Merkury

Merkury

Zdjyńće Merkurygo zuůnaczůne bez sůnda Mariner 10.
Uodkryće
Uodkrywca	staroźytne Babilůńczyki
Data uodkryćo	Znůny we starožytnośći
Strzedńe uoddalyńy uod Słůńca	57 909 176 km 0,38709893 j.a.
Uobwůd orbity	0,360×1012m 2,406 j.a.
Mimostrzůd	0,20563069
Peryheljům	46 001 272 km 0,30749951  j.a.
Apheljům	69 817 079 km 0,46669835  j.a.
Rok gwjozdowy	87,96935 dńi (0,240847 rokůw)
Synodyczny uokres uobjygu	115,88 d
Strzedńo wartkość uorbitalno	47,87 km/s
Maks. wartkość uorbitalno	58,98 km/s
Miń. wartkość uorbitalno	38,86 km/s
Nachylyńy uorbity wzglyndym ekliptyki	7,00487° (3,38° wzglyndem růwńika suůnečnygo])
kśynżyce	brak
Charakterystyka fizyczno
Šyřka růwńikowo	4879,4 km (0,383 Źymje)
Plac	7,5×107 km² (0,147 Źymje)
Uobjyntość	6,1×1010 km³ (0,056 Źymje)
Masa	3,3302×1023 kg
Gynstość	5,427 g/cm³
grawitacyjny szwůng na růwńiku	3,701 m/s2 (0,376 g)
Gibkość ućečki	4,3 km/s
Gibkość wynikajůnca s zwyrtńyńo	10,892 km/h (na růwńiku)
Uokres zwyrtńyńćo	58d 15h 26m
Deklinacyjo	61,45°
Nachylenie růwńika wzglyndem płaščyzny uorbity	0,027°
Albedo	0,10 - 0,12
středńo temp.: Dźeń	623K 350 (°C)
středńo temp.: Noc	73K (-200°C)
Temp. powjyřchńe*	min. střed. maks. 100 K 442,5 K 700 K
Skuod atmosfery
Ciśńyńe atmosferyčne	10-12 h Pa
Tlyn	42,0%
Sůd	29,0%
Wodůr	22,0%
Hel	6,0%
Potas	0,5%
inkše: argon, Dwutlynek wůngla, woda, azot, ksenon, krypton, neon	0,5%

Merkury – to je pjyrszo podug uodlyguośći uod Słůńca planeta we Ůkuadźe Słůnecznym. Tak jak Wynus, Źymja a Mars je to planeta skalisto, nojmyńszo podle masy a wjelgośći s planet Ůkuadu Słůnecznygo. Merkury je jydnům s pjyńću planet, kere idźe uobezdrzeć gouymi ślypjůma. Je trudno do uobserwacyje bo jako planeta wewnyntrzno lo źymskigo uobserwatora je dycki kole słůńca. Merkury je widoczny jyno przed wschodym abo po zachodźe Słůńco.

Powjyrzchńa Merkurygo je fest podano na powjyrzchńa Mjeśůnczka: je tam kupa kraterůw, ńy mo atmosfery a kśynżyca. Temperatura powjyrzchńe waho śe uod −183 °C do 427 °C. Merkury mo sroge żylazowe jůndro kere gyneruje pole magnetyczne słabsze uod pola Źymje.. Wjelgość jůndra powoduje, aže Merkury ma jydnům s najwjynkšych gynstośći s planet Ůkuodu Suonečnygo (kapka wjynkšům mo Źymja).

Pjyrsze udokůmyntowane uobserwacyje Merkurygo sům s pjyrszygo tyśůnclećo p.Chr. Do IV stolećo p.Chr. grecke gwjoźdźorze uważały, co sům dwa ćoła ńybjeske: pjyrsze widźalne jyno przed wschodym Słůńco (mjanowali je Apollo), druge widźalne jyno po zachodźe Słůńco (mjanowali je Hermes). Bez gibki ruch planety Řymjańe mjanowali jům merkury Astrůnůmiczny symbol planety to stylizowana wersyjo kaducyjusza Hermesa.

We porůwnańu s inkszymi planetůma Ůkładu Słůnecznygo, uo Merkurym wjymy jyno kapka. Bez problymy natury techńicznyj, zbadały go jyno dwje sůndy. Pjyrszo - Mariner 10 - zmajstrowoła we lotach 1974-75 karty 45% powjyřchńe. Nostympńy, sůnda Messenger 14 styczńa 2008 zmajstrowoła kolejne 30% powjyrzchńe planety. Messenger bydźe kole Merkurego zaś we 2009, a we 2011 bydźe na uorbiće a zmajstruje couko karta planety.