Wielge Strzelce
 |
Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim. |
Spůłrzyndne: 50°30'40" N 18°18'00" E
| Wielge Strzelce | |||||
 Rynek we Wielgich Strzelcach | |||||
| |||||
| Państwo |  Polska
| ||||
| Historycznŏ krajina | Ślōnsk | ||||
| Wojewōdztwo |  ôpolske
| ||||
| Krys |  strzelecki
| ||||
| Gmin |  Wielge Strzelce
| ||||
| Prawa miejskie | 1290 | ||||
| Burmistrz | Jan Wróblewski (2024) | ||||
| Wiyrchnia | 30,13 km² | ||||
| Wysokość | 235 m n.m. | ||||
| Wielość miyszkańcōw (2016) - wielość - tyngość |
18 205 607,4 os./km² | ||||
| Numeracyjnŏ cōuna | 77 | ||||
| Pocztowy kod | 47-100 | ||||
| Rejestracyjnŏ tabula | OST | ||||
Położynie na karcie Polski   Wielge Strzelce | |||||
| TERC (TERYT) | 1611054 | ||||
| SIMC | 0965915 | ||||
Amt miastowy 47-100 Wielge Strzelce | |||||
 Galeryjŏ zdjyńć a grafik w Wikimedia Commons
| |||||
| Zajta internetowŏ | |||||
Wielge Strzelce[1][2] (pol. Strzelce Opolskie, miym. Groß Stehlitz) – miasto we połedniowo-zachodnij Polsce, na Gōrnym Ślōnsku, we ôpolskim wojywōdztwie, siydziba władz strzeleckigo krysu a gminu Wielge Strzelce. Położōne we Postrzodkowyj Ojropie, na zachodnim kraju Ślōnskij Chyży.
Podle danych na 30 czyrwnia 2016 miasto było zamiyszkane bez 18 205 ôsōb.
Geografijŏ
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Miasto leży we cyntralnyj tajli Gōrnego Ślōnska, na Ôpolskim Ślōnsku, na zachodnim kraju Ślōnskij Chyży, na pōłnocno-weschodnim stoku Anabergu, we bliżu granicy ze ślōnskim wojywōdztwym. Wielge Strzelce położōne sōm na wysokości 235 m n.p.m. We Wielgich Strzelcach a ôkolicy gŏdŏ sie we glywickim dialekcie ślōnskij gŏdki.
Klimat
[edytuj | edytuj zdrzōdło]| Miesiōnc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Mŏj | Czy | Lip | Siy | Wrz | Paź | Lis | Gru | Rocznŏ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Strzednie tymperatury we dziyń [°C] | 1 | 2.9 | 7.8 | 14.2 | 18.7 | 22 | 24 | 23.9 | 19 | 13.5 | 8 | 2.8 | 13,2 |
| Strzednie dobowe tymperatury [°C] | -1.5 | -0.3 | 3.7 | 9.4 | 14.3 | 17.8 | 19.7 | 19.4 | 14.8 | 9.9 | 5.3 | 0.5 | 9,4 |
| Strzednie tymperatury we nocach [°C] | -4.1 | -3.6 | -0.5 | 4.3 | 9.2 | 12.9 | 15 | 14.6 | 10.6 | 6.5 | 2.7 | -1.8 | 5,5 |
| Ôpady [mm] | 50 | 44 | 55 | 52 | 75 | 80 | 101 | 66 | 70 | 52 | 53 | 52 | 62,5 |
| Wilgłość [%] | 83 | 81 | 74 | 67 | 67 | 67 | 68 | 67 | 71 | 78 | 83 | 83 | 74 |
| Zdrzōdło: [3] 2021-02-19 | |||||||||||||
Tajlōng
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Tajlami miasta sōm:
- Adamowice
- Farska Kolonia
- Koszary
- Mokre Łany
- Nowa Wieś
- Suche Łany
- Ôsiedle Milionerōw
- Ôsiedle Ślōnskich Piastōw
- Ôsiedle Zydlungi
Historyjŏ
[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Miasto Wielge Strzelce rozwinyło sie ze pierwotnego leśnego targowego zidlōngu, ô kerym spōmince ukazujōm sie we dokumyntach już we XIII stoleciŏ (1234, 1271, 1290). We przedmiocie założyniŏ miasta na miymieckim prawie brak istości. Dane zdrzōdłowe sugerujōm roztōmajte daty: 1290, 1305, 1320, 1362. Snŏdź, po zniszczyniu zidlōngu we paździyrniku 1273 we czasie najazd Bolesława Wstydliwego, prziszła lokacyjŏ Strzelec we 1290 bez piastowskigo ôpolskigo princa Bolka I, kery napoczōn budowanie miasta, a we 1313 zbudowoł myśliwiecki zōmek[4]. Wielge Strzelce leżały na wŏżnym handlowym sztreku Krakōw–Wrocław–Dresden. We 1327 miasto było ôbtoczōne murami ôbrōnnymi ze dwōma bramami – Ôpolskõ a Krakowskõ[5].
Po śmiyrci ôstatnigo ze Ôpolskich Piastōw, Jōna II Dobrego, we 1532 roku miasto przeszło we włŏdanie Habsburgōw. Wielge Strzelce trefiyły na 21 lŏt we rynce polskij dynastyje Wazōw (1645–1666). Potym zasik przejōnli jy Habsburgowie.
Ôd 1919 Wielge Strzelce przinŏleżoły do nowo utworzōnyj prowincyje Gōrny Ślōnsk. Prowincyjŏ ôstała zlikwidowanŏ we 1938, a 18 stycznia 1941 utworzōno było jã jeszcze rŏz.
We 1921 we czasie absztimōngu na Gōrnym Ślōnsku ôddano we Wielgich Strzelcach 3364 głosōw (85,7%) za ôstaniym we Miymczech a 558 (14,2%) za włōnczyniym do Polski[6].
We 1945 roku, po zajyńciu Wielgich Strzelec bez wojska sowiecke, przikludzōno było sam przimusowych polskich wysiedlyńcōw zza Buga. Kresowianie brali czynny udzioł we rewitalizacyji tego placu. Do 1948 miasto nosiyło miano Wielkie Strzelce.
Ludność
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Populacyjŏ Wielgich Strzelec na przestrzyństwach lŏt[7][8][9]:
Zabytki
[edytuj | edytuj zdrzōdło]_ID_628627.jpg)
Podle regestu Nŏrodnego Instytutu Erbowizny na wykŏz zabytkōw wpisane sōm[10]:
- stare miasto
- kościōł świyntego Wawrzyńca
- kościōł Bożego Ciała
- kościōł świyntyj Barbary
- dōm fraterski elżbiytanek
- grōb lotnikōw z wrześniowej kampanije 1939 r. na smyntŏrzu
- przidrōżnŏ kapla
- zōmek
- rathaus
- ôbrōnnŏ baszta, terŏźnie dzwonnica
- dōmy przi ul. Karola Lange 3, 5
- wiynziynie
- kamynica przi ul. Parafialnej 1
- plebania, terŏźnie dōm miyszkalny
- zegroda (dŏwnij fazaniec)
- dōmy przi pl. Przyjaźni 1, 2, 4, 5
- skŏrny zakłŏd numer 2
- dōm przi ul. Zamkowej 4
- ujeżdżalnia kōni
- dŏwny piwowar
- spichlerz
inksze zabytki:
- ôbrōnne mury
- dŏwnŏ synagoga, terŏźnie szportowŏ hala
- żydowski smyntŏrz
Transport
[edytuj | edytuj zdrzōdło]Bez Wielge Strzelce przebiygajōm:
- drōga krajowŏ nr 94
- drōga wojewōdzkŏ nr 409
- drōga wojewōdzkŏ nr 426
Kamrackie miasta
[edytuj | edytuj zdrzōdło]| Miasto | Państwo | Data napoczyńciŏ spōłprace |
|---|---|---|
| Soest |  Miymcy |
7 czyrwnia 1995 |
| Druskieniki |  Litwa |
26 września 1997 |
| Tyśmiynica |  Ukrajina |
7 września 2002 |
| Holice |  Czechy |
wrzesień 2006 |
| Bandera |  Zjednoczōne Sztaty |
2002 |
Ôsoby zwiōnzane ze Wielgimi Strzelcami
[edytuj | edytuj zdrzōdło]- Piotr Domaradzki – pisŏrz
- Leopold Moczygemba – ksiōndz
Przipisy
- ↑ Ślōnske miano za: Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958. We tym słowniku miano ôstało ôddane beze szkryft wjelge strzelce.
- ↑ do sie tyż spotkać wymŏwa Wiely Strzelce
- ↑ climatebase.ru (pol.). [dostymp 2021-02-19].
- ↑ Historia – Powiat Strzelecki, powiatstrzelecki.pl [dostymp 2021-02-19].
- ↑ Historia – Urząd Miejski w Strzelcach Opolskich, www.strzelceopolskie.pl [dostymp 2021-02-19].
- ↑ Wyniki absztimōngu we strzeleckim krysie.
- ↑ Demografia, sztetl.org.pl [dostymp 2021-02-19].
- ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Groß-Strehlitz, web.archive.org, 14 listopada 2017 [dostymp 2021-02-19] [zarchiwizowane z adresy 2017-11-14].
- ↑ https://www.polskawliczbach.pl/Strzelce_Opolskie
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego, Narodowy Instytut Dziedzictwa, s. 117–119.
| |||||||||||||
