Ślōnske ksiynstwa

Ślōnske ksiynstwa
1335–1742
Fana Wapyn
Państwo	Krōlestwo Czech
Używanŏ gŏdka	ślōnskŏ, czeskŏ, polskŏ, miymieckŏ
Zorta państwa	Krōlewske dobra
Rozpad Ślōnskigo Ksiynstwa	1335
Likwidacyjŏ	Prusy, Austryjŏ 28 lipnia 1742
Dōminujōncŏ religijŏ	Rzimskokatolicki kościōł
Karta

Ślōnske ksiynstwa – bez dwadziścia tajlōngōw Ślōnska, kere powstoły miyndzy XII a XIV stoleciym we wyniku rozpadu Ksiynstwa Ślōnska, bydōncego ôwdy tajlōm Polskigo Krōlestwa. We 1335 roku ksiynstwa ôstały przejynte bez Krōlestwo Czech na drukach umŏwy we Trenczynie. Ôd tego czasu aże do 1742 roku Ślōnsk bōł jednōm z ziym czeskij korōny i przinŏleżoł do Świyntego Rzimskigo Cysŏrstwa. Wiynkszość Ślōnska ôstała zaanektowana bez Krōlestwo Prus na drukach berlińskij umŏwy we 1742 roku. Jyno ksiynstwo cieszyńske, ôpawske i nyske ôstało pod panowaniym czeskij korōny i jako take znane było jako ksiynstwo Gōrnego i Dolnego Ślōnska do 1918 roku.

Rozpad Ślōnska (1138–1335)

Bolesław III Krzywousty

We (prōznyj) nadzieji na niy dokludzynie do spiyrki ô spadek, piastowski princ Bolesław III Krzywousty swojōm ôstatniōm wolōm i testamyntym potajlowoł Polskõ na erbowe prowincyje roztajlowane miyndzy jego sztyrech syny: mazowiecke, kujawske, wielkopolske i ślōnske. Ôkrōm tego Prowincyjŏ Senioratu (małopolskŏ) z siydzibōm we Krakowie była zarezerwowanŏ dlŏ nojstarszych, kerzi zgodnie z prawidłym agnatycznego starszeństwa mieli być Wielgim Princym cołkij Polski. Czyn tyn niyumyślnie zapoczōntkował proces znany jako Fragmyntacyjŏ Polski.

Syn Bolesława, Władysław II dostoł Ksiynstwo Ślōnska i jako nojstarszy dostoł tyż tytuł Wielgigo Princa postrzōd Prowincyje Senioratu. Krōm to, po prōbie przejyńciŏ władzy nad cołkõ Polskõ, ôstoł wygnany beze swojich modszych przirodnich bratōw we 1146 roku. Drugim nojstarszym synym Bolesława bōł Bolesław IV, mazowiecki princ, ôstoł ôn wielgim polskim princym. Kedy we 1163 roku trzi bajtle Władysława, spiyrani bez cysŏrza Fryderyka I, wrōciyli do Polski, Bolesław IV musioł prziwrōcić jejich erbowiznã.

Po dziesiyńciu latach spōlnego panowaniŏ bajtle Władysława antlich potajlowali Ślōnsk we 1173 roku:

• Nojstarszy Bolesław I dostoł strzōn naôbkoło wrocławskich, lignickich i ôpolskich rezydyncyji. We 1180 roku nadoł ôpolske ksiynstwo swojimu synowi Jarosławowi, kery reskyrowoł aże do śmierci we marcu 1201 roku. Po śmierci Bolesława we grudniu 1201 roku jego ziymie erbnōł jego jedyny ôstały syn Henryk I.
• Mieszko I ôstoł raciborskim princym, a Bytōm i Ôświyncim dostoł we 1177 roku.
• Konrad, nojmodszy, tyż we 1177 roku, dopōminoł sie swojich praw i dostoł gogowske ksiynstwo ôd swojigo brata Bolesława, kery po śmierci Konrada kole 1180/1190 roku zaś jy erbnōł.

• 
  1172/3-1177

       Bolesław I

       Jarosław

       Mieszko I

• 
  1177-1185

       Bolesław I

       Jarosław

       Mieszko I

       Konrad

• 
  1185-1201

       Bolesław I

       Jarosław

       Mieszko I

• 
  1201-1202

       Henryk I

       Mieszko I

Mieszko I

Władysław Ôpolski

Po śmierci jego brata Bolesława I, Mieszko I tyż zdobōł i ôdebroł ôpolske ksiynstwo ôd synowca Henryka I. Reskyrowoł ksiynstwym raciborskim i ôpolskim, kere powstoły jako Gōrny Ślōnsk, aże do swojij śmierci we 1211 roku. Henryk I Brodaty ôstoł suwerenem dolnoślōnskigo ksiynstwa, nabōł we 1206 roku wielkopolske ziymie Kalisza, kere nadoł im jego brataniec Władysław Ôdonic, a tyż Lubuskõ Ziymiã we 1210 roku. Wielgi Princ Polski ôd 1232 roku podbił dalsze wielkopolske ziymie naôbkoło Santoka we 1234 roku.

Henryk I wydolōł zjednoczyć cołki Ślōnsk pod swojim panowaniym. Jego nŏstympcōm ôstoł jego syn Henryk II we 1238 roku, a Gōrny Ślōnsk erbnōł syn Kazimierza – Mieszko II we 1239 roku, społym z modszym bratym Władysławem Ôpolskim dostoł już we 1234 roku wielkopolski Kalisz.

Henryk II zginōł we bataliji pod Lignicõ we 1241 roku. Jego nojstarszy syn i erb, princ Bolesław II, podarowoł tymczasowo Ziymiã Lubuskõ swojimu modszymu bratowi Mieszkowi († 1242). Pogodziōł sie ze swojim wielkopolskim bratańcym princym Przemysłem I i antlich we 1247 wrōciōł do Santoku i ôstoł jedynym gospodzinym Dolnego Ślōnska do 1248 roku.

Mieszko II z Gōrnego Ślōnska we 1244 roku swrōciōł Kalisz wielkopolskimu princowi Przemysłowi I. Umrził we 1246 roku, a jego statek erbnōł jego brat Władysław Ôpolski.

• 
  1206-1217

       Henryk I

       Władysław

       Lubusz

       Mieszko I, Kazimierz I

• 
  1217-1230

       Henryk I

       Kazimierz I

• 
  1241-1243

       Bolesław II

       Mieszko Lubuski

       Władysław Ôpolski

       Mieszko II

• 
  1243-1248

       Bolesław II

       Władysław Ôpolski

       Mieszko II, Władysław Ôpolski

       Santok

       Kalisz

       Kympno

       Lelōw

Ksiynstwa Czeskij Korōny (1335–1918)

Zōmek we Brzegu, plac śmierci ôstatnigo ślōnskigo princa z dynastyje Piastōw we 1675

We 1327 roku Jōn I, czeski krōl, zaczōn przijmować lenno ślōnskich princōw we rōmach swojich roszczyń do polskij korōny. Na wyszehradzkim kōngresie we 1335 roku ôbsztalowano, iże Jōn zrezygnuje z roszczyń i we pōmianach dostanie zwiyrzchnictwo ślōnskich ksiynstw i jednorazowy płat. Ôstało to sfinalizowane we umŏwie we Trenczynie we dniu 24 siyrpnia 1335 roku, chociŏż niykere ksiynstwa reskyrowane bez Piastōw ôstŏwały poza czeskim zwierzchnictwem bez dalsze dziesiyncioroczŏ. We 1337 Luksymburski Jōn przekŏzoł ślōnskim Piastom miasto Prudnik i ôkolice.

Pod czeskōm korōnōm ksiynstwa ôstŏwały pod władzōm dynastyje Piastōw, zwanych Ślōnskimi Piastami, aże do wymarcia jejich rodōw we 1675 roku. Po wymarciu ksiōnżyncego rodu ksiynstwo przeszło do Korōny.

Czeskŏ Korōna przeszła do rodu Habsburgōw we 1526 roku. We 1742 roku wiynkszość Ślōnska ôstała zaanektowana bez Prusy po I ślōnskij wojaczce. Ôstało to potwierdzōne po drugij ślōnskij wojaczce we 1745 roku i trzecij ślōnskij wojaczce we 1763 roku. Po rozpadzie Świyntego Rzimskigo Cysŏrstwa, Czeski Ślōnsk ôstoł tajlōm Austryjŏckigo Cysŏrstwa i Austro-Madziar aże do jego rozpadu we 1918 roku.

Ślōnske ksiynstwa

Ôpolske ksiynstwo

Zōmek we Ôpolu

Ôpolske ksiynstwo, ze stolicōm we Ôpolu, istniało we latach 1172–1202 i 1281/1282–1521.

Przōdzij ksiynstwo powstoło we 1172 roku jako dzielnica dlŏ nojstarszego syna Bolesława I – Jarosława. Na krōtko ôpolske ksiynstwo przestało być we latach 1201–1202, kedy ôstało prziłōnczōne do wrocławskigo ksiynstwa. We 1202 roku, we wyniku wojaczki pōmiyndzy Henrykiem I a Mieszkiem I znŏdło sie pod panowaniym tego drugigo. We tyn knif powstoło ôpolsko-raciborske ksiynstwo, kere swojim zasiyngym ôbyjmowało ôkrōm Ôpolŏ i Raciborza tyż Bytōm, Kożle, Lubliniec, Cieszyn i Ôświyncim. Ôprōcz połōnczyniŏ z raciborskim ksiynstwym Ôpole zachowało natura stolice władztwa.

Ôpolsko-raciborske ksiynstwo

Ôpolsko-raciborske ksiynstwo, ze stolicami we Ôpolu i Raciborzu, istniało we latach 1521–1742.

Powstoło we wyniku działalności ôpolskigo princa Jōna II Dobrego, kery po bezpotomnej śmierci raciborskigo Walentyna we 1521 roku zjednoczōł pod swojim berłem ôba ksiynstwa. Po bezpotomnej śmierci Jōna Dobrego jego ksiynstwo weszło, jako niyrozdzielne erbowe ksiynstwo, we skłŏd czeskij krōlewskij dōmyny. We owym ôkresie, z racyje zasiŏdaniŏ Habsburgōw na czeskim trōnie, stanowiyło tajla Mōnarchije Habsburgōw i było bez nich czynsto nadŏwane we fant, m.in. w rynce miymieckich Hohenzollernōw i polskich Wazōw. Swojim przestrzyństwym ôbyjmowało: Ôpole, Niymodlin, Gogōwek, Prudnik, Biołõ, Wielge Strzelce, Koźle, Glywice, Toszek, Lubliniec Rōżanŏ Gōra, Racibōrz, Rybnik i Żory.

Bytōmske ksiynstwo

Zōmek we Bytōmiu

Bytōmske ksiynstwo, ze stolicōm we Bytōmiu, istniało we latach 1284–1498/1521.

W 1312 Bytōm przipŏd we schedzie Siemowitowi. We 1316 roku we niyznōmych bliżyj ôkolicznościach princ kozielski – Władysław pozbōł Siemowita władzy nad Bytōmiym. Kol. 1352 roku umrził Władysław, a Bytōm przipŏd we spadku jego synowi Bolesławowi, kery był ōwczas princym kozielskim. Bolesław włŏdoł Bytōmiym, do swojij śmierci, tj. do 1354/1355. Bytōmsko-kozielskie ksiynstwo, po śmierci Bolesława, na drukach ugŏdy zawartej jeszcze za życiŏ fatra Władysława, przipadło we schedzie nojbliższym przŏcielōm princa, tj. ôleśnickimu princowi Konradowi I jak tyż cieszyńskimu princowi Przemysławowi I.

Prudnicke ksiynstwo

Zōmek we Prudniku

Prudnicke ksiynstwo, ze stolicōm we Prudniku, istniało we latach 1318–1424.

Ksiynstwo ôstało wydzielōne z Krōlestwa Czech bez Mikołaja II ôpawskigo z dynastyje Przemyślidōw we 1318 roku. Mikołaj panowoł nad ksiynstwym do 1337, kedy to bezpotomnie umrził jego dziywior raciborski princ Leszek. Krōl Czech Luksymburski Jōn uzdoł sie tedy przekŏzać wyrojmować lenno dyrekt princowi ôpawskimu. Piast Bernard niymodliński społym z bratym Bolkiem IV przejōnli Prudnik i Gogōwek jako wdowiõ ôprawã po śmierci gdowy po Władysławie Ôpolczyku. Hned władze na tym terynie przejōn syn Bolka IV, Bolko V. Przōdzi sprawowoł ôn rzōndy społym ze swojim fatrym. Piyrszy zachowany dokumynt, w kerym Bolko V je spōmniany za pōn Prudnika je z 6 mŏja 1425 roku.

Raciborske ksiynstwo

Zōmek we Raciborzu

Raciborske ksiynstwo, ze stolicōm we Raciborzu, istniało we latach 1172–1202, 1290–1337, 1437–1521.

Pierwotny teryn raciborskigo ksiynstwa powstoł we 1172 roku we wyniku wydzielyniŏ dzielnicy modszymu synowi Władysława II - Mieszkowi I. Powstōne ôwdy ksiynstwo było niywielge, ôbyjmowało ôkrōm stołecznego Raciborza, Koźle i Cieszyn.

We 1177 roku (abo 1179) do ksiynstwa prziwstōne ôstały przinŏleżōnce dotynczŏs do Małopolski dwie kasztelanie: bytōmskŏ i ôświyncimskŏ.

We 1202 roku do ksiynstwa prziłōnczōne ôstało ôpolske ksiynstwo, w wyniku czego powstoło ôpolsko-raciborske ksiynstwo, a stolica dzielnicy ôstała przeniesiōnŏ do Ôpolŏ.

Gogōwecko-prudnicke ksiynstwo

Zōmek we Gogōwku

Gogōwecko-prudnicke ksiynstwo, ze stolicōm we Gogōwku, istniało we latach 1420–1460.

Bolko V ôstoł samodzielnym gospodzinym Prudnika i Gogōwka dopiyro we 1426. We Prudniku jednak permamynt wystympowoł familijny niydział, bez kery Bolko V potrzebowoł sztamy stryka Bernarda na wydŏwanie niykerych aktōw prawnych.

We 1445 Bolko V kupiōł ôd husytōw Guchołazy. Włŏdoł niōm do 1450.

Gogōwecko-prudnicke ksiynstwo ôstało zaś prziłōnczōne do ôpolskigo ksiynstwa z inicjatywy princa Mikołaja I po śmierci Bolka V we 1460 roku.

Niymodlińske ksiynstwo

Zōmek we Niymodlinie

Niymodlińske ksiynstwo, ze stolicōm we Niymodlinie, istniało we latach 1313–1382/1460 i 1476–1497.

Bez cołki ôkres istniyniŏ było we włŏdaniu princōw z dynastyje Piastōw. Powstoło we 1313 z wydzielyniŏ ze ôpolskigo ksiynstwa na jego zachodnich krańcach, we 1382 przekształcōne we niymodlińsko-strzelecke ksiynstwo, istniało do 1460, kej ôstało zaś włōnczōne do ôpolskigo ksiynstwa. Zaś wydzielōne z ôpolskigo ksiynstwa na lata 1476–1497.

Cieszyńske ksiynstwo

Zōmek we Cieszynie

Cieszyńske ksiynstwo, ze stolicōm we Cieszynie, istniało we latach 1290–1918.

We latach 1290–1653 było pod panowaniym Piastōw. We 1653 roku przeszło pod panowanie Habsburgōw. Ôd 1722 roku cieszyńske prince byli z dynastyje lotaryńskich princōw, we latach 1767–1822 z dynastyje Wettynōw, a ôd 1822 do 1918 roku z dynastyje lotaryńskich Habsburgōw.

Inksze

• kozielske
• kozielsko-bytomske
• raciborsko-karniowske
• raciborsko-ôpawske
• ôświyncimske
• zatorske
• rybnicko–żorsko–pszczyńske
• strzelecke
• niymodlińsko-strzelecke
• bielske
• pszczyńske
• ôpawske
• karniowske
• wrocławske
• nyske
• gogowske
• ôleśnicke
• żagańske
• wołowske
• lignicke
• lwōwecke
• brzeske
• świdnicko-jaworske
• świdnicke
• jaworske
• ziymbicke

Polityczne karty Ślōnska

• 
  1172/3-1177
• 
  1177-1185
• 
  1185-1201
• 
  1201-1202
• 
  1206-1217
• 
  1217-1230
• 
  1241-1243
• 
  1243-1248
• 
  1248-1249
• 
  1249-1273
• 
  1273-1277
• 
  1277-1278
• 
  1278-1281
• 
  1281-1284
• 
  1284-1287
• 
  1287-1290
• 
  1290-1291
• 
  1294-1296
• 
  1296-1301
• 
  1306-1309
• 
  1309-1311
• 
  1312-1317
• 
  1317-1321
• 
  1322-1331

Bibliografijŏ

• Rudolf Žáček: Dějiny Slezska v datech. Praha: 2004, s. 404–456. ISBN 80-7277-172-8.
• Hugo Weczerka: Handbuch der historischen Stätten: Schlesien. Stuttgart: 1977, s. XXXIV–LXXXVIII. ISBN 3-520-31601-3.