wyjōntkach, princ ôkryślany je pod mianym Hanusz (Janusz, Hanuš)[5].
We zachowanych we ôrginałach dokumyntach wydanych w 1476 i 1487 miano ôd princa ôstało zapisane w formie Johannes. Dokumynt wystawiōny we 1513 roku we czeskij gŏdce a dyplōma ze 1526 używajōm formy Hanus. Takij wersyje używajōm tyż dokumynta ze 1505 i 1531[6]. Dwa dokumynta tykajōnce Glywicōw ze 1499 i 1503 wystawiōne ôd princa używajōm miana Hanuss. Idyntycznie zapisowane bōło ônego miano we aktach ôdnoszōncych sie do dziejōw Prudnika, Ôleszna, Lublyńca a inkszych miast ôpolskigo ksiynstwa[7].
Łojek spisuje, iże archiwalnych aktōw, co używajōm form Hanus abo Hanusz je znacznie wiyncyj. Na sztymplu ôd princa zachowoł sie łaciński szkryft JOHANNIS. DEI. G. DUCIS OPOLIEN[7].
Dzieciństwo
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Jōn bōł synym ôd princa Nikolausa I., co reskyrowoł we ôpolskim ksiynstwie ôd 1437, a ônego ślubnyj Magdaleny, cery ôd Ludwiga brzyskigo[8]. Niy zachowały sie spōminki ô Jōnie ze ônego czasōw za bajtla[9]. Chowoł sie ôn we ciynżkim czasie lŏ ônego fatra, co musioł ôkryślać swoje stanowisko wobec spiyrek znaczōncych ojropejskich mōnarchōw ô czeski trōn[10].
Reskyrowanie ôd Jōna Dobrego
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Zaczōntki reskyrowaniŏ
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Fater ôd Jōna, princ Nikolaus I. umrził 3 lipnia 1476 roku. Za życiŏ rychtowoł ôn swojigo syna Ludwiga do przejyńciŏ reskyrowaniŏ we ôpolskim ksiynstwie a dozwolōł ônemu spōłreskyrowanie. Ludwig umrził przed 4 września 1476 i niyma snamne, eli zdōnżōł ôbjōńć reskyrowanie we ksiynstwie. Tego dnia reskyrowanie we ôpolskim ksiynstwie bōło już we rynkach ôd Jōna. Tedy we wrześniu a w paździyrniku wystawiōł ôn piyrsze dokumynta, co świadczōm, iże wczaśnym podzimym 1476 princ Jōn ôsiōngnōł lata sprawne. Ônego matka hercogina Magdalena brzyskŏ niy bōła regyntkōm we ôpolskim ksiynstwie[11].
Spōłreskyrowanie ze Nikolausym II.
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Nojniyskorzij we styczniu 1477 Jōn dozwolōł spōłreskyrowanie ônemu modszymu bratowi Nikolausa II., co potwierdzŏ dokumynt wystawiōny 27 stycznia 1477 ôd Kōnrada Biołego. 2 marca 1477 braty potwierdziyły przedej dziedziny Izbicko. Spōłreskyrowanie ôd Jōna a Nikolausa we ôpolskim ksiynstwie trwało do zetniyńciŏ Nikolausa na rynku we Nysie 27 czyrwnia 1497[12].
Piyrsze roki reskyrowaniŏ ôd bratōw niy bōły snadne. Erbli ôni terytoria, kerymi ônych fater włŏdoł na roztōmajtych podstawach prawnych. We skłŏd fatrowskij erbowizny krōm ziymie ôd princōw ôpolskich we granicach zbliżōnych ze czasōw ôd Bolka I., wlŏzły tyż Brzyg ze rejōnym, kery prince ôpolske posiadały z tytułu zastawu. W czasie reskyrowaniŏ ôd ônych fatra, inksze gospodziny zgłŏszały swoje roszczynia do tajli erbowych ziymiōw ôd princōw ôpolskich. Coby strzimać ewyntualne pretynsyje inkszych gospodzinōw do ônych ziymiōw, prince uzdały ônych uprzedzić. 27 stycznia 1477 roku roku princ ôleśnicki Kōnrad X. Bioły wystawiōł dokumynt lŏ bratōw, kaj ôdciepnōł swoje prawa do Prudnika a rejōnu, a skirz tego Prudnik zaś ôstoł włŏsnościōm ôd princōw ôpolskich[12]. 6 lutego 1478 we Ujezdzie Jōn IV. Ôświyncimski rychtowoł dyplōma, kaj poświadczōł, iże princ Nikolaus I. spłaciōł dług ôd princōw brzeskich we wysokości 1600 florenōw. 17 września 1480 roku Jōn i Nikolaus dostali potwierdzynie praw do familijnych majōntkōw po Bolku V., kere Nikolaus I. dostoł ôd krōla we 1460 roku[13].
17 lipnia 1478 roku krōl Madziarōw Matthias Corvinus wystawiōł we Budzie dokumynt, co potwierdziōł lŏ Jōn a Nikolausa posiadanie Brzygu ze rejōnym na prawidle zastawu podle ugody ze lignickim princym Fridrichym I. We 1480 Fridrich zaś wystōmpiōł ze roszczyniami do Brzygu. Doszło do ôstudy pōmiyndzy Fridrichym a Jōnym i Nikolausym[14]. 21 grudnia 1480 braty zgodziyły sie coby Fridrich wykupiōł Brzyg ze rejōnym za sumã 8500 grziwiyn i 1100 guldynōw, a tyż na ôstawiynie pod ônych reskyrowaniym Kluczborka i Byczyny ze prziległościami z tytułu zastawu[15].
Prawne uregulowanie ôd Jōna i Nikolausa możebnych roszczyń do ônych ziymiōw ôd inkszych ślōnskich princōw zmocniyło ônych pozycyjõ politycznõ a we prziszłości uleksziło niyskorniyjsze powiynkszanie przestrzyństwa ônych ksiynstwa ô dalsze gōrnoślōnske nabytki[15]. Po umarciu Matthiasa Corvinusa braty przejōnły Glywice we 1492 roku[16]. 21 lutego 1497 roku kupiyły toszecke ksiynstwo[17]. Nikolaus II. we czyrwniu 1479 napŏd ze dolchym na princa Kazimiyrza Cieszyńskigo a biskupa Rotha za co wykōnanŏ bōła na nim kŏra śmierci bez zetniyńcie mieczym[18].
Dalsze ekspansyje
[edytuj | edytuj zdrzōdło]22 siyrpnia 1498 roku Jōn Dobry kupiōł Bytōm ze rejōnym a zōmek Świerklaniyc[19]. Wilhelm ze Švihova 5 kwietnia 1509 roku przedoł lŏ Jōna miasto Kojźly ze zōmkym i cołke kojziylske ksiynstwo. Dostoł pod zastaw ziymbicke ksiynstwo 18 stycznia 1512[20]. 9 lipnia 1521 zakupiōł miasto i zōmek Bogumin ze rejōnym i 8 dziedzin razym ze wszyjskimi przinŏleżnościami. 13 listopada 1521 erbnōł raciborske ksiynstwo[21].
We 1531 roku Jōn doł Wielgi Prziwilej Ziymski, co sie go mianuje Prziwilejym Hanuszowym. Prziwilej tyn m. in. dowoł chopōm recht do posiadanio ziymie. Je ôn ofyn mianowany ślōnskōm kōnstytucyjōm[22].
Śmierć
[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Princ Jōn Dobry umrził 27 marca 1532 we Raciborzu. We nowożytnych ślōnskich krōnikach trefiajōm sie inksze daty ônego śmierci, ô pŏrã dni piyrwyjsze abo ô pŏrã dni niyskorniyjsze. Nicolaus Henelius podoł datã 26 marca, Jakob Schickfuß 25 marca, a Mathias Scholtiss i Georg Thebesius 28 marca. Data 27 marca 1532 ôstała wrażōnŏ na nagrobnyj placie ôd princa a mŏ tyż potwierdzynie we Nekrologu czŏrnowōnskim[23].
Mōnarcha ôstoł pochowany we tumie Podwyższyniŏ Świyntego Krziża we Ôpolu we sztamie ze ônego wolōm, co jōm zapisoł we przirychtowanym ôd siebie prywatnym testamyncie ze 12 marca 1532[24].
Dōmniymane manżelstwo
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Historyki wszeôbecnie przijōnli, iże Jōn Dobry umrził bez ślubnyj i bez potōmstwa[25]. Podle Dziewulskigo, Jōn mioł ôszkliwość do babōw, a pōnadto ciyrpioł na impotyncyjõ[26].
We krōnice ôd Mathiasa Scholtissa ze 16. stoleciŏ je zamieszczōnŏ informacyjŏ, iże princ Jōn mioł ślubnõ, nale przekŏz tyn niy mŏ potwierdzyniŏ we żŏdnym inkszym tamtyjszym zdrzōdle dyplōmatycznym abo narracyjnym[26]. Boras wyraziōł przipuszczynie, iże Jōn mōg być żyniaty ze niyznōmõ z miana cerōm ôd Ferdynanda I. Habsburga[25]. Podle Łojka, eli przijmnōńć informacyjõ podanõ ôd Scholtissa, ewyntualne manżelstwo bōłoby krōtkotrwałe, a ślubnŏ ôd Jōna bōłaby ze niydynastycznych kryngōw. Nale skirz braku inkszych godnych zdrzōdeł, Jōn Dobry snŏdź nikej sie niy ôżyniōł[26].
Przipisy
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 33.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 34.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 35.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 37.
- ↑ 5,0 5,1 Łojek 2021 ↓, s. 38.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 40.
- ↑ 7,0 7,1 Łojek 2021 ↓, s. 41.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 76.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 71.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 72.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 96.
- ↑ 12,0 12,1 Łojek 2021 ↓, s. 97.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 98.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 99.
- ↑ 15,0 15,1 Łojek 2021 ↓, s. 100.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 104.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 106.
- ↑
Jan Lubos, Czarna legenda Mikołaja II niemodlińskiego, Wachtyrz.eu, 30 siyrpnia 2019 [dostymp 2022-12-01] (polski).
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 107.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 109.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 116.
- ↑ Dziyń Gōrnoślōnskij Fany powiniyn być teroz?, Wachtyrz.eu, 5 września 2019 [dostymp 2022-12-01] (ślōnski).
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 61.
- ↑ Łojek 2021 ↓, s. 62.
- ↑ 25,0 25,1 Łojek 2021 ↓, s. 59.
- ↑ 26,0 26,1 26,2 Łojek 2021 ↓, s. 60.
Bibliografijŏ
[edytuj | edytuj zdrzōdło]- Artur Łojek: Książę Jan (Janusz) Dobry. Ostatni Piast opolski (ok. 1455/1460- 27 III 1532 r.). Katowice: Uniwersytet Śląski. Wydział Humanistyczny, 2021.