Josip Broz Tito

Josip Broz Tito
Tito pod kōniec lat 50.
Data rodzyńo	7/25 moja 1892 Kumrovec, ôwdy Austro-Madziary, terozki Chorwacyjo
Data śmjyrći	4 maja 1980 Lublana, ôwdy Jugosławijo, terozki Słowynijo
Uobywatylstwo	jugosłowiańskie
Norodowość	słowyńsko, chorwacko, jugosłowiańsko
Fach	polityk, wojskowy
Małżyństwo ze	4 (Pielagija Biełousowa, Lucija Bauer, Herta Has, Jovanka Budisavljević Broz)
Dźecka	2 (Žarko Broz, Mišo Broz)
Matka	Marija Broz (de domo Javeršek)
Fater	Franjo Broz
Galeryjo uobrozkůw we Wikimedia Commons

Josip Broz ps. Tito (cyr. Јосип Броз Тито, ur. 7 lub 25 moja 1892 w Kumrovcu, zm. 4 moja 1980 w Lublanie) - jugosłowiański polityk kōmunistyczny pochodzyniŏ chorwacko-słowyńskigo, marszałek armije jugosłowiańskiyj, prziwōdca Jugosławie ôd 1946 do swojij śmierci.

Biografijo

Josip Broz narodziōł sie w biydnyj familiji Słowynki i Chorwata z Zagorja. Po skōńczyniu szkoły imał sie roztōmajtych robōt, a majōnc 20 lŏt ôstoł powołany do austryjŏckij armije, kaj za nojmodszo ôsoba w jeji historyje dosużōł sie stopnia feldfebla. W czasie I wojny światowyj walczōł na frōncie serbskim i ruskim. Na tym drugim ôstoł ciynżko ranny i pojmany, a po rekōnwalescyncyje wywieziōny na Ural. W czasie pobytu w Rusyje zaczōn angażyrować sie w ruch kōmunistyczny, a w 1920 r. wrōciōł we swe strōny, kere teroz przinoleżały do nowopowstanygo Krōlestwa Serbōw, Chorwatōw i Słowyńcōw (ôd 1929 r. Jugosławii). Po delegalizacyje partyje kōmunistycznyj w 1921 r. przeszōł do kōnspiracyje i bōł kilkakrotnie heresztowany i wiynziōny bez władza. W latach 30. przijōn pseudōnim Tito i przebywoł bez pewny czas w SSSR, kaj bōł świadkym wielkiyj czystki.

W czasie ataku Niymiec na Polsko przebywoł w SSSR, jednak uciyk nazŏd do Jugosławii kej zôriyntowoł sie, iże Rusyjo tyż uczestniczyła w tyj inwazyje. W czasie ôbŏw w ôjczyźnie ôbjōn prziwōdztwo nad lokalnym ruchym kōmunistycznym. Po ataku państw Aksy na Jugosławijo w 1941 r. ôrganizowoł pōnadnorodowo partyzantka, kero sukcesywnie zwalczała ôkupanta, ale tyż kolaborantōw i mōnarchistōw. W 1942 i 1943 r. kludziōł Antyfaszystowskim Ratym Norodowego Wyzwolynio Jugosławie. Na zajmowanych bez siebie terynach kōmunisty ustanŏwiali władza bez ôparcie sie na lokalnych kōmitetach wyzwoleńczych. Z uwŏgi na swoja działalność Tito bōł ścigany brifym gończym bez władza ôkupacyjno. Ôstatecznie kōmunisty byli na tyla siylni, iże dostali sparcie ôd mōnarchistycznygo regyrōnku na uchodźstwie, a potym dokōnali wyzwolyniŏ kraju bez niczyjij pōmocy, bez co Tito czczōny bōł w ôjczyźnie jak bohatyr.

Krōm iże po wojnie kōmunisty i mōnarchisty mieli utworzić spōlny regyrōnek, wybory w 1946 r. wygrała ta piyrszŏ frakcyjŏ. Krōl ôstoł zdetrōnizowany, a mōnarchijŏ zastōmpiōno socjalistyczno republikōm federacyjnōm, w kerej władzã przejōn Ferajn Kōmunistōw Jugosławie z Titym na czole. Pōniywŏż Jugosławijo wyzwolyła sie sama, była na tyla niyznŏleżno ôd SSSR, iże mogła sama formować swoja polityka. Tyn fakt dokludziōł do kōnfliktu Tita ze Stalinym, bez co tyn drugi ôrganizowoł na niego pŏrã niypodarzōnych zamachōw. Jugosławie ôstała wyciepniyntŏ z Kōminternu, za to Tito zaczōn rozprawiać sie z zwolynnikami stalinizmu. W 1953 r. parlamynt ôbroł Tita na prezydynta kraju, kerym bōł do kōńca życio. Za jego regyrōnkōw krŏj uczestniczōł w ruchu państw niyzaangażyrowanych i niy stŏwoł ani po strōnie inkszych krajōw socjalistycznych, ani Zachodu. Beztoż Jugosławia krōm swojigo reżimu przijōnła plan Marshalla i przeżywała rozkwit ekōnōmiczny. Krōm to z czasym systym na kerym ôparto była państwowo ekōnōmijo zaczōn sie chwiać, co kludziyło do wzrōstu cyn a protestōw.

Marszałek bōł zwolynnikym jedności nŏrodowyj. Chociŏż kożdŏ z republik tworzōncych federacyjõ posiadała pewnõ niyzależność ôd regyrōnku cyntralnego, ôsoba Tita była prawym faktorym spŏjajōncym krŏj połny rōżnic społecznych, ekōnōmicznych, a ôsobliwie religijnych i kulturowych. Z czasym z uwŏgi na wiek jego rola we sprawowaniu władze stopniowo słabła. Coby utrzimać jedność kraju na wypŏdek śmierci prziwōdcy postanowiōno było utworzić kolegialno gowa państwa we formie wielonŏrodowego prezydium na kerego czole symbolicznie a dożywotnio mioł stŏć Tito, a potym kludzōncy mioł być ôbiyrany spostrzōd inkszych czōnkōw.

W 1979 r. Tito trefiōł do lazarytu w Lublanie skirz choroby układu krōnżyniŏ, bez kero kōnieczno była amputacyjŏ nogi. Umrził tamże 4 mŏja 1980 r., a jego zgōn stoł sie faktorym zapalnym prziszłego rozpadu Jugosławie.

Życie prywatne

Tito bōł żyniaty sztyry raży. Jego piyrszõ żōnōm była Pielagija Biełousowa, kerõ poznoł w czasie piyrszego pobytu w Rusyje. Wyjechała ôna społym z Brozym do Jugosławii, ale rozwiedli sie w 1936 r. Biełousowa narodziyła mu piōntka dzieci, co z nich przeżył ino syn Žarko. Potym bez krōtki czas zwiōnzoł sie z Lucijōm Bauer. W czasie pobytu w SSSR w 1940 r. poznōł słowyńskõ komunistka Herta Has, co pōmōgła mu wydostać sie z kraju. Rok niyskorzij narodziyła mu syna Aleksandra "Miszo", a po dwōch latach serwała z nim kej Tito zaczōn sie trefiać z inkszõ kobiytōm. Ôstatecznie w 1952 r. Tito zaślubiōł modszõ ôd siebie ô 32 lata Serbka Jovanka Budisavljević, z kerõ tworzōł bezdzietne małżyństwo aże do swojij śmierci, jednak bez ôstatnie pŏrã lŏt życiŏ przebywōł w separacyje.

Bōł entuzjastōm gōnōw. Ôkrōm rodnych słowyńskiyj i serbskochorwackiyj godki godōł tyż po rusku, niymiecku, angelsku i w esperanto.