Kaszubsko godka

Kaszëbsczi jãzëk
Uobšar	Polska, Kanada
Ličba godojůncych	5-200 tyś. (ńyśćisue dane)
Klasyfikacyjo genetyčno	Godki indoojropejske Godki suowjańske Godki zachodńosuowjańske Godki lechicke kašubsko godka
Šrajbůng	modyfikowůny alfabyt uaćiński
Status uoficyjolny
Godka uřyndowo	Uod 2005 godka rygjůnalno Polski, půmocńičo we uřyndach wojewůdztwa půmorskigo
Regulowany bez	Radzëzna Kaszëbsczégò Jãzëka
Kody godki
ISO 639-1	-
ISO 639-2	csb
ISO/FDIS 639-3	csb
SIL	CSB
We Wikipedyji
Uobejzdrzij tyż: godka, godki śwjata

Kašubsko godka (kaš. kaszëbsczi jãzëk) – godka s grupy zachodńosuowjańskij godek suowjańskych, kerym posůguje śe we Polsce koždy dźyń přez 50 tys. Kašubůw. Kašubsko godka je jydnům s godek půmorskych – uo uodrymbnej godce do śe godoć juž we wjeku XIV. Za nojstarše druki kašubske uwažane sům Duchowne piesnie Dra Marcina Luthera i inszich naboznich męzow Šymůna Krofeya s roku 1586. Užywano uobecńy forma pisano kašubskij godki je ewolucyjům zapropůnowanyj we 1879 roku bez Floriana Ceynowe we wydanyj we 1879 roku we Poznańu kśůnžce Zarés do Grammatikj Kašébsko-Słovjnskjè Mòvé. Podšukowoč kašubskigo Friedrich Lorentz wyuodrymbńiu we tyj godce 47 guoskůw, kere terozki śe zapisuje 34 buchštabůma, tajla ś ńich (ch, cz, dz, dż, rz, sz) bez pouůnčeńy dwůch buchštab, podańy na polsko godka.

Užyće

Zaśyng kašubskigo uode downa bez přerwy śe půmyńšo (uobezdřij: Kašuby).

Do ńydowna panowouo, a postřůd tajli godkoznawcůw we Polsce panuje šyroko rozpowšychńůne překůnańy uo tym, co kašubski stanowi djalykt abo gwara polskij godki.

We roku 2003 dano kašubskij godce třibuchštabowy mjyndzynarodowy kod CSB podug normy ISO 639-2.

Terozki we Polsce istńije kilkadźeśůnt šuli, we kerych bajtle učům śe kašubskigo. Uod 2005 roku istńije možebność zdawańo ś ńigo ygzamina maturalnygo. We kašubskim wydawane sům kśůnžki a cajtůngi, ymitowane sům rygjůnalne průgramy radyjowe a telewizyjne.

Podug ustawy s dńa 6 styčńa 2005 r. uo myńšośćach narodowych a etńičnych a uo rygjůnalnych godkach, do śe užywać před uorganůma gminy, kole godki uřyndowyj, kašubskigo kej půmocńičo godka – pjyršo dokůnoua tygo pouožůno we kryśe bytowskym gmina Parchowo.

Uopińije

We 2005 we ůsmym tomje yncyklopedyje douůnčanyj do Gazety Wyborczyj nolozua śe nastympujůnco treść (tumačeńy na ślůnski): "kašubski djalykt, [to] djalykt užywany bez Kašubůw na Půmořu Gdańskim a we wsch. tajli Půmořa Zach.; nojbaři uodrymbny s djalektůw polslij godki (choć śilńy gynet. ś ńim zwjůnzany), uznowany tyž za godka lebo djalykt přejśćowy mjyndzy polskim a wymaruymi godkůma Ranůw, Uobodrytůw a Dřewjan [...]"

Hanna Dalewska-Gryń myśli, iže literacko godka uoparto na djalyktach kašubskich do śe uznoć za mikrogodka.

Alfabyt kašubski

Alfabyt kašubski mo we śe mastympujůnce buchštaby:

Aa Ąą Ãã Bb Cc Dd Ee Éé Ëë Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Łł

Mm Nn Ńń Oo Òò Óó Ôô Pp Rr Ss Tt Uu Ùù Ww Yy Zz Żż

We ślůnskij godce s tygo nie wystympujům

• ą [ą] (IPA: [õ]) (ó nosowe)
• ã [an] (IPA: [ã]) (tzw. a ze blewiązką)
• é [yj] (IPA: [e], [ej]) (tzw. e ze striszkã)
• ë [e/a] (IPA: [ə]) (tzw. "šwa")
• ł [u] (IPA: [w]) ("u" ńyzguoskotwůrče)
• ò [łe] (IPA: [wɛ]) (tzw. labializacyjo)
• ô [o/e] (IPA: [ɞ]) (tzw. o ze dakã)
• ù [łu/łi] (IPA: [wu]).

Buchštaba "u" je ńykedy čytano kej postředńo mjyndzy u a i, kej mjymjecke "ü".

Na uodwyrtka do ślůnskij godki, guoski cz, sz, ż, dż, rz wymawjo śe baři mjynko, kej [ʧ], [ʃ], [ʒ], [ʤ], [ʒ] (jak we angelskij godce).

Djalykty

Wyrůžńo śe 4 zespouy djalyktalne kašubskigo, we ramach kerych wystympuje ůngyfer 50 gwar.

• Djalykt půunocny (krys pucki a půunocno tajla wyjherowskigo)
• Djalykt střodkowy (pouedńowo tajla krysa wyjherowskigo a krys kartuski)
• Djalykt pouedńowo-wschodńi (teryny na pouedńy uod Kośćeřiny)
• Djalykt pouedńowo-zachodńi (uokolice Bořiškůw, Břeźna Šlacheckigo we kryśe chojńickym a ńylične wśe we bytowskim).

Wuaściwośći kašubskij godki

• Tajlowe utřimańy formy TarT s prasuowjańskigo TărT,: ntp. kaš: gard, parmiń, szl: grůd, průmjyń.
• Zmjynkčůno spůuguoska bez ar,ntp. kaš: cwiardi, czwiôrtk, szl: twordy, štwortek
• Ńy mo "ruchůmygo" e, ntp. kaš: pòrénk, kùńc, szl: poranek, kůńec
• Stwordńyńy ś,ź,ć,dź, ntp. kaš: swjat, zëma, zymia, rodzëc pl: śwjot, źima, źymja, rodźić
• Tajlowe utřimańy formy TłoT we plac ślůnskigo TleT, np.: młoc, płoc, szl: mleć, pleć
• Zachowańy akcyntu ruchůmygo we djalykće půunocnym
• Akcynt ińicjalny we djalyktach pouedńowych

Bajšpil (Uojčynaš)

Jerozolima, Uojczynasz pů kašubsku

Òjcze nasz, jaczi jes w niebie,
niech sã swiãcy Twòje miono,
niech przińdze Twòje królestwò,
niech mdze Twòja wòlô
jakno w niebie tak téż na zemi.
Chleba najégò pòwszednégò dôj nóm dzysô
i òdpùscë nóm naje winë,
jak i më òdpùszcziwómë naszim winowajcóm.
A nie dopùscë na nas pòkùszeniô,
ale nas zbawi òde złégò. Amen

Literatura

karta turystyčno pů kašubsku

Tafla informacyjno pů polsku a kašubsku

• Aleksander Labuda : Słownik polsko-kaszubski/Słowôrz kaszëbskò-pòlsczi Gdańsk 1981
• Fryderyk Lorentz : Gramatyka pomorska t. 1-3 Wrocuaw 1958-1962
• Bernard Sychta : Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej. t. 1-6 Wrocuaw – Waršawa – Krakůw 1967 – 1976
• Gustaw Pobłocki: Słownik kaszubski z dodatkiem idjotyzmów chełmińskich i kociewskich, Cheumno 1887
• Hanna Popowska-Taborska, Wiesław Boryś: Słownik etymologiczny kaszubszczyzny t.1-4 Waršawa 1994 – 2002 (Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy ) ISBN 83-901394-9-9, ISBN 83-86619-81-3, ISBN 83-86619-28-7, ISBN 83-86619-74-0
• Stefan Ramułt: Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego, Krakůw 1893
• Jerzy Treder : Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny. Gdańsk 2002 ISBN 83-7326-037-4
• Jan Trepczyk : Słownik polsko-kaszubski t. 1-2 Gdańsk 1994 ISBN 83-85011-73-0

Denkmale šrajbowańo kašubsko-půmorskigo

• 1536 Kronika T. Kantzowa o wendyjskich ludach zwanych Wendami a między nimi Kaszuby. Chronik von Pommern in Hohdeutscher, hrsg. v. G. Gaebel, Stettin 1897.
• 1586 Duchowne piesnie D. Marcina Luthera y ynßich naboznich męzow. Zniemieckiego w Slawięsky ięzik wilozone Przes Szymana Krofea... w Gdainsku: przes Jacuba Rhode, Tetzner 1896: s tumačeńo bytowskigo pastora S. Krofeja, Suowińca (?) s Důmbja
• 1643 Mały Catechism D. Marciná Lutherá Niemiecko-Wándalski ábo Slowięski to jestá z Niemieckiego języká w Słowięski wystáwiony na jáwnosc wydan..., w Gdaińsku przes Jerzego Rhetá, Gdańsk 1643. Pastor smoudźiński M. Mostnika (Michał Pontanus), rodem ze Suůpska.
• Perykopy smołdzinskie, uopracowane a wydane bez Friedhelma Hinze, Berlin (wschodńi) 1967
• Śpiewnik starokaszubski, uopracowany a wydany bez Friedhelma Hinze, Berlin (wschodńi) 1967
• Przysięgi słowińskie z Wierzchocina

Linki zewnętrzne

• Kašubsko Wikipedyjo
• Projekt swobodńy dostympnygo dykcjůnořa kašubskigo
• Kašubske Werkštaty Literacke
• Òdroda ònlajn – kašubski cajtůng internecowy
• serwis Nasze Kaszuby
• serwis Kaszubia.com
• Kašubsko katygoryjo Uodymkńyntygo Kataloga ODP
• Muzyjům Šrajbowańo a Muzyki Kašubsko-Půmorskij we Wejherowje
• Kaszubi.pl – uoficjalno zajta ZK-P
• Cassubia Slavica
• Projekt Rastko Kaszuby
• Radio Kaszëbë – pjyrše radyjo pů kašubsku
• Kašubski Linux