Ślōnske wojaczki

Ze Wikipedia
Ślōnske wojaczki
Batalijŏ pod Małujowicami
Batalijŏ pod Małujowicami
Flag of Prussia (1892-1918).svg
Prusy
Flag of the Habsburg Monarchy.svg
Austryjŏ
Czas 1740–1742 (I ślōnskŏ wojaczka)
1744–1745 (II ślōnskŏ wojaczka)
1756–1763 (III ślōnskŏ wojaczka)
Prziczyna chyńć panowaniŏ nad Ślōnskem
Wynik ekōnōmiczne i polityczne zmocniynie Prus
Commons-logo.svg Galeryjŏ zdjyńć a grafik w Wikimedia Commons
Ojropa, kol. 1740.

Ślōnske wojaczki – trzi wojaczki miyndzy Austryjōm Habsburgōw (i jeji zmiyniajōncymi sie sojusznikami) a Prusami Hohenzollernōw ô panowanie nad Ślōnskem, we wyniku kerych wiynkszość Ślōnska (a tyż Kłodzko) znŏdły sie we granicach Prus, a społym z niymi ôd 1871 roku we zjednoczōnym bez Hohenzollernōw Miymieckim Cysŏrstwie.

Prziczyny[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Fryderyk II Wielgi uzdoł sie napaść Ślōnsk, spotrzebujōnc m.in. wzrŏstajōncõ wrogość pōmiyndzy prześladujōncymi protestantōw Habsburgami, a z wiynksza luterańskõ ludnościōm zebranyj prowincyje. Już wczaśnij uciskanŏ ludność cysŏrskij czynści Ślōnska (we ksiynstwach brzeskolignickim a ôleśnickim ôbowiōnzowała swoboda wierzyniŏ a kultu) swrŏcała sie ô protekcyjõ do przechodzōncych bez jego terytorium szwedzkich wojsk (1706), kere uwŏżano za gwarantōw warōnkōw podpisanego po trzidziestorocznyj wojaczce westfalskiego pokoju.

Fryderyk swe fungowaniŏ spiyroł dynastycznymi roszczyniami, wynikajōncymi z podpisanego we 1537 roku układu ô przeżycie pōmiyndzy Joachimem II Hektorem a Fryderykiem II z dynastyje ślōnskich Piastōw – lignicko–brzeskim princym (ukłŏd niy ôstoł zryalizowany ani we 1548 roku po śmiyrci Fryderyka II, ani we 1675 roku po przedŏwniyniu dynastyje Piastōw; ksiynstwo przejyli Habsburgowie).

We tym samym czasie jednak Prusy zwiōnzane były – potwierdzōnõ bez fatra Fryderyka II Wielgigo we 1713 roku – pragmatycznõ sankcyjōm, zôbowiōzujōncõ jy do zachowaniŏ jedności wszyjskich ziym Habsburgōw jak tyż spiyraniŏ za nastympczyni a dziedziczki korōny Marii Teresy, cery umartego cysŏrza Karola VI.

I ślōnskŏ wojaczka (1740–1742)[edytuj | edytuj zdrzōdło]

  • 1740
    • 14 grudnia – antyaustryjŏcki bunt we Wrocławiu[1]
    • 16 grudnia – wkroczynie Fryderyka na Ślōnsk[2]
    • 28 grudnia – ôblynżynie Głogowa[3]
  • 1741
    • 3 stycznia – paradny wjazd Fryderyka do Wrocławia[1]
    • 10 stycznia – potyczka pod Ôtmuchowym
    • 9 marca – zdobycie Głogowa bez pruske wojska
    • 10 kwietnia – batalijŏ pod Małujowicami koło Brzegu, krōm zaucieczki Fryderyka Prusacy zwyciynżyli
    • 10 siyrpnia – wkroczynie pruskich wojsk do Wrocławia
  • 1742
    • mŏj – boje na terynie Czech, klynski wojsk cysŏrskich
    • 11 czyrwnia – podpisanie pokoju we Wrocławiu

II ślōnskŏ wojaczka (1744–1745)[edytuj | edytuj zdrzōdło]

III ślōnskŏ wojaczka (1756–1763)[edytuj | edytuj zdrzōdło]

  • 1756
    • wyprzedzajōncy szlag Fryderyka na Saksōnijõ
    • ôblynżynie i kapitulacyjŏ Pirny
    • wkroczynie do Czech
    • batalijŏ pod Lobositz
  • 1757
    • czyrwiyń – batalijŏ pod Kolínem, zwyciynstwo cysŏrskich wojsk
    • 7 września – batalijŏ pod Moys, zwyciynstwo Austryjŏkōw
    • 5 listopada – batalijŏ pod Rossbach
    • 22 listopada – batalijŏ pod Wrocławiem
    • 24 listopada – zdobycie miasta bez Austryjŏkōw
    • 5 grudnia – batalijŏ pod Lutyniōm: zwyciynstwo Fryderyka nad dwukrotnie srogszym ôpacznikym (33 tys. przeciw 82 tys.), 10 tys. zabitych, 13 tys. zebranych
    • 21 grudnia – poddanie sie austryjŏckigo garnizonu we Wrocławiu[3]: 17 tys. zebranych, w tym 17 jynerołōw
  • 1759
    • 12 siyrpnia – batalijŏ pod Kunowicami, zwyciynstwo Austryje, Prusacy straciyli 19 tys. ludzi i 172 harmaty
  • 1760
    • zdobycie bez Austryjŏkōw festōngu we Kłodzku[4]
    • 23 czyrwnia – batalijŏ pod Kamiynnõ Gōrōm
    • lato – ôblynżynie Wrocławia bez jyn. von Laudona
    • 15 siyrpnia – batalijŏ pod Lignickim Pōntnowem; zwyciynstwo Prusakōw nad trzikrotnie srogszymi Austryjŏkami
    • paździyrnik – zajyńcie Berlina bez antypruskõ koalicyjõ
  • 1761
  • 1762
    • styczyń – śmierć caryce Elżbiety Romanowej; władze przejmuje wielbiciel Fryderyka Piotr III, kery nakŏzoł swojim wojskōm przejście na zajtã Prus
    • lipiyń – ôbalynie i zamordowanie Piotra III; trōn ôbyjmuje jego ślubnŏ Katarzyna II, kerŏ wycŏfuje sie z wojaczki
    • 21 lipnia – batalijŏ pod Burkatowem; Fryderyk pokōnuje znacznie srogszõ austryjŏckõ armijõ
  • 1763
    • rozpad antypruskij koalicyje
    • 15 lutego – pokōj we Hubertusburgu: potwierdzynie status quo ante, a wrŏz utrwalenie podziału Ślōnska, jaki prziszoł we wyniku I ślōnskij wojaczki z lŏt 1740–1742[6]

Przipisy

  1. 1,0 1,1 Olszyna podczas wojen śląskich – Przegląd Lubański [dostymp 2021-02-22] (polski).
  2. Jak Śląsk wpadł w ręce Prus? Konflikt trwał 20 lat, PolskieRadio.pl [dostymp 2021-02-22] (polski).
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 Redakcyjŏ, Zdarzyło się w grudniu – śląskie kalendarium, wachtyrz.eu [dostymp 2021-02-22].
  4. Polska - Twierdza Kłodzko, Onet Podróże, 9 czerwca 2010 [dostymp 2021-02-22] (polski).
  5. Janusz Stolarczyk, Bitwa pod Trzebiną (Kunzendorff) – Muzeum Ziemi Prudnickiej, www.muzeumprudnik.pl [dostymp 2021-02-22].
  6. CONA Iconography Record, getty.edu [dostymp 2021-02-22].