Pōdź kaj inhalt

Ślōnsk

Ze Wikipedia
(Pōnkniyntŏ ze Ślůnsk)
 Ślabikŏrzowe abecadło
Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim.
Ślōnsk
Wapyn Ślōnska
Fana Ślōnska
Wapyn Ślōnska Fana Ślōnska
Lokalizacyjŏ Ślōnska
Państwa Polskŏ
Czechy
Miymcy
Stolica Wrocław
Wŏżniyjsze miasta Ôpole, Katowicy, Bytōm, Racibōrz, Prudnik, Grinberg, Ôstrawa, Wałbrzich, Lignica, Cieszyn
Wiyrchnia 45 348,76 km²
Liczba ludności
 • całkowita 
 • tyngość zaludniyniŏ
 • nacyje i etniczne grupy
kole 8,000,000
200 osób/km²
Ślōnzŏki
Karta Ślōnska
Commons Multimydia na Commons

Ślōnsk (śl-miym. Schläsing, łac. Silesia, pol. Śląsk, miym. Schlesien, czes. Slezsko) – historycznŏ krajina położōnŏ we Strzodkowyj Ojropie, na placu Polski, Czeskij Republiki a Miymiec. Jeji wiyrchnia zajmuje kole 40,000 km², a jeji populacyjŏ je szacowanŏ na kole 8,000,000. Ślōnsk je potajlowany na dwa bazowe regiōny, Dolny Ślōnsk na zŏchodzie i Gōrny Ślōnsk na weschodzie. Wyrōżniŏ sie tyż: Ôpolski, Ôpawski, Cieszyński a Czeski Ślōnsk[uwaga 1]. Ślōnsk je barzo roztōmajty kulturowo, a tyż baukōnsztem. Jego miyszkańcy nazywani sōm Ślōnzŏkami a posugujōm sie ślōnskōm gŏdkōm.

Historycznõ stolicōm Dolnego i cołkigo Ślōnska je Wrocław, za to stolicōm Gōrnego Ślōnska je Ôpole. Ślōnsk je we dorzyczu gōrnyj a strzodkowyj Ôdry a poczōnkowygo biygu Wisły, wzduż jego połedniowyj granice rozciōngajōm sie Sudety. Regiōn tyn posiadŏ mocka zabytkōw i ôbiektōw kulturowyj erbowizny wpisanych na wykŏz światowyj erbowizny UNESCO. Je tyż zebrany we mineralne a naturalne sztofy, ôbyjmuje pŏrã wŏżnych industryjalnych przestrzyństw. Jego nojsrogszym metropolitalnym przestrzyństwym je Gōrnoślōnskŏ Metropolijŏ, keryj cyntrum sōm Katowicy.

Z lŏtaniym czasu zmiyniały sie granice i nŏrodnŏ przinŏleżność Ślōnska, tak tedy, kej bōł ôn erbowõ szlacheckõ włŏsnościōm, jak i po nastōniu modernych nŏrodnych państw, co prziczyniyło sie do bogajstwa zōmkōw, ôsobliwie na Dolnym Ślōnsku. Piyrszymi znanymi państwami, kere utrzimały panowanie nad Ślōnskem, były snŏdź Wielge Morawy pod kōniec IX stoleciŏ i Czechy na zaczōntku X stoleciŏ. We X stoleciu Ślōnsk ôstoł prziłōnczōny do wczaśnego polskigo państwa, a po jego roztrzaśniyńciu we XII stoleciu stoł sie piastowskim ksiynstwym. We XIV stoleciu weszoł we skłŏd Czeskij Korōny pod panowanie Świyntego Rzimskigo Cysŏrstwa, kere we 1526 roku przeszło pod panowanie austryjŏckij habsburskij mōnarchije. We wyniku ślōnskich wojaczek regiōn tyn ôstoł prziłōnczōny do Prus we 1742.

Po I światowyj wojaczce nojbarzij wysuniyntŏ na weschōd tajla Gōrnego Ślōnska ôstała prziznanŏ Polsce bez mocarstwa Ententy po ślōnskich powstōniach i absztimōngu na Gōrnym Ślōnsku. Ôstane dŏwne austryjŏcke czynści Ślōnska ôstały prziłōnczōne do Czechosłowacyje i stały sie tajlōm Sudeckigo Krŏju, a dzisioj sōm tajlōm Czeskij Republiki. We 1945 roku, po II światowyj wojaczce, wiynkszość Ślōnska przeszła pod polskõ jurysdykcyjõ zgodnie z poczdamskõ ugŏdōm miyndzy zwyciynskimi aliantami i stała sie tajlōm Polski, keryj kōmunistyczny regyrōnek wypyndził wiynkszość ludności Ślōnska. Niywielgi łużycki pas na zŏchōd ôd piski Ôdry i Nysy, przinŏleżōncy do Ślōnskŏ ôd 1815 roku, ôstoł we Miymczech.

Miano

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Historyczne miana ôdnoszōnce sie do Ślōnska:

  • I–II stolecie: Suevus, Guthalus, Pliniusz Starszy, Klaudiusz Ptolemeusz
  • IV stolecie: „de internis eius partibus Alba, Guthalus, Viscla amnes latissimi praecipitant in oceanum”, Gaius Iulius Solinus
  • IX stolecie: Sleenzane civitates XV., Geograf Bajerski, 845
  • X stolecie: „ab ipsa Craccoa usque ad flumen Oddere recte in locum, qui dicitur Alemure, et ab ipsa Alemura usque in terram Milze recte intra Oddere”, Dagome iudex
  • XI stolecie: Zlasane Dokumynt praski, 1086
  • XII stolecie: ducatu Wratislauiensi”, „regione Wratislaviensi”, „provincia Wratislaviensi”, „regione Zleznensi” Gall Anonim, kol. 1114
  • 1163: Silensii provincia
  • 1198: Wroczlaviensi provincia
  • XII stolecie: Slesiensibus provincie
  • XII–XIII stolecie: dux Zlesie, 1204
  • XIII stolecie: dux Slesie, Zlesie, 1228, 1236, 1239, 1248
  • XIII stolecie: dux Silesiae
  • XIV stolecie: Silesia

Etymologijŏ miana Ślōnsk je spōrnŏ.

Piyrszym, kery zauważył korelacyjõ miana rzyki Ślynzy ze Ślōnskem bōł miymiecki humanista Konrad Celtes[1], pisze ôn, iże Ŏdra (to znaczy antycznŏ Suevus) przibierŏ dopływ rzyki Slesus, ôd keryj je miano ślōnskij ziymie – Hic Odera (a priscis qui nomina Suevus habebat) Nascitur et Codani praecipitatur aquis Suevus, qui Slesum socium sibi convocat amnem Aquo nunc nomen Ślesin terra gerit[2]. Do interpretacyje Celtisa nawiōnzoł polski filolog Jerzy Samuel Bandtkie, fungujōncy we Wrocławiu na przełōmie XVIII/XIX stoleciŏ. Uwŏżoł ôn, iże ôd miana rzyki Ślynza przijōnli swoje miano słowiańscy Ślynżanie (Sleenzane u tm. Bajerskiego Geografa ze kol. 845 roku), ale tyż miano gōry Ślynży a rozciōngajōncyj sie przi nij krajiny.

Podle M. Rudnickigo a S. Rosponda, miano Ślynża abo Ślynż mŏ za to ścisły zwiōnzek ze słowiańskim słowym ślyng abo ślymp, co ôznaczŏ włażnawy abo podmokły plac[3][4].

Ślōnski badŏcz Ignaz Imsieg (XIX stolecie) uwŏżoł, iże miana gōry, rzyki (a regiōnu) majōm zwiōnzek ze mianym plymiynia Silingōw[5][6][7]. Stanowisko to ôstało wszeôbecnie zaakceptowane we naukowych kryngach, tak miymieckich, jak i słowiańskich, po czym praktycznie ôbowiōnzowało aże do czasōw miyndzywojynnych, a zyskiwało uznanie we Zachodnij Ojropie jeszcze we trzecij sztwierci XX stolecia.

Miana Ślōnska we roztōmajtych gŏdkach snŏdź majōm spōlnõ etymologijõ — polskŏ: Śląsk; miymieckŏ: Schlesien; czeskŏ: Slezsko; dolnosorbskŏ: Šlazyńska; gōrnosorbskŏ: Šleska; łacina, szpanielskŏ i angelskŏ: Silesia; francuskŏ: Silésie; niyderlandzkŏ: Silezië; italskŏ: Slesia; słowackŏ: Sliezsko; kaszubskŏ: Sląsk.

Symbole a farby

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Symbolika Ślōnska wywodzi sie ze familijnych wapynōw ślōnskich Piastōw. Po rŏz piyrszy ôbraz ôrła użōł na swojim sztymplu princ Kazimiyrz I ôpolski we 1222 roku. Je to tyż nojstarszy ôbrŏz ôrła jako ksiōnżyncego ymblymu na polskich ziymiach. Na ziymiach Dolnego Ślōnska używano wapyna dolnoślōnskich Piastōw, kery mioł czŏrnego ôrła we złotym polu ze strzybrnõ piskōm na krzidłach, ekstra ze strzybrnym krziżym postrzodku (ôsobliwie ôd czasōw kontrreformacyje)[8]. Za to ziymie Gōrnego Ślōnska przijmowały zaôbycz wapyn Piastōw gōrno ślōnskich, kery mioł złotego ôrła we błynkitnym polu. Wapyn tyn ulygoł stylistycznym modyfikacyjōm a pōmianōm. Niykere jednotki administracyjne używały ino chyty abo ino wiyrchnij tajli ôrła. Wapyny piastowskich princōw przijōnły do swojich wapynōw a fanōw place a administracyjne jednotki położōne na Ślōnsku.

Farby ziym powiōnzane sōm ze kolorystykōm jejich ôsłōn wapynowych. We pruskich czasach litŏ prowincyjŏ Ślōnsk używoła fany ze biołym, poziōmym pasym u gōry a żōłtym u spodka. We tradycyji przijōnło sie, iże wapyn a farby dolnoślōnske używane sōm we tym samym czasie za symbole Ślōnska we cołkości[9].

Geografijŏ

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Granice

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Brynica – kraj miēndzy tajlōm Gōrnygo Ślōnska a tajlōm Małopolski, drzewij granica prusko-polsko

Za piyrsze, krajym regiōnu bōł wodny tajlōng Gōrnyj Ŏdry. Poza Ślōnskim rozlygowany bōł Bytōm, kery leżoł we dorzyczu Wisły (małopolski grōd). Ślōnsko-wielgopolskŏ granica bōła ôznoczanŏ ôd lynije wodnygo tajlōngu Ôdry a Warty, a połedniowym krajym bōły gōrske wiyrchy. Podle kōncepcyje ruchu ludności rzykōma, do Ślōnska wrachowowała siy kłodzkŏ ziymia we dorzyczu Ôdry. Nojstarszŏ granica Ślōnska a Łużycy biygła podle Łużyckij Nysy.

Na połedniowym wschodzie tradycyjnōm granicōm je rzyka Bioło (kraj miyndzy downymi diecezyjōma – wrocłowskōm i krakowskōm, choć ôd 1179 roku do XV stolecio ziymie Ôświyncimskigo Ksiōnżynstwa, Zatorskigo Ksiōnżynstwa a Siewierskiēgo Ksiōnżynstwa noleżały do ślōnskich Piastōw). Na połedniowym wschodzie kraj biygnie wiyrchōma Ślōnskigo Beskidu, jak: Klimczok, Kotorz, Malinowsko Skała, Baranio Gōra a Ŏchodzita. Na wyżce sztadōw Czechowicē-Dziedzicy, Pszczyna a Bieruń granicowōm rzykōm je Wisła (do ujścio Przymsze), a potym Przymsza. We Gōrnoślōnskim Industryjnym Ôkryngu krajym je Brynica.

We miymieckij tradycyji granice prowincyje Ślōnsk spamiyntane sōm jako tradycyjne kraje Ślōnska, przi czym wrachowujōm do niygo m.in. teryny rozlygowane na zachōd ôd Kwisy, przi tym we polskij tradycyji na zachodzie to gynau Kwisa je krajym. Te porōżniynia dajōm baza na haja ô tyn kraj. Problym je tyż połedniowo granica Dolnego Ślōnska, kero biygnie wiyrchōma Sudetōw – podle niykerych kłodzko ziēmia je ôsobnym historycznie placym.

Warōnki naturalne

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Ślōnsk je rozlygowany we gōrnyj dukli Ôdry na połedniu i zŏchodzie a ôparty je ô paśma Sudetōw i Karpatōw. Jego zachodniŏ tajla, Dolny Ślōnsk je bauerskim regiōnym. Gōrny Ślōnsk położōny na rozlygłyj wyżce zebrany je we surowce mineralne.

Ukształtowanie terynu

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Topograficznŏ karta Ślōnska

Plac rozlygowanio Ślōnska je roztōmajty podle ukształtowaniŏ terynu. Na połedniu i zŏchodzie landszaft je gōrzisty (Sudety i Karpaty Zachodnie), w połedniowo-weschodnij czynści je wyżynny (Ślōnskŏ Chyża), ôstatek przestrzyństwa zajmujōm zaôbycz niziny.

Ślōnsk leży w Strzodkowoeuropejskij Nizinie (z wyjōntkym Sudetōw, Karpatōw Zachodnich jak tyż Chyże Ślōnskij). Rozciōngajōm sie sam ôd połedniŏ nastympujōnce makroregiony: Zachodnie Beskidy (Ślōnski Beskid, Ślōnsko-Morawski Beskid), Zachodniobeskidzkie Pogōrze, Ôświyncimskŏ Kotlina, Ôstrawskŏ Kotlina, Ślōnskŏ Chyża, Ślōnskŏ Nizina, Weschodnie Sudety, Postrzodkowe Sudety, Zachodnie Sudety, Sudeckie Przedgōrze, Ślōnsko-Łużyckŏ Nizina, Zielōnogōrske Zniesiynia, Trzebnicki Woł, Milicko-Głogowske Ôbniżynie, tajla Lubuskiego Pojezierza jak tyż Pradoliny Warciańsko-Ôdrzańskiej.

Nojwyższōm szpicōm Ślōnska je Śniyżka ô wysokości 1603 m n.p.m. bydōncŏ w Karkonoszach.

Hydrografijŏ

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Nec wodnŏ formuje sie naôbkoło Ôdry i jeji dopływōw: Ôlzy, Kłodzkej Nysy, Bobru, Kaczawy, Baryczy, Kłodnicy, Małyj Panwi i inkszych. Weschodnie krańce Ślōnska leżōm w dorzeczu Wisły z nojdugszymi rzykami: Brynicōm, Przemszōm, Pszczynkōm, Gostyniōm i Biołōm. Na Ślōnsku źrōdła swoje mŏ tak Ôdra (w Ôdrzańskich Gōrach), jak i Wisła (Baraniŏ Gōra). Bezma cołki Ślōnsk je w zlewisku Bałtyckigo Morza, jyno pŏrã ciekōw wodnych zasiylo Morze Pōłnocne bez Łabã (z bazowymi rzykami: Izera, Dziwa Orlica, Úpa) jak tyż Czŏrne Morze bez Wŏg.

Klimat

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Klimat w miastach[10]
Przykładowe
miasto 		Strzedniŏ
tymperatura
(rocznŏ) 		Strzedniŏ
tymperatura
(w lipniu) 		Strzedniŏ
tymperatura
(w styczniu) 		Strzedni
ôpad
roczny
Ôdrzańskie Krosno 9,0 °C 19,1 °C –2,1 °C 559 mm
Pszczyna 8,7 °C 19,1 °C –3,4 °C 735 mm
Katowicy 8,6 °C 19 °C –3,6 °C 686 mm
Ôstrawa 8,6 °C 18,2 °C –2,6 °C 690 mm
Lignica 8,5 °C 19,1 °C –3,8 °C 555 mm
Ôpole 8,4 °C 17,8 °C –1,9 °C 611 mm
Wrocław 8,4 °C 17,7 °C –2,1 °C 551 mm
Cieszyn 8,3 °C 18,3 °C –3,3 °C 774 mm
Prudnik 7,9 °C 17,1 °C –2,3 °C 626 mm
Wleń 7,7 °C 17,8 °C –4,2 °C 616 mm
Lubawka 6,2 °C 15,7 °C –5,2 °C 700 mm

Miasta

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
 Ekstra artikel: Mjasta Ślůnska.
Wrocław
Katowicy
Ôstrawa
Frydek-Mistek
Racibōrz
Nysa
Cieszyn
Oława
Prudnik
Bogumin
Kamiynnŏ Gōra
Ôpawa

Miasta na Ślōnsku, kerych populacyjŏ przekrŏczŏ 20,000 (na rok 1995).

Wapyn Miano Populacyjŏ Wiyrchnia Państwo Administracyjnŏ jednotka Historycznŏ przinŏleżność
1
Wrocław 641,974[11] 293 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
2
Katowicy 351,521[12] 165 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
3
Ôstrawa* 325,508[13] 214 km² Czesko Rypublika morawsko-ślōnski krŏj Gōrny Ślōnsk
Czeski Ślōnsk
4
Bytōm 226,810[14] 69 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
5
Glywicy 213,392[15] 134 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
6
Zŏbrze 201,302[16] 80 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
7
Bielsko-Biołŏ* 180,397[17] 125 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
Małopolskŏ
8
Ślōnskŏ Ruda 165,873[18] 78 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
9
Rybnik 144,578[19] 148 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
10
Wałbrzich 139,219[20] 85 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
11
Tychy 133,760[21] 82 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
12
Ôpole 130,219[22] 97 km² Polska ôpolske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
Ôpolski Ślōnsk
13
Chorzōw 125,226[23] 33 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
14
Grinberg 116,329[24] 58 km² Polska lubuske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
15
Lignica 107,935[25] 56 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
16
Jastrzymbie-Zdrōj 103,309[26] 85 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
17
Lelyniŏ Gōra 93,460[27] 109 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
18
Hawiyrzōw 87,872[13] 32 km² Czesko Rypublika morawsko-ślōnski krŏj Gōrny Ślōnsk
Czeski Ślōnsk
19
Lubin 83,399[28] 41 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
20
Myslowicy 79,766[29] 66 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
21
Siymianowicy 78,101[30] 25 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
22
Głogōw 74,235[31] 35 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
23
Kandrzin-Koźle 70,648[32] 124 km² Polska ôpolske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
Ôpolski Ślōnsk
24
Władzisłōw 68,411[33] 50 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
25
Karwinŏ 67,265[13] 57 km² Czesko Rypublika morawsko-ślōnski krŏj Gōrny Ślōnsk
Czeski Ślōnsk
26
Piekary 66,984[34] 40 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
27
Tarnowske Gōry 66,935[35] 84 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
28
Żory 66,219[36] 65 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
29
Racibōrz 65,041[37] 75 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
30
Świdnica 64,911[38] 22 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
31
Frydek-Mistek* 63,213[13] 52 km² Czesko Rypublika morawsko-ślōnski krŏj Gōrny Ślōnsk
Czeski Ślōnsk
32
Ôpawa 62,669[13] 91 km² Czesko Rypublika morawsko-ślōnski krŏj Gōrny Ślōnsk
Czeski Ślōnsk
33
Świyntochłowicy 59,600[39] 13 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
34
Nysa 48,899[40] 27 km² Polska ôpolske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
Ôpolski Ślōnsk
35
Bolesławiec 44,436[41] 24 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
36
Knurōw 44,124[42] 34 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
37
Nowŏ Sōl 43,120[43] 22 km² Polska lubuske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
38
Trzyniyc 41,323[13] 85 km² Czesko Rypublika morawsko-ślōnski krŏj Gōrny Ślōnsk
Czeski Ślōnsk
39
Brzeg 39,937[44] 15 km² Polska ôpolske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
Ôpolski Ślōnsk
40
Ôleśnica 38,934[45] 21 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
41
Mikołōw 38,895[46] 79 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
42
Rychbach 38,066[47] 20 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
43
Cieszyn 37,357[48] 29 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
44
Czechowicy-Dziedzicy 35,686[49] 33 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
45
Bielawa 34,382[50] 36 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
46
Oława 31,877[51] 27 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
47
Żagań 28,335[52] 40 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
48
Czeski Cieszyn 28,267[13] 39 km² Czesko Rypublika morawsko-ślōnski krŏj Gōrny Ślōnsk
Czeski Ślōnsk
49
Nowŏ Ruda 27,186[53] 37 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
50
Lubliniec 26,961[54] 89 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
51
Kluczborek 26,829[55] 12 km² Polska morawsko-ślōnski krŏj Dolny Ślōnsk
Czeski Ślōnsk
52
Karniōw 26,052[13] 44 km² Czesko Rypublika morawsko-ślōnski krŏj Gōrny Ślōnsk
Czeski Ślōnsk
53
Jawor 25,737[56] 19 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
54
Frybork 24,817[57] 30 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
55
Prudnik 24,350[58] 21 km² Polska ôpolske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
Ôpolski Ślōnsk
56
Bogumin 23,989[13] 31 km² Czesko Rypublika morawsko-ślōnski krŏj Gōrny Ślōnsk
Czeski Ślōnsk
57
Rydułtowy 23,983[59] 15 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
58
Kamiynnŏ Gōra 23,487[60] 18 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
59
Gōrne Łaziska 23,031[61] 20 km² Polska ślōnske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
60
Świybodzin 22,613[62] 17 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk
61
Wielge Strzelce 21,885[63] 30 km² Polska ôpolske wojywōdztwo Gōrny Ślōnsk
Ôpolski Ślōnsk
62
Polkowicy 21,825[64] 24 km² Polska dolnoślōnske wojywōdztwo Dolny Ślōnsk

* Niyblank na Ślōnsku

Miana placōw

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Dwugŏdkowŏ tabula przed wjazdem do Prynżyny kole Prudnika

Mocka placōw na Ślōnsku miało we historyji mocka mian. Przōdzi miana powstŏwały a zmiyniały sie spontanicznie. We II Rzeszy niykere miana utworzōno na przikłŏd dlŏ uczczynia Miymcōw niezwiōnzanych ze Ślōnskym, jak Hindenburg (Zŏbrze). We III Rzeszy masowo germanizowano słowiańske miana, wkludzano miana niyhistoryczne jak Hitlersee (Szczedrzyk), cuzamyn wiyncyj aniżeli 2000 mian. Po wojaczce mocka polskich mian powstoło spontanicznie, drōgōm spolszczenia gŏdki abo amatorskiego przekładu. Ôficjalne miana ôkryślyła jynzykoznawczŏ kōmisyjŏ, czasym prziwrŏcała dŏwne miano, czasym tworziła doimyntnie nowõ, bp. Dzierżoniów (Rychbach). Po wojaczce używanie miymieckich mian było zabrōniōne, po 1989 stały sie ône wszeôbecnie znane, a ôrdōnek ô myńszościach przizwŏlŏ na używanie miymieckich mian we gminach zamiyszkanych bez myńszość miymieckõ. Ôficjalnymi miymieckimi mianami sōm miana sprzed 1936 roku, na przikłŏd Stare Siołkowicy to Alt Schalkowitz, a niy Alt Schalkendorf.

Dwugŏdkowe tabule z mianami placōw czynsto sōm ôfiarōm wandalizmu ze zajty polskich (rzŏdzij miymieckich[65]) miyszkańcōw regiōnu.

Naturalne sztofy

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Gruba wōnglŏ Bolesław Śmiały we Gōrnych Łaziskach

Ślōnsk je ludnym i zebranym we naturalne sztofy regiōnym. Ôd chyty XVIII stoleciŏ na jego terynie bōł wydobywany wōngel. Industryjŏ rozwijała sie, kej Ślōnsk bōł tajlōm Miymiec, a szpica ôsiōngła we latach siedymdziesiōntych XX stoleciŏ za czasōw PRL. We tym ôkresie Ślōnsk stoł sie jednym z nojsrogszych producyntōw wōnglŏ na świecie[66].

Rocznŏ produkcyjŏ minerałōw na Ślōnsku
Minerał Produkcyjŏ (tony) Przipis
kamiynny wōngel 95,000,000
kuper 571,000 [67]
cynk 160,000 [68]
strzybro 1,200 [69]
kadmium 500 [70]
blaj 70,000 [71]

Historyjŏ

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
 Ekstra artikel: Gyszichta Ślůnska.
Batalijŏ pod Lignicõ (1241)
Piyrszŏ karta Ślōnska autorstwa Martina Helwiga (1561)[uwaga 2]
Ôpolske ksiynstwo za princa Jōna II Dobrego a Prowincyjŏ Gōrny Ślōnsk
Piska Ôdra-Nysa

W IV stoleciu p.n.e. ôd połedniŏ, bez Kłodzko, Celtowie weszli na Ślōnsk i zamiyszkali naôbkoło gōry Ślynży we bliżu terŏźnego Wrocławia, Oławy i Strzelina[72].

Germańske plymiōna Lugii były piyrszy rŏz ôdnotowane na Ślōnsku we I stoleciu. Zachodni Słowianie i Lechici przibyli do regiōnu kole VII stoleciŏ[73]. Miyjscowi Zachodni Słowianie zaczli znosić graniczne gysztele, take jak Ślōnskŏ Przesieka i Ślōnske Wały. Weschodniŏ granica ślōnskigo ôsadnictwa przebiygała na zŏchōd ôd Bytōmia, a na weschōd ôd Raciborza i Cieszyna. Na weschōd ôd tyj piski miyszkało blisko spokrewniōne plymiã Lechitōw - Wiślanie. Jejich pōłnocnŏ granica przebiygała we dukli Baryczy, na pōłnoc ôd keryj miyszkało plymiã Polanōw Zachodnich, kere nadało Polsce swoje miano[74].

Piyrszymi znanymi państwami na Ślōnsku były Wielge Morawy i Czechy. We X stoleciu gospodzin Polski Mieszko I z dynastyje Piastōw prziłōnczōł Ślōnsk do polskigo państwa. We czasie fragmyntacyje Polski Ślōnsk i ôstatek krŏju ôstały potajlowane miyndzy mocka niyznŏleżnych ksiynstw reskyrowanych bez roztōmajtych ślōnskich princōw. We tym czasie miymiecke wpływy kulturowe i etniczne wzrosły we wyniku imigracyje z miymieckij tajli Świyntego Rzimskigo Cysŏrstwa. We 1178 roku czynści krakowskigo ksiynstwa naôbkoło Bytōmia, Ôświyncimia, Chrzanowa i Siewierza ôstały przekŏzane ślōnskim Piastom, chociŏż jejich ludność była zaôbycz wiślana, a niy ślōnskigo byciŏ[74].

We 1241 roku, po najechaniu Małopolski, Mongołowie najechali Ojropã i Ślōnsk, co wywołało wszeôbecnõ panikã i masowe zaucieczki. Złupili srogõ tajlã regiōnu i pokōnali połōnczōne polske i miymiecke wojska pod kōmyndōm Henryka II Bogomyślnego we bataliji pod Lignicõ, kerŏ miała plac pod Lignickim Polym we bliżu ślōnskigo miasta Lignica. Po śmierci jejich khana (prziwōdcy) Ordy Mongołowie uzdali niy naciskać dalij we głōmb Ojropy, ale wrōciyli na weschōd, coby wziōńć udzioł we ôbiorach nowego Wielgigo Khana.

W latach 1289-1292 czeski krōl Wacław II ôstoł zwierzchnikym niykerych gōrnoślōnskich ksiynstw. Polscy mōnarchy zrzekli sie erbowych praw do Ślōnska dopiyro we 1335 roku[75]. We 1337 Luksymburski Jōn przekŏzoł ślōnskim Piastom miasto Prudnik i ôkolice. Ślōnsk (jako ślōnske ksiynstwa) stoł sie tajlōm Czeskij Korōny we rōmach Świyntego Rzimskigo Cysŏrstwa i przeszła z tã korōnōm do habsburskij mōnarchije Austryje w 1526 roku.

We XV stoleciu we granicach Ślōnska dokōnano pŏru pōmian. Tajla ziym przekŏzanych ślōnskim Piastom we 1178 roku kupiyli polscy krōle we drugim chycie XV stoleciŏ[74]. W 1742 roku wiynkszość Ślōnskŏ ôstała zajyntŏ bez krōla Prus Fryderyka Wielgigo we wojaczce ô austryjŏckõ sukcesyjõ, a we 1815 roku powstoła Pruskŏ Prowincyjŏ Ślōnsk; we kōnsekwyncyji Ślōnsk stoł sie tajlōm Miymieckigo Cysŏrstwa, powstōnego we 1871 roku.

Po I światowyj wojaczce ô tajlã Ślōnska, Gōrny Ślōnsk, walczyły Miymcy i nowo niypodlygłŏ Polskŏ. Liga Nŏrodōw zôrganizowała we 1921 absztimōng w tyj sprawie, we wyniku kerego 60% głosōw ôddano na Miymcy i 40% na Polskõ[76]. Po trzecim ślōnskim powstōniu (1921) nojbarzij wysuniyntŏ na weschōd tajla Gōrnego Ślōnska (cuzamyn z Katowicami) ôstała prziznanŏ Polsce, i stała sie ślōnskim wojywōdztwym. Pruskŏ Prowincyjŏ Ślōnsk we ôbrymbie Miymiec ôstoł ôwdy potajlowane na Prowincyjõ Dolny Ślōnsk i Prowincyjõ Gōrny Ślōnsk. Wtynczŏs Austryjŏcki Ślōnsk, niywielgŏ tajla Ślōnska zachowanŏ bez Austryjõ po ślōnskich wojaczkach, ôstała z wiynksza prziznanŏ nowyj Czechosłowacyje (Czeski Ślōnsk i Zaolzie), chociŏż wiynkszość Cieszyna i teryn na weschōd ôd niego trefiyła do Polski.

Kōnferyncyjŏ we Poczdamie we 1945 roku ôkryślyła piskã Ôdry i Nysy za granicã miyndzy Miymcami a Polskõ, we ôczekowaniu na ôstatecznõ kōnferyncyjõ z Miymcami, kerŏ antlich nikej sie niy ôdbyła[77][78][79]. Administracyjny tajlōng Ślōnska we Polsce zmiynioł sie pŏrã razy ôd 1945 roku. Ôd 1999 roku je potajlowany miyndzy wojywōdztwa lubuske, dolnoślōnske, ôpolske i ślōnske. Czeski Ślōnsk je terŏźnie tajlōm Republiki Czeskij, tworzi morawsko-ślōnski krŏj.

Kultura

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Literatura

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Piyrszy zapis ślōnskij, polskij, a czeskij gŏdki we ksiyndze henrykowskij

Jedna z nojstarszych ksiōng szkryflonych na Ślōnsku je ksiynga henrykowskŏ. Je to stuzajtno ksiynga spisano po łacinie chrōnika ŏpactwa cystersōw we Hynrykowie we Dolnym Ślōnsku. Tajla piyrszo tyj ksiyngi ŏpisuje lota ŏd fōndacyje klasztoru we 1227 bez Hajnla Brodatygo do 1259, tajla drugo prowadzi historyjo ŏpactwa do 1310. Ksiynga zawiyro we zapiskach z 1270 zdaniy, o kerym siy godo, że je nojstarsze zaszkryflane we godce polskij, czeskij a ślōnskij (te godki bôły tedy blank na siy podane):

,,Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai"
co je po ślōnsku:,,Dej, jo pobrusza, a ty pocziwej,
a po polsku: ,,Daj, ja pomielę, a ty odpoczywaj.

Muzyka

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Zespół Pieśni i Tańca "Śląsk"

Na Ślōnsku je sam 7 filharmonii, a dwie Akademie Muzyczne - we Katowicach a Wrocławie. Trza jeszcze pedzieć o ludziach, kerzy ta muzyka piszom. Nojbarzi znani we świecie to: Grzegorz Gerwazy Gorczycki, Georg Philipp Tellemann, Edward Bogusławski, Jan Wincenty Hawel, Wojciech Kilar.

Schlesisches Musikfest (ślōnske tumaczeniē:Ślōnski Muzyczny Fest) to fest kery ôdbywo sie ôde 1876 z pauzōm we lotach 1942-1996.

Ślōnsko kuchnia

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
 Ekstra artikel: Kuchńa ślůnsko.

Ślōnsko kuchnia je fest charakterystycznŏ, noleżi do kuchńi strzodkowoojropejskich, nale mogymy pedzieć, że w każdyj tajli Ślōnska warzi sie trocha inaczij. Bez wiela lot mioła ajnflusy ze polskom, miymieckom a czeskom, beztoż na cołkim Ślōnsku jodło niē je take some. Na Ślōnsku je wiela jodła kere nikaj indzij na ziymie niy ma, nale nikere potrawy sōm take kej na terynach z kerych mioły ajnflus. Powszechnie uważo sie, iże nojczynstszym ślōnskim jodłym sōm rolady wroz ze ślōnskimi kluskōma a modrōm kapustōm, zaś piyrsze danie musi być nudelzupa.

Folklor

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Ôblyczynia ludowe

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Kobiyta we ôblyczyniu cieszyńskim

Ôblyczynia ludowe Dolnego Ślōnska[80]:

  • ôblyczynie lelyniogōrske
  • ôblyczynie kaczawsko-nadŏbrzańske
  • ôblyczynie karkonoske
  • ôblyczynie kłodzke
  • ôblyczynie wołbrzyske
  • ôblyczynie wrocławske
  • ôblyczynie głogowske (ôsobno zorta)
  • ôblyczynie z terynōw Nysy

Ôblyczynia ludowe Gōrnego Ślōnska[80]:

Tańce

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Nojbarzij znane ślōnske tańce to: Trojak, Grozik, Ôwczarek, Diobōłek, Gołōmbek, Puszczany, Ôd buczku. Wielgo tukej je rola ZPiT "Śląsk" im. S. Hadyny, kery stoł siy nojwiynkszym i nojznońszym propagatorym ślōnskiyj kultury we Polsce i na świyciy.

Tradycyje

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
  • Świynta: 4 grudnia je ôbchodzōne świynto Barbory, patrōnki grubiorzōw, zaś 4 maja Dziēń św. Floriana - patrōna hutnikōw. Zauobycz te niy sōm wolne ôd roboty, zaczyno siy je ôd Mszy we kościele, niyskorzij je pochōd ze hutniczōm abo bergmańskōm ôrkestrōm a pod kōniec nojczynścij je robiōny fest.
  • Na Ślōnsku ôbchodzi siy Abrahama - 50. geburstag
  • Na Ślōnsku popularny je karciany szpil szkat.
  • Popularno na Ślōnsku je tyż hodowla gołymbi (we gołymbiokach).
  • Ślōnzoki niy ôbchodzōm imienin

Nauka a ôświata

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Ze Ślŏnska je 17 ludzi, kerych ŏtrzymoło nadgroda Nobla, ze tygo dziesiynciu pochodziōło ze Wrocławia:

Bez lauryatōw nadgrody Nobla, wstrzōd Ślōnzokōw je tyż wiela inkszych naukowcōw, do bajszpila: Theodor Kaluza, Gregor Mendel, Fritz London, Maria Cunitz, Richard Courant, Carl Friedländer a Carl Wernicke.

Religijŏ

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Sanktuarium świyntyj Anny na Anabergu

Na Gōrnym Ślōnsku bazowymi ôstrzodkami religijnego kultu katolikōw sōm bazylika Nojświyntszyj Marii Panny i świyntego Bartłomieja we Piekarach jak tyż Sanktuarium świyntyj Anny na Anabergu na Anabergu. Wŏżnym placym we tyj czynści Ślōnska je tyż bazylika Narodzyniŏ Nojświyntszyj Maryi Panny we Pszowie.

Nojwŏżniyjszym ôstrzodkym religijnego kultu na Dolnym Ślōnsku je Sanktuarium świyntyj Jadwigi we Trzebnicy, we keryj spoczywajōm relikwie świyntyj Jadwigi, patrōnki Ślōnska.

Piyrsze protestancke tryndy dotrzały do regiōnu hned po wystōmpiyniu Martina Lutra we 1517 roku. Liczba wiernych kościoła Ewangelicko-Augsburskigo na samym Cieszyńskim Ślōnsku szacuje sie na bez 40 tys[81]. Na Czeskim Ślōnsku dzioła Ślōnski Kościōł Ewangelicki Augsburskigo Zawiyrzyniŏ, do kerego we 2009 roku przinŏleżało kol. 15,6 tys. wiernych[82].

Ôrganizacyje a stŏwarziszynia

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Ôrganizacyjami fungujōncymi na terynie Ślōnska sōm miyndzy inkszymi: Ruch Autōnōmije Ślōnska, Stŏwarziszynie Ôsōb Nŏrodowości Ślōnskij a Pro Loquela Silesiana.

Ludność

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
 Ekstra artikle: Ślůnzoki, Ślōnsko nacyjŏ.
Ôdsetek Ślōnzŏkōw we krysach ślōnskigo a ôpolskigo wojywōdztwa

Istniynie ôsobnyj ślōnskij nacyje je spōrne. We Polsce niy uznŏwŏ sie ślōnskij nacyje, tak samo we Czechach. Podle polskigo Nŏrodnego Wykazu Wszeôbecnego ze 2002 roku ślōnskõ nŏrodność zadeklarowało 173 148 ôsōb, za to we wykazie wszeôbecnym na terynie Czech we 2001 roku ślōnskõ nŏrodność deklaruje 10 878 ôsōb. Nojnowszy wykŏz ze roku 2011 wykŏzoł, iże do ślōnskij nŏrodności prziznŏwŏ sie 809 tys. ludzi. Z tego 362 tys. czuje sie ino Ślōnzŏkami, za to ôstatek Ślōnzŏkami a Polŏkami abo Ślōnzŏkami a Miymcami. We 2012 roku we Katowicach zespōł wyuczōnych pod kerownictwym prof. Adama Bartoszka ze Instytutu Socjologije Ślōnskigo Uniwerzytetu przekludziōł podszukowanie ôbywatelske we kerym miyndzy inkszymi spytano powtōrnie ô nacyje. We ôdpowiedzi na to pytanie 49,1% spytanych ôsōb skŏzała ślōnskõ nŏrodność (28,7% spytanych ôsōb skŏzała ślōnskõ a polskõ nŏrodność wrŏz, za to 20% ślōnskõ za jedynõ).

Przi analizowaniu sytuacyji socjologicznych panujōncyj na zaczōntku XX stoleciŏ podkryślŏ sie, iże Ślōnzŏki ze Ôpolskigo Ślōnska niy posiadali rozwiniyntyj nŏrodnyj świadōmości a przekōnaniŏ ô uczestnictwie we nŏrodnyj spōlnocie. Elymyntym jednoczōncym ta zbiorowość była wiynź regiōnalnŏ. Poza niylicznõ grupōm prawie manifestujōncōm swojã polskość, autochtōniczni Ślōnzŏki ze Ôpolskigo Ślōnskŏ piastowali swoje polske elymynta kulturowe niy za wyrŏz łōnczności ze polskõ nacyjōm, atoli za elymynt miyjscowego folkloru a kultury, dziynki keryj mogli ôdrōżnić sie ôd Miymcōw[83][84].

Mŏwa

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
 Ekstra artikel: Ślůnsko godka.
Zasiyng ślōnskij gŏdki podle Stanisława Urbańczyka

Jednym z elymyntōw kulturowyj tożsamości Ślōnzŏkōw sōm używane bez nich dialekty, kere ôd stoleci przizwŏlały poznŏwać swojich a cudzych. Zmŏcniajōm ône spōjność grupy, a jejich wyzbycie sie rōwnoznaczne je z pociepniyńciym spōlnoty. A dyć przinŏleży swrōcić uwagõ, iże autochtōni z ludnościōm napływowõ używajōm literackij gŏdki, a dialektami posugujōm sie we familiji a ôbrymbie włŏsnyj zbiorowości. Podle klasyfikacyje Alfreda Zaręby na terynie Ślōnskŏ wystympujōm dialekty a gwary: chazacki, chwalimski, cieszyński, czadecki, glywicki, jabłōnkowski, kluczborski, niymodliński, prudnicki, sulkowski, sycowski, ôpolski.

Spōrny je status ślōnskij mŏwy. We gŏdkoznawczych publikacyjach ślōnszczyzna je uznŏwanŏ za dialekt polskij gŏdki. We polskim Nŏrodnym Wszeôbecnym Wykazie we 2002 roku używanie ślōnskigo we dōmowych kōntaktach zadeklarowało 56,6 tys. ôsōb[85]. We wykazie ze 2011 roku było już 529 tys. takich deklaracyji[86].

Czeskōm gŏdkōm i laszkimi dialektami ludność ôsprŏwiŏ przede wszyjskim na Czeskim Ślōnsku, polskōm gŏdkōm zaôbycz we polskij czynści Ślōnska, ślōnskim zaôbycz na Gōrnym Ślōnsku a miymieckōm gŏdkōm we miymieckij czynści Ślōnska i na Gōrnym Ślōnsku.

Baukōnszt

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
 Ekstra artikel: Ślůnski baukůnszt.
Zōmek Ksiōnż
Pałac we Mosznej

Piyrszy murowany budōnek na Ślōnsku, to snŏdź chrōm zbudowany we placu tuma we Wrocławiu, a potym kościōł świyntego Mikołaja we Cieszynie z chyty XI stolecia. Wczaśnij jednak powstŏwały na Ślōnsku ôbrōnne grody z spotrzebowaniym kamiynnych elymyntōw. Sroge pōmiany w landszafcie baukōnsztu ukŏzały sie we XII stoleciu na Dolnym Ślōnsku, społym z murowanym baukōnsztym epoki rōmanizmu. Piyrsze stawiynia z cegłōwek datowane sōm na czasy Bolesława Wysokigo. We tym czasie na ślōnskich ziymiach ukŏzało sie mocka zōmkōw a rezydyncyje społym ze mustrami bydōncymi z Francyje, Miymiec, eli Italije. Ôd czasōw renesansu Ślōnsk cechowoł zebrany religijny baukōnszt, zachowany do dzisiej zaôbycz we kształcie i stylistyce drzywniannych kościołōw[87]. Nojstarszymi zachowanymi do naszych czasōw drzywniannych kościołōw sōm strzedniowieczne kościoły Wszyjskich Świyntych we Łaziskach i Siyrotach na Gōrnym Ślōnsku, za to nojstarszõ ôbrōnnõ wieżōm na Gōrnym Ślōnsku je Wieża Woka we Prudniku[uwaga 3][88].

Wielokrotnie bez Ślōnsk przenikali roztōmajte sznity baukōnsztu, przikładym może być klasycystyczny baukōnszt, keryj nojstarszym przedstŏwicielym na ślōnskich ziymiach je Pałac Dietrichsteinōw we Władzisławiu.

Nojsrogsze pōmiany baukōnsztu na Gōrnym Ślōnsku ukŏzały sie społym z przijściym industryjalnyj epoki we XIX stoleciu, a potym we latach PRL, kej prziszoł nŏrywny rozrost miast na tym terynie. Poza industryjalnym baukōnsztym a robotniczym ôsiedlōm takim jak bp. Kolōnijŏ Emma we Radlinie we XIX stoleciu i na zaczōntku XX budowane były tyż rezydyncyje posiedzicieli tukejszych statkōw Henckel von Donnersmarckōw a princōw z inkszych rodōw[87].

Ôbiekty Światowyj Erbowizny

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Zobŏcz tyż

[edytuj | edytuj zdrzōdło]

Uwagi

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
  1. ↑ We miyndzywojynnym ôkresie we czynści Gōrnego Ślōnska we granicach Polski funkcjōniyrowoł sztuczny, propagandowy tajlōng na Bioły, Czŏrny a Zielōny Ślōnsk.
  2. ↑ Połednie na gōrze.
  3. ↑ Je to tyż nojstarszŏ ôbrōnnŏ wieża bydōncŏ na terynie terŏźnyj Polski.

Przipisy

  1. ↑ Czapliński, Historia Śląska, 2002, s. 14, Cytat: ...interpretacji, którą jako pierwszy zaproponował żyjący na przełomie XV i XVI w. K. Celtes: jego zdaniem pochodziła ona od dopływu Odry zwanego „Ślesus”. Propozycję tę zakwestionował po kilkudziesięciu latach uczony niemiecki J.G. Worbs, który uważał, iż Ślęza jest zbyt małą rzeką, aby mogła od niej wziąć nazwę cała rozległa kraina. (polski).
  2. ↑ Onomastica slavogermanica: w. 2, 1966 „Quattuor libri Amorum”, Nürnberg 1502, k. 28 v.
  3. ↑ Rudolf Fischer, Onomastica slavogermanica, t. XXVI, Uniwersytet Wrocławski, 2007, s. 83, Cytat: Polscy językoznawcy: M. Rudnicki, potem T. Lehr-Splawinski, historyk W. Semkowicz i S. Rospond odrzucili hipotezę pochodzenia nazwy Śląsk od germańskiego plemienia Silingów, a opowiedzieli się za rodzimowością podstawy i wywiedli ją od wyrazu pospolitego ślęg, wilgotność, mokrość. Natomiast postać nazwy rzeki, góry do dziś pozostaje niewyjaśniona: Ślęza, Ślędza czy Ślęża?. (polski).
  4. ↑ Marek Szołtysek: Ślonsk je piykny = Śląsk jest piękny = Silesia is beautiful = Schlesien ist wunderschön = Slezsko je krásné = La Slesia é bella = La Silésie est belle: Rybnik 2007: ISBN 978-8388966-21-7 ; zajta 44
  5. ↑ Marek Czapliński, Historia Śląska, 2002, ISBN 83-229-2213-2​, Cytat: W 1830 badacz niemiecki Ignatius Imsieg (Zufallige Gedanken einse alten Schulmannes uber die Ableitung des Namens: Schlesien. Schlesische Provinzialblatter, B. 92, 1830), „który nazwę Śląska wywiódł od nazwy plemienia germańskiego, mianowicie Silingów, znanych żyjącemu w II w. n.e. geografowi greckiemu Ptolemeuszowi. Wskazywał on nie tylko na podobieństwo fonetyczne, ale także przeświadczenie, iż zamieszkiwali oni Śląsk na długo przed przybyciem Słowian. Stanowisko Imsiega zostało powszechnie zaakceptowane, zarówno przez naukę niemiecką, jak i słowiańską i w zasadzie obowiązywało aż do czasów międzywojennych. Nie znaczy to wcale, że nie było także zwolenników hipotezy wysuniętej niegdyś przez Georga Samuela Bandtkiego (Schlesische Provinzialblatter, t. XCIII, 1831). Do poglądów Bandtkiego powrócili w latach 30. XX w. polscy uczeni, historyk W. Semkowicz i językoznawca M. Rudnicki, którzy swoje badania oparli na analizie materiału lingwistycznego. (polski).
  6. ↑ Slavia Antiqua, PWN, 1990, s. 19, Cytat: W nauce istnieje również wersja, że od Silingów poszła nazwa Góry Ślęży i Śląska (kwestionowana przez M. Rudnickiego i S. Rosponda, którzy wypowiadali się za ich słowiańskim rodowodem). W każdym razie jest rzeczą dosyć prawdopodobną, że część Silingów mieszkała na środkowym Śląsku. W takim razie musieli oni tam lokować się w szachownicę ze Słowianami. (polski).
  7. ↑ Naddunajska grupa kultury przeworskiej, „Przegląd archeologiczny”, 1992, s. 67, Cytat: Silingowie natomiast – zgodnie z wysuniętymi ostatnio supozycjami (Marek Olędzki, UŁ, 1993) – zasiedlali z początku (tj. mniej więcej do pierwszych dwóch lub trzech dziesięcioleci II w. północne kresy Śląska, żeby w okresie późniejszym, tzn. po wyżej wymienionej dacie) wejść także w posiadanie pozostałych partii tej krainy geograficznej. (polski).
  8. ↑ Grzegorz Kulik, Herb Śląska, wachtyrz.eu, 17 marca 2018.
  9. ↑ HISTORIA FLAG ŚLĄSKICH - GÓRNEGO I DOLNEGO ŚLĄSKA, slownikslaski.pl (polski).
  10. ↑ climate-data.org
  11. ↑ Wrocław w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  12. ↑ Katowice w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 13,7 13,8 Customized selection VDB, vdb.czso.cz [dostymp 2021-02-27].
  14. ↑ Bytom w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  15. ↑ Gliwice w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  16. ↑ Zabrze w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  17. ↑ Bielsko-Biała w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  18. ↑ Ruda Śląska w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  19. ↑ Rybnik w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  20. ↑ Wałbrzych w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  21. ↑ Tychy w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  22. ↑ Opole w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  23. ↑ Chorzów w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  24. ↑ Zielona Góra w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  25. ↑ Legnica w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  26. ↑ Jastrzębie-Zdrój w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  27. ↑ Jelenia Góra w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  28. ↑ Lubin w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  29. ↑ Mysłowice w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  30. ↑ Siemianowice Śląskie w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  31. ↑ Głogów w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  32. ↑ Kędzierzyn-Koźle w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  33. ↑ Wodzisław Śląski w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  34. ↑ Piekary Śląskie w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  35. ↑ Tarnowskie Góry w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  36. ↑ Żory w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  37. ↑ Racibórz w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  38. ↑ Świdnica w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  39. ↑ Świętochłowice w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  40. ↑ Nysa w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  41. ↑ Bolesławiec w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  42. ↑ Knurów w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  43. ↑ Nowa Sól w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  44. ↑ Brzeg w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  45. ↑ Oleśnica w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  46. ↑ Mikołów w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  47. ↑ Dzierżoniów w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  48. ↑ Cieszyn w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  49. ↑ Czechowice-Dziedzice w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  50. ↑ Bielawa w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  51. ↑ Oława w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  52. ↑ Żagań w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  53. ↑ Nowa Ruda w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  54. ↑ Lubliniec w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  55. ↑ Kluczbork w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  56. ↑ Jawor w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  57. ↑ Świebodzice w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  58. ↑ Prudnik w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  59. ↑ Rydułtowy w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  60. ↑ Kamienna Góra w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  61. ↑ Łaziska Górne w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  62. ↑ Świebodzin w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  63. ↑ Strzelce Opolskie w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  64. ↑ Polkowice w liczbach [w:] Polska w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostymp 2021-02-27] (polski).
  65. ↑ Zniszczone dwujęzyczne tablice w Głogówku, 24opole.pl, 3 mŏja 2010 (polski).
  66. ↑ Natural Resources, poland.gov.pl, 12 czerwca 2011 [dostymp 2021-02-27] [zarchiwizowane z adresy 2011-06-12].
  67. ↑ Copper: World Smelter Production, By Country, web.archive.org, 13 mŏja 2013 [dostymp 2021-02-27] [zarchiwizowane z adresy 2013-05-13].
  68. ↑ Zinc: World Smelter Production, By Country, web.archive.org, 13 mŏja 2013 [dostymp 2021-02-27] [zarchiwizowane z adresy 2013-05-13].
  69. ↑ Silver: World Mine Production, By Country, web.archive.org, 13 mŏja 2013 [dostymp 2021-02-27] [zarchiwizowane z adresy 2013-05-13].
  70. ↑ Cadmium: World Refinery Production, By Country, web.archive.org, 13 mŏja 2013 [dostymp 2021-02-27] [zarchiwizowane z adresy 2013-05-13].
  71. ↑ Lead: World Refinery Production, By Country, web.archive.org, 13 mŏja 2013 [dostymp 2021-02-27] [zarchiwizowane z adresy 2013-05-13].
  72. ↑ R. Żerelik [we:] M. Czpliński (red.) Historia Śląska, Wrocław 2007, s. 34–35
  73. ↑ R. Żerelik [we:] M. Czpliński (red.) Historia Śląska, Wrocław 2007, s. 37–38
  74. ↑ 74,0 74,1 74,2 R. Żerelik [we:] M. Czpliński (red.) Historia Śląska, Wrocław 2007, s. 21–22
  75. ↑ R. Żerelik [we:] M. Czpliński (red.) Historia Śląska, Wrocław 2007, s. 81
  76. ↑ 3. September 1922, Volksabstimmung über die Abtrennung der Provinz Oberschlesien von Preußen und Bildung eines selbstständigen, dem Reich eingegliederten Landes Oberschlesien, gonschior.de
  77. ↑ Piotr Stefan Wandycz, The United States and Poland, Harvard University Press, 1980, ISBN 978-0-674-92685-1 [dostymp 2021-02-27] (angelski).
  78. ↑ Geoffrey K. Roberts, Patricia Hogwood, The Politics Today Companion to West European Politics, Manchester University Press, 19 lipca 2013, ISBN 978-1-84779-032-3 [dostymp 2021-02-27] (angelski).
  79. ↑ Phillip A. Bühler, The Oder-Neisse Line: A Reappraisal Under International Law, East European Monographs, 1990, ISBN 978-0-88033-174-6 [dostymp 2021-02-27] (angelski).
  80. ↑ 80,0 80,1 Barbara Bazielich: Tradycyjne stroje dolnośląskie Wrocłow: Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993. ISBN 83-229-0853-9.
  81. ↑ Abp Alfons Nossol i Jerzy Pilch odebrali Śląskie Szmaragdy, ksiazki.wp.pl, 23 kwietnia 2010 [dostymp 2021-02-28] (polski).
  82. ↑ The Lutheran World Federation 2009 Membership Figures 01/2010
  83. ↑ Danuta Berlińska, Ślązacy jako wspólnota regionalna w świetle badań socjologicznych na Śląsku Opolskim, „Przegląd Zachodni”, 1990, s. 58, ISSN 0033-2437 (polski).
  84. ↑ Zagadnienie więzi regionalnej i narodowej na Śląsku Opolskim [w:] Stanisław Ossowski, O ojczyźnie i narodzie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 102 (polski).
  85. ↑ Ludność według języka używanego w domu oraz województw w 2002 r.. W: Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 [on-line]. Główny Urząd Statystyczny, 2008-07-15. [dostymp 2011-04-21].
  86. ↑ Ludność według języka używanego w domu, płci oraz charakteru miejsca zamieszkania w 2011 roku. W: Ludność. Stan i struktura społeczno-demograficzna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. [on-line]. Główny Urząd Statystyczny. [dostymp 2013-04-14].
  87. ↑ 87,0 87,1 Gabriela Bożek, Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach., Architektura modernistyczna Katowic i innych miast polskiego i czeskiego Śląska, Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2002, ISBN 83-85871-31-4, OCLC 52634671.
  88. ↑ Wieża Woka - Prudnik - Informator turystyczny, noclegi - www.sudety.info.pl, web.archive.org, 8 września 2019 [dostymp 2021-02-28] [zarchiwizowane z adresy 2019-09-08].

Linki zewnyntrzne

[edytuj | edytuj zdrzōdło]
Commons
Commons
Uobocz galeryjo na Wikimedia Commons:
Ślōnsk
p • d • e
Ślōnsk – tymaty i zŏgŏdniyniŏ
Gōrny Ślōnsk • Dolny Ślōnsk
Historyjŏ

Geografijŏ
Polityka
Społeczność
Kategoryjŏ
Zdrzōdło "https://szl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ślōnsk&oldid=352992"