Pōdź kaj inhalt

Józef Lompa

Ze Wikipedia
 Ślabikŏrzowe abecadło
Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim.
Józef Lompa

Szkryfōnek Józefa Lompy z cajtōngu „Tygodnik Illustrowany” ze 1860 roku
Miano i nazwisko Józef Piotr Lompa
Data narodzyniŏ 29 czyrwnia 1797
Plac narodzyniŏ Rōżanŏ Gōra (Ôleszno)
Data śmierci 29 marca 1863
Plac śmierci Woźniki
Nŏrodowość Polok, Ślōnzŏk
Przemianek A. Mieczyński
Fach działŏcz, poeta, dolmeczer, publicysta
Ôjciec Michał Lompa
Familijŏ Józefa Strożek
Galeryjŏ zdjyńć a grafik we Wikimedia Commons

Józef Lompa (nar. 29 czyrwnia 1797 we Rōżanyj Gōrze, um. 29 marca 1863 we Woźnikach) – polski i ślōnski działŏcz, poeta, dolmeczer, publicysta – spōłprŏcownik mocka tamtyjszych pism, prozaik, piōnier chopskij ôświaty a etnografije na Ślōnsku. Prekursor procesu polskigo ôdrodzyniŏ nŏrodnego na Gōrnym Ślōnsku jak tyż autōr szkolŏrskich podryncznikōw[1].

Familijŏ

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Narodziōł sie we 1797 we Rōżanyj Gōrze, we małōmiyszczańskij rzymieślniczej familiji[2]. Jego fater, Michał Lompa, mioł we Rōżanyj Gōrze mały dōmek kaj kludziōł kramarski i zielyniczy sklepik, a matka Józefa ze Stróżkōw była z Dobrodziynia leżōncego we lublinieckim krysie (terŏz we ôpolskim)[3]. Józef Lompa bōł dwukrotnie żyniaty i mioł we sumie 16 bajtli, kerym nadŏwoł po pŏrã wyszukanych mian: Ernestina Josephina Catharina, Gustaw Eduard Aegidius, Teodor Ferdynand, Carl Otokar Adam[4].

Biografijŏ

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Budōnek dŏwnyj szkoły we Lubszy, we keryj uczōł Lompa
Nagrobek Józefa Lompy przi kościele świyntego Walentego we Woźnikach

We familijnym mieście skōńczōł elymyntarnõ naukã jak tyż pobiyroł nauki szpilu na ôrganach i hoślach, dziynki czymu mōg zarŏbiać pijōndze jako muzyk. Bez rok bōł ôrganistōm we Wielōniu, a niyskorzij podyjmnōł robotã we Rōżanyj Gōrze jako pisŏrz, gyrichtowy dolmeczer, guwerner a sekretŏrz „Kōmisyje gyneralnyj spraw ziymskich i włościańskich”. We latach 1815–1817 bildował sie we katolickim syminarium we Wrocławiu. Przōdzi robiōł jako rechtōr elymyntarnych szkōł we Cieszynie, Łomnicy, jak tyż we Lublińcu. Prziczyniōł sie do utworzyniŏ elymyntarnyj szkoły we Lubszy koło Lublińca, kaj bez kol. 30 lŏt robiōł na posadzie rechtora, ale tyż wykōnowoł funkcyje gmińskigo pisŏrza i ôrganisty. Bōł poliglotōm jak tyż przysiyngłym dolmeczerym polskij, czeskij i miymieckij gŏdki, dziynki czymu robiōł przi kōmisyji ôbsztalujōncyj granice miyndzy Krōlestwym Polskim a Ślōnskem[5].

Kej robiōł na posadzie rechtora we Lubszy napoczōn działalność pisarskõ, ôbywatelskõ a nŏrodnõ, za co ôstoł dyscyplinarnie zwolniōny we 1849 roku bez pruske władze. Władze ôpolskij rejyncyje pozbyły go tyż pynzyje a ôdebrały mu sużbowe miyszkanie. We 1858 roku skirz policyjnych szykan[5] przeniōs sie do Woźnik, kaj bōł gyrichtowym dolmeczerym[6].

Bez cołki ôkres roboty we szkole zaangażyrowany we literackõ twōrczość. We Bytōmiu zwiōnzany bōł z tamtejszym wydŏwnictwym „Dziennik Górnośląski”, broniōncym praw i gŏdki polsko-ślōnskij ludności. We 1848 roku bōł inicjatorem założyniŏ Tŏwarzistwa Rechtorōw Polŏkōw jak tyż Tŏwarzistwa Robiōncych dlŏ Ôświaty Ludu Gōrnoślōnskigo we Bytōmiu. We 1849 roku społym z rechtorym Emanuelem Smołkōm założōł Tŏwarzistwo Rechtorōw Polŏkōw we Bytōmiu. Przeciwstawiał sie germanizacyje. Dopōminoł sie nauki polskij gŏdki a historyje Polski we szkołach jak tyż bōł zaangażyrowany we idyjõ tworzyniŏ polskich bibliŏtyk na Ślōnsku. Założōł Czytelniã Chopskõ we Lubecku k. Lublińca.

Utrzimowoł kōntakty z inkszymi działŏczami polonijnymi we Prusach. Korespōndowoł z mocka znŏcznymi Polŏkami: Józefem Łepkowskim, Jerzym Bandtkie, Kazimierzem Wóycickim jak tyż Józefem Kraszewskim, kerymu m.in. przesłoł we 1861 roku wiersz Przestroga do przeciwników narodowości polskiej na Śląsku Pruskim[7].

Umrził 29 marca 1863 roku, bōł poschrōniany na smyntŏrzu we Woźnikach.

Twōrczość

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej

Etnograficzne

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Popularnonaukowe

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Gŏdkowe

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
  • O śląsko-polskiej mowie[2]
  • Granice mowy polskiej na Śląsku pruskim[2]
  • Idyotyzmy i germanizmy śląskie
  • Spis książek polskich w Śląsku pruskim wydanych

Rōmany

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
  • Zamek w Głogówku
  • Turcy w Górnym Szląsku. Powieść prawdziwa i zabawna z drugiej połowy XVIII wieku

Religijne

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Upamiyntniynie

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Dynkmal Józefa Lompy we Zŏbrzu-Biskupicach
Dynkmal Józefa Lompy we Woźnikach
Dynkmal Józefa Lompy we Ôpolu
Ulica Józefa Lompy we Prudniku

Literatura

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Postać Lompy została upamiyntniona we literaturze.

  • We 1932 roku Zofia Kossak we zbiorze Nieznany kraj poświynciyła Lompie rozprŏwkã Pierwsze światła.
  • We 1945 roku Kazimierz Gołba poświynciōł mu dramatycznõ sztukã pod tytułym Lompa.

Muzea i dynkmale

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
  • We Lubszy na terynie szkoły je Izba spamiyńci Józefa Lompy.
  • Dynkmale Józefa Lompy sōm we Zŏbrzu-Biskupicach, Woźnikach i Ôpolu

Józef Lompa jako patrōn

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Józef Lompa je patrōnym szkōł we:

Je tyż patrōnym ulic we:

Przipisy

  1. ↑ Pisarze Śląscy XIX i XX wieku, Wrocław 1963
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Bronisław Koraszewski: Józef Lompa zasłużony działacz, krzewiciel ducha polskiego na Śląsku w 50. rosz. śmierci. Ôpole: Gazeta Opolska, 1913
  3. ↑ Janina Ender: Józef Lompa; zarys biograficzny w Pamiętnik Instytutu Śląskiego Tom 9 z Pamiętnik: Seria 2. Instytut Śląski Katowice, 1947, s. 23
  4. ↑ Praca zbiorowa, Józef Lompa, Bytomska Biblioteka Pedagogiczna Informator Zeszyt 22 (styczeń–marzec 2013) ISSN 2081-5395
  5. ↑ 5,0 5,1 Oleksiński J., I nie ustali w walce, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1980, s. 93, ISBN 83-10-07610-X, OCLC 830955231
  6. ↑ hasło Józef Lompa. W: Praca zbiorowa: „Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny” Tom I. Warszawa: PWN, 1984. ISBN 83-01-01520-9
  7. ↑ Józef Lompa red. Kazimierz Dobrowolski: Listy Józefa Lompy do J.I. Kraszewskiego z lat 1860–1862. Nakladem Muzeum Slaskiego, 1931
  8. ↑ https://web.archive.org/web/20131203000127/http://www.lo.kudowa.i7.pl/o-patronie.html
  9. ↑ http://www.zszolesno.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=5&Itemid=8
  10. ↑ http://www.szkolystarcza.szkolnastrona.pl/index.php?p=m&idg=mg,22
  11. ↑ http://spwozniki.szkolnastrona.pl/index.php?p=new&idg=mg,22&id=27&action=show
  12. ↑ https://web.archive.org/web/20141021210612/http://zspg.radzionkow.pl/statut_wso/statut_sp_4.pdf

Bibliografijŏ

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
  • Jerzy Moskal: … Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993. ISBN 83-85831-35-5.
  • Jerzy Oleksiński, I nie ustali w walce, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1980, s. 91–100, ISBN 83-10-07610-X, OCLC 830955231.
  • „Życie i praca Józefa Lompy”, Katolik Nr 75, 1897.
  • „Józef Lompa: zasłużony działacz, krzewiciel ducha polskiego na Śląsku: w 50-tą rocznicę śmierci”
  • Stanisław Wilczek, „Józef Lompa – Prekursor pracy kulturalno-oświatowej na Górnym Śląsku”, MŚ 1997
  • Wiesław Dobrzycki, „Józef Lompa 1797 -1863”, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970
  • Janina Ender, „Józef Lompa zarysy biograficzny” – Seria „Pamiętnik Instytutu Śląskiego” Tom IX
Zdrzōdło "https://szl.wikipedia.org/w/index.php?title=Józef_Lompa&oldid=349254"