Krześcijōństwo

Krziż – terŏźny symbol wiynkszości krześcijanōw

Ichthys – pierwotny symbol krześcijanōw

Krześcijōństwo (gr. Χριστιανισμóς , łac. Christianitas) to je mōnoteistycznŏ religijŏ ôbjawiōnŏ. Bazuje na nauczaniu Jezusa Krystusa przekŏzanym we kanōnicznych wanielijach jak tyż we treści religijnych pism skłŏdajōncych sie na Biblijõ. Krześcijōństwo narodziyło sie we I stoleciu n.e. we Palestynie. Terŏźnie je ôno nojsrogszõ religijōm, skupiajōncõ 32% ludności świata, z czego pōłowa to katoliki, jedna trzeciŏ – protestanci, a ôstali – prawosławni.

Miano i symbolika

Zgodnie z Dziejami Apostolskimi (11,26) „We Antiochije po rŏz piyrszy nazwano było szkolŏrzy krześcijanami” (gr. Χριστιανός). Ôkryślynie to było snŏdź z pogańskich kryngōw i przōdzi było negatywne. Z czasym zaczło wyrażać ôdrymbność ludzi, kerzi wierzili we Jezusa Krystusa (piyrwyjsze terminy to „wierzōncy”, „szkolŏrze”).

Piyrsze użycie terminu krześcijōństwo (gr. Χριστιανισμός) w tekście biblijnym było ôdnotowane we Dziejach Apostolskich (Dz 26,28).

Przōdzij symbolym krześcijōństwa była fisza, za to we 3. stoleciu stoł sie nim krziż. Nawiōnzano tym do dwōch piyrszych liter greckich słowa Christos (Χ – chi i Ρ – ro), a potym tyż do ukrziżowania Jezusa.

Historyjŏ

Narodzynie Jezusa Krystusa (tm. Boże Narodzynie)

Zmartwychstōnie Jezusa Krystusa

Krześcijōństwo powstoło we I stoleciu jako sekta we łōnie judaizmu. Jeji siydzibōm była Jerozolima, atoli po padniyńciu powstōniŏ i wypyndzaniu wszyjskich Żydōw z miasta, sekta uległa rozproszyniu. Te piyrsze lata formowaniŏ nowyj religije zwane sōm „pierwotnym” abo „wczaśnym krześcijōństwym”. Dości gibke rozprzestrzeniynie sie nowego wiyrzyniŏ było blank zwiōnzane z bydōncõ ôd stoleci, na terynie Bliskigo Weschodu diasporōm, z keryj rekrutowano nowych wyznŏwcōw. Diaspora ôd dŏwnŏ była fest zhellenizowana - to dyrekt z nij wywodzōncy sie badŏcze Starego Testamyntu, dokōnali przekładu na greckõ gŏdkã i nadali mu miano Septuaginta, a Filōn ze Aleksandryje zwiōnzoł judaizm w tamtyjszymi sztrōmami filozoficznymi.

W ôkresie herskich zawirowań politycznych i ôbywatelskich na terynie Palestyny ukŏzało sie mocka charyzmatycznych „rechtorōw” i „prorokōw” kerzi przedstawiali sie czynstojako nowi mesjasze. Jezus wystympuje jako wandrowny kŏzatel i tak jak ôstali skupiŏ naôbkoło siebie szkolŏrzy i wyznŏwcōw. Idzie przijmnōńć iże głosiōł prawidła religije, kerŏ bazowała na bezpostrzednij relacyji czowieka do Boga. Uznŏwŏ sie, iże znoł Jōna Krzciciela, może wywodziōł sie z jego sekty. Brak godnych dokumyntōw niy dozwolŏ na akuratniyjsze ôdtworzynie piyrszych lŏt formowaniŏ sie sekty wyznŏwcōw Jezusa. Jozef Flawiusz je jedynym źrōdłym do poznaniŏ historyje Palestyny tego ôkresu. Podŏwoł ôn informacyje na tymat tamtyjszyj religije żydowskij i sekt formujōncych sie w jeji łōnie. Z miana wymiyniyni sōm tam Jōn Krzciciel i Jakub.

Jezus napoczōn działalność kole trzidziestego roku życiŏ, bez trzi lata głosiōł swoje nauki, skŏzany bez prokuratora Pōncjusza Piłata na śmierć umrził w Jerozolimie we 30 abo we 33 roku. Co do datōmōw niy mŏ zgodliwości miyndzy biblistami. Wiadōmo ino, iże Pōncjusz Piłat bōł prokuratorym we latach 26-36 i to za jego kadyncyje fungowoł i zginōł Jezus. Po Jezusie ôstała grupa wiernych szkolŏrzy, zwanych apostołami, kerzi kōntynuowali jego nauki. Piyrszŏ krześcijōńskŏ spōlnota ukształtowała sie dyrekt naôbkoło nich w Jerozolimie. Zachowowali ôni nauki Tory, praktykowali: ôbrzezanie, krzest i Eucharystyjõ. Z faryzeizmu ôstały zaczerpniynte rzeczy jak: aniōł, dusza, życie wieczne, nadgroda i kŏra po śmierci, kere przijōnli krześcijany.

Pŏrã lŏt po śmierci Jezusa przijōn jego nauki tyż Paweł z Tarsu, kery w zasadniczy knif wpłynōł na formowanie sie dalszych dziejōw krześcijōństwa. Napoczōn robotã misyjnõ we diasporze i w kryngach pozażydowskich. Bez piyrsze lata swojigo apostolatu ani razu niy ukŏzoł sie w Jerozolimie, niy poznoł ôsobiście żŏdnego z apostołōw, tōż ciynżko pedzieć na czym ôpiyroł swoje nauki. Snŏdź kole 40 roku, no tōż kole 20 lŏt po śmierci Jezusa, przibōł yntlich do Jerozolimy i sam poznoł Kefasa, to znaczy Piotra i Jakuba Brata Pańskigo, po czym zaś ruszōł we dalszõ misyjõ.

Piyrsi wyznŏwcy Jezusa nazywali sie miyndzy sobōm „świyntymi” - takigo terminu używŏ Paweł we swojich Listach.

Ôdłōmy

[[Plik::Percent of Christians by Country–Pew Research 2011.svg|thumb|upright=2|Krześcijōństwo na świecie]] Podle podszukowań PEW Forum, z krześcijōństwym idyntyfikuje sie blisko 32% ludności świata (podle reportu z 2011 r.). Podle sprawozdaniŏ ôrganizacyje spostrzōd blisko 2,2 milijardu krześcijanōw wyrōżniŏ sie:

• kole 1,1 mld katolikōw
• kole 800 mln protestantōw
  • kole 279 mln zielōnoświōntkowcy
  • kole 215 mln wanielikalni
  • kole 85 mln anglikany
  • kole 80 mln reformowani wanielicy
  • kole 77 mln luteranie
  • kole 74 mln metodyści
  • kole 72 mln baptyści
  • kole 21 mln adwentyści
• kole 260 mln prawosławnych i wiernych kościołōw ôriyntalnych
• Starokatolicki kośćůł
• kole 16,4 mln mormōny
• kole 8,6 mln Świŏdki Jehowy
• kole 2 mln Ferajn Krześcijōńskij Nauki
• tyż roztōmajtyj zorty sekty krześcijōńskigo byciŏ.