Ôpole
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artykuł je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskigo jynzyka. Żeby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artykułu ô nim. |
Spůłrzyndne: 50°40' N 17°56' E
| Ôpole | |||||
 Stare Miasto w Ôpolu | |||||
| |||||
| Państwo |  Polska
| ||||
| Historycznŏ krajina | Ślōnsk | ||||
| Wojewōdztwo |  ôpolske
| ||||
| Data założyniŏ | X stolecie | ||||
| Prawa miejskie | przed 1217 | ||||
| Prezydynt | Arkadiusz Wiśniewski | ||||
| Wiyrchnia | 148,99 km² | ||||
| Wysokość | 176 m n.m. | ||||
| Wielość miyszkańcōw (2017) - wielość - tyngość - aglomeracyjŏ |
130 500 863,5 os./km² 267 000 | ||||
| Numeracyjnŏ cōuna | 77 | ||||
| Pocztowy kod | 45-001 do 45-910 | ||||
| Rejestracyjnŏ tabula | OP | ||||
Położynie na karcie Polski   Ôpole | |||||
| TERC (TERYT) | 1661011 | ||||
| SIMC | 0965016 | ||||
Amt miastowy 45-015 Ôpole | |||||
 Galeryjŏ zdjyńć a grafik w Wikimedia Commons
| |||||
| Zajta internetowŏ | |||||
Ôpole (pol. Opole, łać. Oppelia, Oppolia, Opulia, mjym. Oppeln, śl-mjym. Uppeln) – miasto na prawach krysu we połedniowo-zachodnij Polsce, siydziba władz ôpolskigo wojywōdztwa a ôpolskigo krysu. Stolica Gōrnego Ślōnska społym z Raciborzym a Ôpolskigo Ślōnska. Położōne we Postrzodkowyj Ojropie, na Ślōnskij Nizinie, nad Ŏdrõ. Dŏwnij nojsrogsze miasto Gōrnego Ślōnska.
Geografijŏ[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Miasto leży we pōłnocno-zachodnij tajli Gōrnego Ślōnska, w cyntrum Ôpolskigo Ślōnska, na przestrzyństwie dwōch fizjograficznych mezoregionōw: zachodniŏ tajla na Wrocławskij Pradolinie, a weschodniŏ na Ôpolskij Rōwni. Ôba te przestrzyństwa sōm tajlami makroregionu Ślōnskŏ Nizina. Ôpole stanowi cyntralnõ tajla ôpolskij aglomeracyje. We Ôpolu a ôkolicy gŏdŏ sie we ôpolskim dialekcie ślōnskij gŏdki.
Klimat[edytuj | edytuj zdrzōdło]
| Miesiōnc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Mŏj | Czy | Lip | Siy | Wrz | Paź | Lis | Gru | Rocznŏ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Strzednie tymperatury we dziyń [°C] | 1.9 | 3.5 | 8.1 | 15.9 | 20.6 | 23.5 | 25.5 | 25.2 | 19.9 | 14.3 | 8.8 | 3.0 | 14,2 |
| Strzednie dobowe tymperatury [°C] | -1.0 | 0.0 | 3.6 | 9.8 | 14.6 | 17.7 | 19.6 | 19.3 | 14.2 | 9.7 | 5.4 | 0.3 | 9,4 |
| Strzednie tymperatury we nocach [°C] | -3.9 | -3.2 | -0.3 | 3.9 | 8.8 | 12.1 | 14.2 | 13.8 | 9.1 | 5.7 | 2.3 | -2.4 | 5,0 |
| Opady [mm] | 34 | 30 | 31 | 38 | 67 | 76 | 83 | 80 | 50 | 41 | 42 | 39 | 51 |
| Strzednia liczba dni z ôpadami | 20.3 | 17.5 | 17.1 | 11.1 | 12.9 | 12.2 | 14.4 | 10.3 | 11.7 | 13.2 | 15.4 | 19.5 | 175,6 |
| Wilgłość [%] | 84.8 | 81.7 | 76.1 | 68.6 | 70.9 | 71.3 | 72.1 | 73.4 | 77.7 | 81.9 | 84.8 | 86.4 | 77,5 |
| Źrōdło: [1] 2021-02-15 | |||||||||||||
Historyjŏ[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Historyjŏ Ôpolŏ zaczła sie we 845 roku jak podŏwŏ to Bajerski Geograf. Anōnimowy kronikarz wykŏzoł ôwdy istniynie takigo grodu i plymiynia ô mianie Ôpolanie. Przed 1217 rokym Ôpole zyskało miastowe prawa, nadane mu z rōnk princa Kazimierza I ôpolskigo. Po śmierci ôstatnigo ze Ôpolskich Piastōw, Jōna II Dobrego, we 1532 roku miasto przeszło we włŏdanie Habsburgōw. W czasie dalsze dwiesta lata Ôpole na dwa lata trefiyło we rynce Szwecyje (1632–1634) jak tyż na 21 lŏt we rynce polskij dynastyje Wazōw (1645–1666). Potym przejōnli jy Habsburgowie. W 1741 roku do Ôpolŏ wkroczyły wojska pruske.
Rok niyskorzij, po wrocławskim pokoju, miasto społym z cołkim Ślōnskiem znŏdło sie we granicach Prus. W latach 1756–1763, w czasie trwaniŏ siedmioletniej wojaczki, Ôpole dwukrotnie ôstało zdobyte bez Austryjõ i rŏz bez Rusyjõ. Pokōj we Hubertsburgu ôstawiōł plac pod panowaniym Prus. W 1818 roku Ôpole ôstało stolicōm ôpolskij rejyncyje a utworzōno było w nim amt rejyncyje. W 1843 miasto dostało piyrsze połōnczynie banowe z Wrocławiem. Gradus tego placu zaczła rōść, co tyż dowiodło przeniesiynie rejōnowyj dyrekcyje bany z Katowic do Ôpolŏ. Stało sie to po I wojaczce światowyj. W latach 1922–1938 Ôpole ôstało siydzibōm władz rejyncyje jak tyż prowincyje gōrnoślōnskiej. W czasie II wojaczki światowyj wy mieście funkcjōniyrowały ôbozy roboty przimusowyj i party robocze zebranych wojynnych. W 1945 roku, po zajyńciu Ôpolŏ bez wojska sowiecke, przikludzōno było sam przimusowych polskich wysiedlyńcōw zza Buga. Kresowianie brali czynny udzioł w rewitalizacyji tego placu.
Ôd 1950 roku miasto stało sie stolicōm ôpolskigo wojywōdztwa. We 1963 roku zôrganizowano było w Ôpolu I Krajowy Festiwal Śpiywki Polskij. 34 lata niyskorzij miasto ôstało zniszczōne bez tragicznõ w skutkach potop. We 1999 roku Radni Wojewōdzkigo Sejmiku ôbrali erbowŏ cecha rodowy ôstatnigo princa piastowskiego Jōna II Dobrego na wapyn ôpolskigo wojywōdztwa. W 2004 roku papiyż Jōn Paul II dostoł doktorat honoris causa Uniwerzytetu Ôpolskigo. Trzi lata niyskorzij powstoła w Ôpolu Podstrefa Wałbrzyskiej Ekstra Cōuny Ekōnōmicznyj[2].
Ludność[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Dwudzieste siōdme pod wzglyndym populacyje miasto we Polsce – ôficjalnie 128 208 miyszkańcōw, piytnŏste pod wzglyndym wiyrchnie – 148,99 km²[3].
Populacyjŏ Ôpolŏ na przestrzyństwach lŏt:
Zabytki[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Nojwŏżniyjszymi zabytkami Ôpola sōm:
- tum Podwyższenia Świyntego Krziża
- kościōł Świyntyj Trōjcy
- kościōł Boskij Bolōncyj Matki a św. Wojciecha
- kościōł świyntego Sebastiana
- kościōł świyntego Aleksego
- kościōł świyntych Piotra a Pawła
- Piastowska Wieża
- wieża Gōrnego Zōmku
- rathaus
- neogotyckŏ wieża drukōw
- starŏ synagoga
- gmach Polskij Poczty
- gmach Wojewōdzkigo Amtu
- gmach Dworca
- ôstałości ôbrōnnych murōw
Ekōnōmijŏ[edytuj | edytuj zdrzōdło]
We Ôpolu we roku 2017 w regeście REGON zaregistrowanych było 21 966 podmiotōw nŏrodnyj ekōnōmije, z czego 13 798 stanowiyły ôsoby fizyczne kludzōnce działalność ekōnōmicznõ. W tymże roku zaregistrowano było 1319 nowych podmiotōw, a 1291 podmiotōw ôstało ôdregistrowanych. Na przestrzyństwach lŏt 2009–2017 nojwiyncyj (1 601) podmiotōw zaregistrowano było we roku 2010, a nojmynij (1 267) we roku 2012. We tym samym ôkresie nojwiyncyj (1 561) podmiotōw wykreślono z regestu REGON we 2009 roku, nojmynij (929) podmiotōw ôdregistrowano było za to we 2010 roku. Podle danych z regestu REGON postrzōd podmiotōw posiadajōncych natura prawnõ w Ôpolu nojwiyncyj (2 608) je stanowiōncych spōłki handlowe z ôgraniczōnõ uwŏżnościōm. Przi Analizowaniu regest pod winklym numerōw zatrudniōnych prŏcownikōw idzie stwiyrdzić, iże nojwiyncyj (21 050) je mikro-fyrm, zatrudniajōncych 0–9 prŏcownikōw. 0,8% (177) podmiotōw za zorta działalności deklarowało bauerstwo, leśnictwo, łowiectwo a rybactwo, za industryjŏ i baukōnszt swoja zorta działalności deklarowało 16,9% (3 716) podmiotōw, a 82,3% (18 073) podmiotōw w regeście zakwalifikowanŏ je za ôstała działalność. Postrzōd ôsōb fizycznych kludzōncych działalność ekōnōmicznõ w Ôpolu nojczyńścij deklarowanymi zortami przewŏżajōncyj działalności sōm Handel hurtowy i detaliczny; sprŏwōnek wozideł autowych, przi włōnczaniu motorcykle (22.7%) jak tyż Działalność profesjōnalnŏ, naukowŏ i technicznŏ (16%).
Kultura[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Ôpole je jednym ze nojwŏżniyjszych ôstrzodkōw kulturalnych a intelektualnych we Polsce, ô dugij tradycyji. We Ôpolu dzioła pŏrã muzeōw i galeryje. Nojstarszym z nich je Muzeum Ślōnska, kere ôstało założōne już we 1900. Terŏźnie powstŏwŏ sam Muzeum Polskij Śpiywki, kere grōmadzi zbiory zwiōnzane z polskõ muzykōm i Krajowym Festiwalym Polskij Śpiywki we Ôpolu.
Festiwal we Ôpolu poprzedzajōm trefiyniŏ przedfestiwalowe take jake Hip-Hop Opole eli Kawiarenki z Gwiazdami. Je tyn fajer fanowa miasta Ôpole i produkt z kery je kojarzōne miasto w Polsce. Ôpole ôstało ôkryślōne bez Jerzego Waldorffa we czasie I KFPP za Stolica Polskij Śpiywki co je mottym rozpoznawczym miasta.
Kamrackie miasta[edytuj | edytuj zdrzōdło]
| Miasto | Państwo | Data napoczyńciŏ spōłprace |
|---|---|---|
| Bjełgorod |  Rusyjŏ |
14 kwietnia 2004 |
| Bruntál |  Czechy |
8 grudnia 1997 |
| Carrara |  Italijŏ |
2 września 2006 |
| Grasse |  Francyjŏ |
24 paździyrnika 1964 |
| Hrabstwo Roanoke |  Zjednoczōne Stany |
30 listopada 1994 |
| Ingolstadt |  Miymcy |
4 listopada 2005 |
| Iwano-Frankiwsk |  Ukrajina |
5 kwietnia 2005 |
| Kuopio |  Finlandyjŏ |
7 lutego 1980 |
| Olita |  Litwa |
3 czyrwnia 1993 |
| Mülheim an der Ruhr | Miymcy |
29 kwietnia 1989 |
| Posedom | Miymcy |
6 czyrwnia 1973 |
| Székesfehérvár |  Madziary |
28 paździyrnika 1978 |
Ôsoby zwiōnzane z Ôpolem[edytuj | edytuj zdrzōdło]
- Max Glauer (nar. 1867 w Wrocławiu, um. 1935 w Ôpolu) – fotografista
- Miroslav Klose (nar. 1978 w Ôpolu) – fuzbalŏk
Panoramy miasta[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Przipisy
- ↑ climatebase.ru (ang.). [dostymp 2021-02-15].
- ↑ Historia Opola, opoledzisiaj.pl [dostymp 2021-01-23] (polski).
- ↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostymp 2021-01-23] (polski).
