Kaszubsko godka

Kaszëbsczi jãzëk
Uobšar	Polska, Kanada
Ličba godojůncych	108 tyś.
Klasyfikacyjo genetyčno	Indoojropejske godki słowjańske zachodńosłowjańske lechicke kaszubsko godka
Šrajbůng	modyfikowůny łaćiński alfabet
Status uoficyjolny
Godka uřyndowo	Uod 2005 regjůnalno godka we Polsce, půmocńičo we amta wojewůdztwa půmorskigo
Regulowany bez	Radzëzna Kaszëbsczégò Jãzëka (Rada Kaszubskij Godki)
Kody godki
ISO 639-1	-
ISO 639-2	csb
ISO/FDIS 639-3	csb
SIL	CSB
We Wikipedyji
Uobejzdrzij tyż: godka, godki śwjata

Kaszubsko godka (kasz. kaszëbsczi jãzëk) – godka ze zachodńosłowjańskij grupy, keryj na sztand 2011 używo we Polsce w doma 108 tyś. ludźi, zauobycz Kaszubůw. Kaszubsko godka to je jedna ze půmorskich godkůw – uo jeji uodrymbnośći godało śe już we XIX storoczu. Za nojstarsze kaszubske durki widźi śe Duchowne piesnie Dra Marcina Luthera i inszich naboznich męzow uod Szymona Krofeya ze roku 1586. Uoficjalno pisano forma kaszubskij godki je ewolucyjům abecadła, co go zapropůnowoł we 1879 Florian Ceynowa, we wydanyj we Poznańu kśůnżce Zarés do Grammatikj Kašébsko-Słovjnskjè Mòvé. Podszukowocz kaszubskij godki Friedrich Lorentz wykozoł we tyj mołwje 47 głoskůw, kere dźiśo zapisuje śe 34 literami.

Użyće

Zaśyng kaszubskij godki uod downa śe zmyńszo. Postrzůd tajle godkoznawcůw we Polsce durch je popularny majnůng, iże kaszubsko godka to je jyno djalekt polskij godki. We roku 2003 kaszubsko godka dostała trziliterowy mjyndzynorodowy kod CSB podug normy ISO 639-2.

Terozki we Polsce istńije poradźeśůnt szkołůw, we kerych bajtle uczům śe kaszubskij godki jak cudzyj a dwje, w kerych proces uczyńo je kludzůny po kaszubsku. Uod 2005 roku je możebność zdowańo w ńij matury. Po kaszubsku durkowane sům cajtůngi a kśůnżki, eymitowane sům radyjowe a telewizyjne programy.

Podug Zakůnu uo norodowych i etńicznych myńszośćach a regjůnalnyj godce ze 2005 roku idźe kaszubskij godki używać przed uorganami gminu jak půmocńicznyj godki – pjyrszo skorzistała z tyj uopcyje gmina Parchowo.

Kaszubski alfabet

Uoficjalny kaszubski alfabet, ustalůny we 1996, mo take litery:

Aa Ąą Ãã Bb Cc Dd Ee Éé Ëë Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Łł

Mm Nn Ńń Oo Òò Óó Ôô Pp Rr Ss Tt Uu Ùù Ww Yy Zz Żż

Djalekta

Wyrůżńo śe sztyry djalektalne skupiny, w kerych je cuzamyn wele 50 gwarůw:

• Půłnocny (pucki krys a půłnocno tajla wejherowskigo)
• Strzodkowy (kartuski a połedńowo tajla wejherowskigo)
• Połedńowo-schodńi (teryny na połedńe uod Kośćerziny)
• Połedńowo-zachodńi (uokolice Borziszkůw, Brzeźna Szlacheckigo chojńickim kryśe a pora wśi we bytowskim).

Cechy kaszubskij godki

• Tajlowe utrzimańy formy TarT ze prasłowjańskigo TărT,: ntp. kasz: gard, parmiń, szl: grůd, průmjyń.
• Zmjynkczůno spůłgłoska bez ar, ntp. kasz: cwiardi, czwiôrtk, szl: twardy, sztwortek
• Ńyma "ruchůmego" e, ntp. kasz: pòrénk, kùńc, szl: poranek, kůńec
• Stwardńyńy ś, ź, ć, dź, ntp. kaš: swjat, zëma, zymia, rodzëc pl: śwjat, źima, źymja, rodźić
• Tajlowe utrzimańy formy TłoT na placu ślůnskigo TleT, np.: młoc, płoc, szl: mleć, pleć
• Zachowańy ruchůmego akcyntu we půłnocnym djalekće
• Ińicjalny akcynt we połedńowych djalektach

Bajszpil (Uojczynasz)

Jerozolima, Uojczynasz po kaszubsku

Òjcze nasz, jaczi jes w niebie,
niech sã swiãcy Twòje miono,
niech przińdze Twòje królestwò,
niech mdze Twòja wòlô
jakno w niebie tak téż na zemi.
Chleba najégò pòwszednégò dôj nóm dzysô
i òdpùscë nóm naje winë,
jak i më òdpùszcziwómë naszim winowajcóm.
A nie dopùscë na nas pòkùszeniô,
ale nas zbawi òde złégò. Amen

Literatura

Turystyczno karta po kaszubsku

Informacyjno tabula po polsku a kaszubsku

• Aleksander Labuda : Słownik polsko-kaszubski/Słowôrz kaszëbskò-pòlsczi Gdańsk 1981
• Fryderyk Lorentz : Gramatyka pomorska t. 1-3 Wrocuaw 1958-1962
• Bernard Sychta : Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej. t. 1-6 Wrocuaw – Waršawa – Krakůw 1967 – 1976
• Gustaw Pobłocki: Słownik kaszubski z dodatkiem idjotyzmów chełmińskich i kociewskich, Cheumno 1887
• Hanna Popowska-Taborska, Wiesław Boryś: Słownik etymologiczny kaszubszczyzny t.1-4 Waršawa 1994 – 2002 (Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy ) ISBN 83-901394-9-9, ISBN 83-86619-81-3, ISBN 83-86619-28-7, ISBN 83-86619-74-0
• Stefan Ramułt: Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego, Krakůw 1893
• Jerzy Treder : Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny. Gdańsk 2002 ISBN 83-7326-037-4
• Jan Trepczyk : Słownik polsko-kaszubski t. 1-2 Gdańsk 1994 ISBN 83-85011-73-0

Historyczne zabytki kaszubsko-půmorskigo szrajbowańo

• 1536 Kronika T. Kantzowa o wendyjskich ludach zwanych Wendami a między nimi Kaszuby. Chronik von Pommern in Hohdeutscher, hrsg. v. G. Gaebel, Stettin 1897.
• 1586 Duchowne piesnie D. Marcina Luthera y ynßich naboznich męzow. Zniemieckiego w Slawięsky ięzik wilozone Przes Szymana Krofea... w Gdainsku: przes Jacuba Rhode, Tetzner 1896: ze przekładu bytowskigo pastora S. Krofeja, Słowińca ze Důmbjo
• 1643 Mały Catechism D. Marciná Lutherá Niemiecko-Wándalski ábo Slowięski to jestá z Niemieckiego języká w Słowięski wystáwiony na jáwnosc wydan..., w Gdaińsku przes Jerzego Rhetá, Gdańsk 1643. Pastor smoudźiński M. Mostnika (Michał Pontanus), rodym ze Słupska.
• Perykopy smołdzinskie, uopracowane a wydane uod Friedhelma Hinze, Berlin (schodńi) 1967
• Śpiewnik starokaszubski, uopracowany a wydany uod Friedhelma Hinze, Berlin (schodńi) 1967
• Przysięgi słowińskie z Wierzchocina

Linki

• Kaszubsko Wikipedyjo
• Projekt swobodńy dostympnygo dykcjůnorza kaszubskigo
• Kaszubske Werksztaty Literacke
• Òdroda ònlajn – kaszubski cajtůng internecowy
• serwis Nasze Kaszuby
• serwis Kaszubia.com
• Kaszubsko katygoryjo Uodymkńyntygo Kataloga ODP
• Muzyjům Szrajbowańo a Muzyki Kaszubsko-Půmorskij we Wejherowje
• Kaszubi.pl – uoficjalno zajta ZK-P
• Cassubia Slavica
• Projekt Rastko Kaszuby
• Radio Kaszëbë – pjyrsze radyjo pů kaszubsku
• Kaszubski Linux