Ślōnske wojewōdztwo

Ze Wikipedia
(Pōnkniyntŏ ze Wojewůdztwo ślůnske)
Ślōnske wojewōdztwo
Województwo śląskie
Wapyn {{{dopołniŏcz}}}
Fana
Wapyn Fana
Geografijŏ
Lokalizacyjŏ
Stolica Katowice
Sroge miasta Czynstochowy, Sosnowiec, Glywice, Zŏbrze, Biylsko-Biołŏ
Zorta wojewōdztwo
Wiyrchnia 12 333,09 km²
Populacyjŏ
Wielość ludzi 4 492 330 (2020[1])
Tyngość zaludniyniŏ 370 ôs./km²
Gŏdka polskŏ
ślōnskŏ
niymieckŏ
Skłŏd nacyjny Polŏki: 81,93%
Ślōnzŏki: 15,59%
Niymce: 0,75%
niyôkryślōnŏ: 1,57%[2]
Administracyjŏ
Krŏj  Polska
Tajlōng Krysy
• grodzke: 19
• ziymske: 17
Gminy
• miastowe: 49
• miastowo-dziedzińske: 22
• dziedzińske: 96
Nastōnie 1999
Wojewoda Marek Wójcik (ur. 1980)
Marszołek Jakub Chełstowski
Idyntyfikacyjŏ
ISO 3166-2 PL-24
NUTS PL22
Ôznaczynie aut S
Galeryjŏ we Wikimedia Commons
Internetowŏ zajta

Ślōnske wojewōdztwo (pol. Województwo śląskie) to je jedne spostrzōd szesnŏstu wojewōdztw we Polsce, co powstoło we czasie administracyjnyj reformy we 1998 roku. Leży ôno na połedniu krŏju, przi granicach ze Czechami i Słowacyjōm, we weschodnij tajli Gōrnego Ślōnska a zachodnij tajli Małopolski, a je nojtyngij zaludniōnym wojewōdztwym Polski. Ônego stolicōm je miasto Katowice.

Przeciw mianu ino 48% wiyrchnie wojewōdztwa je na samym Ślōnsku, a ôstatek to teryny historycznie przinŏleżōnce do Małopolski[3]. Miano nawiōnzuje do tradycyje polskigo miyndzywojynnego (fest myńszego) ślōnskigo wojewōdztwa – tedy bōła to cołkŏ polskŏ tajla historycznego Ślōnska.

Gyszichta[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Terytorialnŏ ewolucyjŏ ślōnskigo wojewōdztwa ôd 1920 roku.

Ślōnske wojewōdztwo we ônego terŏźnyj formie powstoło we czasie reformy administracyjnego tajlōngu Polski we 1998 roku, co wkludzōne tedy bōło szesnŏście „srogich” wojewōdztw zamiast 49 „małych”, kere egzystowoły ôd 1975 roku. Zrobiōne bōło ze wiynkszości terynōw dŏwnych wojewōdztw katowskigo i czynstochowskigo a zachodnij tajli biylskigo.

Przōdzij we kōncepcyji reformy mioło być ino dwanŏście wojewōdztw. Krōm tego, co je terŏźnie, do nowego ślōnskigo wojewōdztwa mioł przinŏleżeć Ôpolski Ślōnsk, na muster ślōnskigo wojewōdztwa, kere istnioło po II wojnie światowyj ôd 1945 do 1950. Antlich, wela protestōw ôd miyszkańcōw Ôpolskigo Ślōnska a lobbowaniŏ ôd społecznych ôrganizacyji, we tym politycznyj reprezyntacyje ôpolskij niymieckij myńszości, dokludziyły do uchowaniŏ ôsobnego ôpolskigo wojewōdztwa ze wiynkszościōm Gōrnego Ślōnska we nowym tajlōngu[4][5][6]. Terŏźnie, niykere ślōnske regiōnalne ôrganizacyje, durś wołajōm do zrobiyniŏ jednego a spōlnego gōrnoślōnskigo wojewōdztwa we historycznych granicach Gōrnego Ślōnska[7][8][9].

Ôd 1922 do 1939 (de iure 1945) egzystowoło autōnōmiczne ślōnske wojewōdztwo utworzōne ze tajli Pruskigo i Cieszyńskigo Ślōnska, co po I wojnie światowyj a niyskorniyjszych terytorialnych swadźbach bōła prziznanŏ Drugij Polskij Republice. Dzisioj to terytoriōm stanowi kole ⅓ nowego ślōnskigo wojewōdztwa.

Geografijŏ[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Ôgōlnogeograficznŏ karta ślōnskigo wojewōdztwa

Ślōnske wojewōdztwo mŏ wiyrchniã 12 333,09 km². Ze populacyjōm kole 4,5 mln je drugim pod wzglyndym wielości ludzi wojewōdztwym Polski po mazowieckim (kere je trzi razy srogsze i ôbyjmuje stolicã krŏju – Warszawã). Je to nojtyngij zaludniōne wojewōdztwo a jedyne, kere mŏ wiyncyj grodzkich (19) aniżeli ziymskich krysōw (17). Ônego wiyrchnia stanowi 3,9% wiyrchnie Polski[10]. Na ônego terynie funkcjōniyruje jedyny we Polsce ferajn metropolitalnyGōrnoślōnsko-Altrajchowŏ Metropolijŏ.

Geograficznie ślōnske wojewōdztwo przinŏleży do Ślōnskij Chyże, Krakowsko-Czynstochowskij Jury, Ôświyncimskij Kotliny jak tyż Beskidōw (Ślōnski Beskid). Pōnadto we tych terynach geograficznych idzie wymiynić myńsze, jak cum bajszpil Tarnogōrski Pukel, Rybnicki Plaskowyż abo Raciborskŏ Kotlina.

Administracyjny tajlōng[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Grodzke krysy[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Miasto Wielość ludzi (2019)
Katowice 292 774
Czynstochowy 220 433
Sosnowiec 199 974
Glywice 178 603
Zŏbrze 172 360
Biylsko-Biołŏ 170 663
Bytōm 165 263
Rybnik 138 098
Ruda 137 360
Tychy 127 590
Dōmbrowa 119 373
Krōlewskŏ Huta 107 807
Jaworzno 91 115
Jastrzymbie 88 743
Myslowice 74 618
Siymianowice 66 841
Żŏry 62 472
Piekary 55 030
Świyntochlowice 49 557

Ziymske krysy[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Krys Stolica Wielość ludzi (2019)
Bierōńsko-lyńdziński krys Bierōń 59 776
Byńdziński krys Byńdzin 148 089
Biylski krys Biylsko-Biołŏ 165 960
Czynstochowski krys Czynstochowy 134 555
Glywicki krys Glywice 115 528
Kłobucki krys Kłobuck 84 591
Lublyniecki krys Lublyniec 76 451
Mikołowski krys Mikołōw 98 990
Myszkowski krys Myszkōw 70 880
Pszczyński krys Pszczyna 111 539
Raciborski krys Racibōrz 119 373
Rybnicki krys Rybnik 78 213
Tarnogōrski krys Tarnowske Gōry 140 519
Cieszyński krys Cieszyn 178 191
Władzisłōwski krys Władzisłōw 157 088
Zŏwierciański krys Zŏwiercie 117 624
Żywiecki krys Żywiec 152 726

Przipisy

  1. Województwo śląskie w liczbach (pol.). polskawliczbach.pl. [dostymp 2021-09-25].
  2. Struktura narodowo-etniczna 2011 (pol.). Główny Urząd Statystyczny. [dostymp 2021-09-25].
  3. Tomasz Szymczyk: Województwo śląskie, a dominuje w nim Małopolska. Ale w nazwie jej nie ma (pol.). Dziennik Zachodni, 2017-09-01. [dostymp 2021-09-25].
  4. Krzysztof Zyzik: Brońmy swego! Czyli NTO w walce o województwo (pol.). Nowa Trybuna Opolska, 2012-06-18. [dostymp 2021-09-25].
  5. 7 czerwca - Święto Województwa Opolskiego (pol.). Samorząd Województwa Opolskiego, 2020-06-02. [dostymp 2021-09-25].
  6. Agnieszka Kuczała: Mniejszość niemiecka w życiu politycznym województwa opolskiego (pol.). Politeja, 2014. s. 395–410. [dostymp 2021-09-25].
  7. Szef RAŚ w Opolu: Opolskie powiększyć na cały Górny Śląsk!, Dziennik Zachodni, 5 czerwca 2012 [dostymp 2021-09-25] (polski).
  8. Gorzelik: Zacznijmy już dyskusję o nowym województwie, Dziennik Zachodni, 1 czerwca 2012 [dostymp 2021-09-25] (polski).
  9. Województwo górnośląskie jako połączenie śląskiego i opolskiego? Stanowisko RAŚ i ŚPR, Katowice Nasze Miasto, 22 lutego 2019 [dostymp 2021-09-25] (polski).
  10. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r. (pol.). Główny Urząd Statystyczny, 2014-07-24. [dostymp 2021-09-25].